منقار پرندگان، از سار تا دارکوب

منقار، حاصل یکی از تغییرات استخوانی در جمجمه پرندگان است که برای پرآرایی، برداشتن غذا، مواد آشیانه‌سازی، تغذیه جوجه‌ها و دفاع از خود استفاده می‌شود. منقار پرنده از نظر تشریحی …

منقار، حاصل یکی از تغییرات استخوانی در جمجمه پرندگان است که برای پرآرایی، برداشتن غذا، مواد آشیانه‌سازی، تغذیه جوجه‌ها و دفاع از خود استفاده می‌شود. منقار پرنده از نظر تشریحی روستروم نامیده می‌شود که استخوان‌های آرواره بالا و پایین و پوشش شاخی مربوط به آنها را شامل می‌شود. منقارها اشکال گوناگونی دارند و برای تغذیه سازگاری‌های ویژه‌ای کسب کرده‌اند.

منقار برخی گونه‌ها در زمان بلوغ در فصل تولیدمثل تغییر رنگ می‌دهد. مثلا رنگ منقار سار در زمستان سیاه و در فصل بهار (تولیدمثل) به رنگ زرد می‌گراید. به طورکلی ساختمان منقار شامل دو بخش منقار بالایی یا فرانوک و منقار پایینی یا فرونوک تشکیل شده است. اغلب نیم نوک بالایی از نیم نوک پایینی بلندتر است. در برخی گونه‌ها مانند «ابیا» دو نیم‌نوک برابر و برخی گونه‌ها مانند آبشکافت‌ها نیم نوک پایینی بلندتر است.

پرندگان دانه‌خوار مانند سهره‌ها، منقاری مخروطی‌شکل، کوتاه، کلفت و محکم دارند. سهره نوک قیچی، منقاری متقاطع دارد که برای استفاده از دانه درختان کاج و سایر بازدانگان سازگار شده است. برخی از طوطی‌ها منقاری با لبه سوهان‌مانند و مورب دارند که برای سخت‌ترین هسته‌ها مناسب است. منقار پرندگان میوه‌خوار کوتاه و نسبتا پهن است و پرندگان شهدخوار منقاری بلند و باریک و پرندگان برگ‌خوار منقاری پهن و برگ‌مانند دارند.

پرندگان حشره‌خوار منقارهایی گوناگون دارند. برخی مانند چکاوک‌ها، بادخورک‌ها و چلچله‌ها منقاری ظریف، کوتاه و شبگردها منقاری پهن، کوتاه و دهانی گشاد با پرهایی مومانند در اطراف آن دارند. دارکوب‌ها منقاری اسکنه‌ای‌شکل برای سوراخ کردن تنه درختان دارند.

پرندگانی که در گل و لای به دنبال غذا می‌گردند، منقارهایی بلند و باریک دارند که ممکن است مانند منقار ابیا مستقیم یا مانند گیلانشاه با انحنا به سمت پایین یا مانند نوک‌خنجری (آووست) خمیده به سمت بالا باشد. منقار بلند، محکم و اسکنه‌ای صدف‌خور برای شکافتن پوسته صدف‌ها یا جستجو و یافتن صدف‌ها در میان شن‌ها و گل‌ها سازگار شده است. بسیاری از اردک‌ها و فلامینگوها غذای خود را از راه تغذیه غربالی آب در میان صفحات و لایه‌های منقار خود به دست می‌آورند.

منقار برخی پرندگان مانند مرگوس‌ها اره‌مانند است و حواصیل‌ها منقاری خنجری‌شکل برای گرفتن ماهی‌ها و دوزیستان دارند. آب‌شکاف با منقاری استثنایی (نیم نوک پایینی بلندتر از نیم نوک بالایی) با ایجاد شکاف در آب ماهی می‌گیرد. پرندگان شکاری منقاری محکم و قلاب‌شکل دارند که برای تکه‌تکه‌کردن گوشت مناسب است. تنوع منقارها آنقدر زیاد است که در اعضای یک خانواده اشکال مختلفی از منقارها وجود دارد. حتی در برخی گونه‌ها در ارتباط با پراکندگی جغرافیایی آنها منقارهای متفاوتی در یک جنس دیده می‌شود. از واژه لاتین (Beccus) با ریشه فرانسوی باستانی (Gaulish) یا (Gallic) گرفته شده است. زبان گالیک مربوط به عصر آهن بوده و امروز از بین رفته است. واژه منقار (Beak) نخستین بار در قرن ۱۳ میلادی به کار رفت.