سازگاری سنگسار با عطوفت اسلامی

برخی می پرسند آیا سنگسار کردن مرد یا زنی که بر اثر غلبه هوی و هوس , لحظه ای از جاده عفّت خارج گشته , و مبتلا به این گناه شده اند , با عطوفت اسلامی سازگار است

برخی می پرسند آیا سنگسار کردن مرد یا زنی که بر اثر غلبه هوی‏ و هوس ، لحظه‏ای از جاده عفّت خارج گشته ، و مبتلا به این گناه شده اند ، با عطوفت اسلامی سازگار است؟!

اولاً، طبع احکام جزایی ، که برای مجازات مجرمین وضع می شود ، در ظاهر با نوعی خشونت همراه است ، ولی این خشونت ظاهری با در نظر گرفتن مصالحی که بر آن مترتب است امری معقول و پذیرفتنی است . درست همانند طبیبی حاذق وقتی با عضوی از بدن بیمار مواجه می شود که سیاه شده ، و بعنوان درمان دستور به بریدن عضو مزبور می دهد!؛ بریدن عضو بدن انسان، تجویزی خشونت آمیز است! ولی اگر بنا باشد که با چشم پوشی از این خشونت ، بیماری مزبور، جان آن شخص را بگیرد ، دیگر این خشونت معقول و پذیرفتنی خواهد بود .

ثانیاً، این افراد در این قضاوت ها، بدون در نظر گرفتن تمام شرایط حدود و تعزیرات اسلامی، و راه های اثبات، و راه های تخفیف، و همچنین نتایج نهایی این گناهان و اثرات زیانبار آن برای جامعه ، حکم به خشن بودن حدود و تعزیرات می دهند ؛ ولی با در نظر گرفتن همه این جوانب ، معلوم می شود که حدود و تعزیرات اسلام چندان خشن نیستند .

نکته‏های ظریفی در گوشه و کنار احکام «حدود و تعزیرات» به چشم می‏خورد که به ما در پاسخ این سؤالات کمک می‏کند، و با دقّت و مطالعه در آن نکات، روشن می‏شود که حدود و تعزیرات نیز چشمه‏ای‏ دیگر از رحمت و عطوفت اسلامی است- هرچند ظاهر آن برای عدّه‏ای در برخورد اوّلیه خشونت‏آمیز به نظر می‏رسد.

● حدود و تعزیرات ضمانت اجرایی احکام الهی

از آنجا که احکام الهی در انسانها گاه تأثیرگذار نیست، مگر آنها که عنایات پروردگار شامل حالشان شود، و فطرتی پاک و سالم داشته باشند، بدین جهت نیاز به تشویق و تخویف، یا تبشیر و انذار دارد تا انگیزه مردم را برای عمل به آن تقویت نموده، آنها را به عمل به آن فرا خواند .

با توجّه به این که تشویق ها و مجازاتهای جهان آخرت، گروهی از مردم را از تخلّف و جرم و گناه باز نمی‏دارد، و آنان را به انجام وظایف و واجبات سوق نمی‏دهد، چاره‏ای جز پیش بینی مجازاتهای دنیوی برای کسانی که از قانون تجاوز کنند، و آن را نادیده بگیرند، باقی نمی‏ماند، و این، همان چیزی است که در اصطلاح حقوق دان ها «ضمانت اجرا» نامیده شده است .

البتّه در قوانین بشری ، ضمانت اجرا منحصر به کیفرهای دنیوی است ، در حالی که گستره آن در ادیان الهی و مکاتب آسمانی ، بسیار وسیع‏تر می‏باشد ، چرا که ایمان به غیب ، اعتقاد به دادگاه قیامت ، و نیروی بازدارنده قوی تقوا، و پاداشها و مجازاتهای جهان آخرت ، و مانند آن ، از اهرمهای قوی و مستحکم اجرای قوانین دینی محسوب می‏شود .

