آنچه باید درباره واکسیناسیون بدانید

طی دو دهه گذشته, در بسیاری از کشورها واکسن بیماری های مهاجم عفونت پنوموککی, واکسن عفونت هموفیلوس آنفلوانزا, واکسن های جدیدتر مننگوکک, واکسن خوراکی روتاویروس که باعث اسهال و استفراغ می شود و واکسن آبله مرغان در برنامه ملی واکسیناسیون قرار داده شده و نتایج خوبی داشته است

«طی دو دهه گذشته، در بسیاری از کشورها واکسن بیماری‏های مهاجم عفونت پنوموککی، واکسن عفونت هموفیلوس آنفلوانزا، واکسن‏های جدیدتر مننگوکک، واکسن خوراکی روتاویروس که باعث اسهال و استفراغ می‏شود و واکسن آبله‌مرغان در برنامه ملی واکسیناسیون‏ قرار داده شده و نتایج خوبی داشته است...

علاوه بر آنچه ذکر شد، برنامه واکسیناسیون ملی واکسن‏هایی مانند واکسن هپاتیت A و واکسن سرطان دهانه رحم نیز در برخی کشورهای دنیا شروع شده است.» اینها را دکتر علیرضا ناطقیان، فوق‏تخصص عفونی کودکان و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران در حاشیه همایش واکسینه‌کردن نوزادان و شیرخواران با واکسن‏های جدید می‏گوید. گفت‌وگوی ما را با ایشان در همین زمینه می‌خوانید.

در کشور ما گنجاندن چه واکسنی در برنامه واکسیناسیون ملی پیشنهاد داده شده است؟

در کشور ما آنچه به‌نظر می‏رسد در اولویت قرار دارد، واکسن‏های مربوط به عفونت‏های مهاجم و خطرناک دوره شیرخوارگی به‌خصوص واکسن هموفیلوس آنفلوانزا و واکسن پنوموکک جدید است که قابلیت استفاده در کودکان زیر ۲ سال را دارد. برای این کار طی سال‏های اخیر جلسه‌های بسیار زیادی در وزارت بهداشت برگزار شده و بودجه‏ای هم برای این کار در نظر گرفته شده است. اولین واکسنی هم که قرار است به برنامه ملی واکسناسیون اضافه شود، واکسن هموفیلوس آنفلوانزاست که متاسفانه به‌دلیل مشکلات تحریم و مسایل مربوط به قرارداد با کارخانه‏های واکسن‏سازی هنوز به اجرا درنیامده است. البته بخش خصوصی مقداری واکسن پنوموکک وارد کشور کرد اما میزان آن به حدی نبود که بتواند جوابگوی همه کودکان باشد. از طرفی هنوز توافق عمومی بین گروه‏های مختلف فوق‏تخصص از نظر اینکه این واکسن واقعا تا چه حد بتواند برای کشور کارایی داشته باشد، وجود ندارد، بنابراین در حال حاضر، تزریق چنین واکسن‏هایی حداقل برای کودکانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند در کشور الزامی است.

آیا این امکان وجود دارد که خانواده‏ها به بخش خصوصی مراجعه و کودکشان را در مقابل آبله‌مرغان، روتاویروس، هپاتیت A و... واکسینه کنند؟

بعضی از واکسن‏هایی که وارد کشور می‏شوند، فقط برای کودکان مبتلا به بیماری‏های خاص مورداستفاده قرار می‏گیرند مثل واکسن آبله‌مرغان. تزریق چنین واکسنی به‌صورت انفرادی به هیچ‌وجه به کودکان سالم توصیه نمی‏شود زیرا اگر کودک با ویروس این بیماری که به‏طور طبیعی در گردش است مواجه نشود، سن ابتلا به آبله‌مرغان بالا می‏رود و عوارض بیشتری از خود نشان خواهد داد، مگر اینکه همه کودکان در کشور این واکسن را دریافت کنند، بنابراین نمی‏توان گفت هر خانواده‏ای تمایل داشت، می‏تواند به بخش خصوصی مراجعه و واکسن آبله‌مرغان را دریافت کند اما در مورد برخی واکسن‏های دیگر، این حساسیت وجود ندارد. مثلا فواید واکسن هموفیلوس آنفلوانزا بسیار بیشتر از هزینه‏های درمانش است و تزریق آن به همه کودکان منع علمی ندارد.

واکسن هموفیلوس آنفلوانزا همان واکسنی است که هر ساله با شروع فصل پاییز به کودکان تزریق می‏شود؟

نه، واکسنی که شما به آن اشاره می‏کنید، همان واکسن آنفلوانزاست که برنامه آن تقریبا در کشور جاافتاده و هر سال بخش‏های خصوصی و دولتی آن را وارد می‏کنند که اگر اپیدمی خاصی وجود نداشته باشد معمولا تا حد قابل‌توجهی پاسخگوی نیازمان هست اما واکسن هموفیلوس آنفلوانزا عمدتا مربوط به کودکان زیر ۲ سال است که در ۲ ماهگی، ۴ ماهگی، ۶ ‏ماهگی و بین

۱۲ تا ۱۸ ماهگی تزریق می‏شود. این واکسن از عفونت‏هایی مثل مننژیت یا عفونت خون کودک پیشگیری می‏کند.

تمام کودکان زیر ۲ سال باید این واکسن را دریافت کنند یا فقط کودکانی که سیستم ایمنی ضعیف‏تری دارند؟

به‏طورکلی در کودکان کمتر از ۲ سال، پاسخ سیستم دفاعی بدن به بعضی از میکروب‏ها تا حدودی با تاخیر انجام می‏شود. در این شرایط اگر کودک با چنین میکروب‏هایی مواجه شود، احتمال اینکه میکروب‏ها وارد خونش شده و مننژیت یا عفونت مغزی ایجاد کنند وجود دارد. به همین دلیل در بسیاری از کشورها این قبیل واکسن‏ها در برنامه واکسیناسیون کشوری قرار داده شده است و به همه کودکان تزریق می‏شود، اما در کشور ما، احتمال ابتلای کودک به عفونت مننگوککی آنقدر شدید نیست که بخواهیم در جامعه نگرانی ایجاد کنیم. هرچند کودکانی که سیستم ایمنی ضعیف‏تری دارند، بیشتر از سایر کودکان در معرض خطر ابتلا به بیماری‏های مختلف هستند. البته بهتر است ابتدا محققان بار بیماری‌ها در کشور را مشخص کنند. ممکن است کسانی که در زمینه اقتصاد و درمان تحقیق می‌کنند به این نتیجه برسند که اگر ما واکسن خوراکی روتاویروس را در کشور همگانی کنیم، علاوه بر اینکه از بسیاری موارد بستری کودکان به‌دلیل اسهال و استفراغ جلوگیری می‏کنیم، باعث کاهش بار مالی و خالی شدن تخت‌های بیمارستانی نیز خواهیم شد.

مریم منصوری

توصیه‌ها و هشدارهای دکتر علیرضا ناطقیان فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی کودکان