بدین جهت در قشرهای مذهبی که ایمان به احکام الهی و اسلامی دارند، کمتر شاهد غصب حقوق مردم، و تعدّی و تجاوز به حریم دیگران هستیم، هر چند مجازاتی در کار نباشد. ولی با این حال، شارع اسلام از ضمانت اجرایی دنیوی نیز غفلت نکرده، و حدود و تعزیرات را به همین هدف، در کنار ضمانتهای اجرایی معنوی قرار داده است. و لذا در روایات متعدّد می‏خوانیم : « انّ اللّه قد جعل لکلّ شی‏ء حدّا و جعل علی من تجاوز ذلک الحدّ حدّا ؛ خداوند متعال برای هر چیزی قانونی تعیین نموده، و برای هر کس که از قانون تجاوز کند، مجازاتی در نظر گرفته است.»۱

بنابراین، اگر برای کسانی که حرمت قوانین را نگه نمی‏دارند، و آلوده گناه می‏شوند، مجازاتی وجود نداشته باشد، قوانین، پشتوانه اجرایی نخواهد داشت. خلاصه این که فلسفه وضع حدود و تعزیرات، همان ضمانت اجرایی احکام الهی است.۲

امام هفتم شیعان، حضرت موسی بن جعفر علیه السلام، در تفسیر آیه شریفه « یُحْیِ الْارْضَ بَعْدِ مَوْتِها »می‏فرماید: «منظور (فقط) این نیست که زمین‏های خشک را با بارانهای پر برکت زنده می‏کند ، بلکه منظور این است که خداوند مردانی (بزرگ و مخلص و بلند همّت را) مبعوث می‏کند ، که آنها عدالت را در جهان زنده می‏کنند ، و زمین بر اثر زنده شدن عدالت احیاء می‏گردد ؛ و بدون شک اقامه و اجرای حدود و تعزیرات بر روی زمین، پر منفعت‏تر است از این که چهل شبانه روز بر آن باران ببارد»

● حدود الهی نوعی رحمت الهی است

روایاتی در مورد فلسفه اجرای حدود و تعزیرات وجود دارد که مطالعه آنها به ما بینش تازه‏ای درباره این مجازاتهای اسلامی می‏دهد؛ به دو نمونه آن توجّه کنید :

۱) پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: «اقامَةُ حَدٍّ خَیْرٌ مِنْ مَطَرِ ارْبَعینَ صَباحاً ؛ اجرای یک حد از بارش چهل شبانه روز باران بهتر است . »۳

۲) امام هفتم شیعان، حضرت موسی بن جعفر علیه السلام، در تفسیر آیه شریفه « یُحْیِ الْارْضَ بَعْدِ مَوْتِها »۴ می‏فرماید: « لَیْسَ یُحْیِیْهَا بِالْقِطَرِ، وَ لکِنْ یَبْعَثُ اللَّهُ رِجالًا فَیُحْیُونَ‏ الْعَدْلَ فَتُحْیِی الْارْضَ لِإحْیاءِ الْعَدْلَ، وَ لَإقامَةُ الْحَدِّ فیهِ انْفَعُ فِی الْارضِ مِنَ الْقِطَرِ ارْبَعینَ صَباحاً ؛

منظور (فقط) این نیست که زمین‏های خشک را با بارانهای پر برکت زنده می‏کند ، بلکه منظور این است که خداوند مردانی (بزرگ و مخلص و بلند همّت را) مبعوث می‏کند ، که آنها عدالت را در جهان زنده می‏کنند ، و زمین بر اثر زنده شدن عدالت احیاء می‏گردد ؛ و بدون شک اقامه و اجرای حدود و تعزیرات بر روی زمین، پر منفعت‏تر است از این که چهل شبانه روز بر آن باران ببارد . » ۵

در این روایات اجرای حدود به باران تشبیه شده ، و اجرای کمترین مقدار آن ، از بارش چهل روز باران بهتر شمرده شده است ؛ مفهوم این روایت این است که همانطور که باران، رحمت پروردگار است۶ و خداوند آن را بر اهل زمین نازل و منتشر می‏نماید ، حدود الهی نیز نوعی رحمت الهی است و حقیقتاً اجرای مجازاتهای اسلامی همچون باران ، جامعه را شستشو می‏دهد و اجتماع را از آلودگیها پاک می‏کند.

به عنوان نمونه ، اگر شخصی باعث سلب امنیّت عمومی از جامعه شود و بر جان و مال و ناموس مردم هجوم برد ، به گونه‏ای که رعب و وحشت قسمتی از جامعه را فراگیرد، محارب خواهد بود و اجرای حدّ محارب بر این شخص ضامن ثبات امنیّت در جامعه است و همچون باران، رعب و وحشت و ناامنی حاصل از جنایات او را از فضای جامعه می‏شوید.

● راههای اثبات حدود شرعی‏

مطالعه چگونگی اثبات حدود شرعی، جلوه‏های دیگری از رحمت و رأفت اسلامی را در آئینه حدود و مجازاتهای اسلامی به نمایش می‏گذارد .

اجرای چنین حکمی به راحتی صورت نمی گیرد و خود دارای مراحل و شرایطی است که با انجام آن شرایط ، حکم اِعمال می شود .

بسیاری از حدود با چهار شاهد عینی، یا چهار بار اقرار ثابت می‏شود؛ بدین معنی که باید چهار نفر انسان عادل شهادت دهند فلان زن و مرد را در حال انجام عمل منافی عفّت دیده‏اند ، تا بتوان حدّ شرعی بر آنها جاری کرد .

چنین امری غالبا امکان‏پذیر نیست! مگر در دنیای آلوده ای که انسان ها به تمام معنا بندگان شیطان اند و در گنداب و مرداب فساد و فحشاء غوطه ورند و انواع اعمال منافی عفت عمومی ، قانونی و رسمی دانسته می شود ، و ممکن است که اینگونه روابط را به صورت فیلمهای مستهجن نیز تکثیر کنند، که در اینصورت نه چهار شاهد که هزاران شاهد برای اعمال کثیف خود پیدا می کنند ، و البته مجازات سنگسار برای امثال این غده های چرکین که انسانیت و کرامت انسانی را هدف گرفته اند مجازات مناسبی است .

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: «اقامَةُ حَدٍّ خَیْرٌ مِنْ مَطَرِ ارْبَعینَ صَباحاً ؛ اجرای یک حد از بارش چهل شبانه روز باران بهتر است»آداب اجرای حدود شرعی‏ بر فرض که حدّی ثابت شود ، و حاکم شرع تصمیم بر اجرای آن بگیرد ، در چگونگی اجرای آن ، به آداب و دستوراتی برخورد می‏کنیم که برگرفته از رحمت و رأفت اسلامی است؛ به نمونه‏هایی از این آداب فهرست وار اشاره می‏کنیم :

۱) در ابتدا و انتهای روزهای زمستانی، که هوا بسیار سرد است و تازیانه مجرم را آزار فراوان می‏دهد، نباید حد اجرا شود، بلکه باید در میانه روز که هوا گرمتر است اجرا گردد!

۲) در فصل تابستان باید بر عکس عمل شود، در وسط روز که هوا بسیار گرم است حد اجرا نگردد! بلکه در پایان روز انجام شود .۷

۳) مجرم به هنگام دریافت تازیانه نباید خوابیده باشد، بلکه باید نشسته یا ایستاده باشد. زیرا ضربات تازیانه در این دو حالت آهسته‏ تر نواخته می‏شود، و مجرم درد کمتری را تحمّل می‏کند! ۸

۴) اگر مجرم بیمار است تا زمان بهبودی‏اش اجرای حد به تأخیر می‏افتد! ۹

۵) اگر باردار است تا زمان وضع حمل تأخیر می‏افتد ! ۱۰

توجّه به نکات فوق، هر انسان منصف و به دور از پیش داوری را، وادار به اعتراف می‏نماید که رأفت و رحمت اسلامی حتّی در حدود، که ظاهری خشونت‏آمیز دارد، موجود است؛ بدین جهت اجرای مجازاتهای اسلامی برای جامعه، بسیار با برکت، و منشأ خیرات فراوان خواهد بود. به گونه‏ای که برکات آن، از برکات بارانهای پی در پی چهل شبانه روز هم افزونتر است !۱۱

فرآوری : زهرا اجلال

پی نوشت ها :

۱- وسائل الشیعه، جلد ۱۸، باب ۲، حدیث ۱ تا ۵

۲- تعزیر و گستره آن، ص ۱۳۸

۳- وسائل الشّیعه، جلد ۱۸، صفحه ۳۰۸

۴- سوره حدید ، آیه ۱۷

۵- وسائل الشّیعه، جلد ۱۸، صفحه ۳۰۸ ، حدیث ۳

۶- درآیه شریفه شانزدهم سوره کهف از باران به رحمت الهی تعبیر شده است .

۷- وسائل الشّیعه ، جلد ۱۸، صفحه ۳۱۵ به بعد

۸- وسائل الشّیعه ، جلد ۱۸، صفحه ۳۶۹ ، حدیث اول

‏۹- تفسیر نمونه ، ج‏۱۴، ص ۳۸۶

۱۰- وسائل الشّیعه ، جلد ۱۸ ، صفحه ۳۷۸ به بعد

۱۱- والاترین بندگان ، ص ۳۹-۴۳

منابع :

سایت آیت الله مکارم شیرازی

مقالات حجت الاسلام قرائتی