چندحکایت اخلاقی

● نقصان مایه و شماتت همسایه
شیخ اجل سعدی می گوید: “بازرگانی را هزار دینار خسارت افتاد، پسر را گفت: نباید که این سخن با کسی در میان نهی. گفت: ای پدر، فرمان تو راست، نگویم؛ و لکن خواهم …

نقصان مایه و شماتت همسایه

شیخ اجل سعدی می گوید: “بازرگانی را هزار دینار خسارت افتاد، پسر را گفت: نباید که این سخن با کسی در میان نهی. گفت: ای پدر، فرمان تو راست، نگویم؛ و لکن خواهم مرا بر فایده این، مطلع گردانی که مصلحت در نهان داشتن چیست؟ گفت: تا مصیبت دو نشود، یکی نقصان مایه و دیگر شماتت همسایه”(گلستان، باب چهارم، حکایت۲ ).

پیرایه خاموشی

سدید الدین محمد عوفی در جوامع الحکایات می نویسد: “در بعضی کتب هندوان مسطور است: شبی دزدی فرصتی طلبید و به طلب حصول مقصود از خانه بیرون رفت و چون صیادی به هر طرف می تاخت. در این هنگام گذر او بر کارگاه دیبابافی افتاد که جامه لطیف و زیبا می بافت و بسیار دقت می کرد و نقش هایی بدیع و صورت هایی دلفریب در آن پدید آورده و نزدیک بود آن جامه را تمام کند و از کار فرو گیرد (از دستگاه پارچه بافی پایین بیاورد). دزد با خود گفت: “موجود را از دست نباید داد و یافته را رها نباید کرد. صواب آن است که ساعتی آن جا مقام کنم. چندان که (همین که) آن مرد آن جامه را از کار فرو گیرد و بخسبد، سپس من جامه را از وی ببرم”. پس به حیلتی که توانست در اندرون کارگاه او آمد و مخفی بنشست.

مرد دیباباف، هر تار که در او پیوستی، گفتی: “ای زبان، به تو استعاذت می کنم و از تو استعانت می طلبم که دست از من بداری و سر مرا در تن نگاه داری” و همه شب با زبان در این مناجات بود. چندان که دیبا را تمام کرد و از کارگاه فرو گرفت و آن را نیکو در پیچید و طلایع صبح سر از جانب شرق برآورده بود و عالم ظلمانی نورانی گشته، دزد از خانه برون آمد و بر سر کوی منتظر بنشست. چندان که آن مرد از عادت معهود بپرداخت (همین که کارهای روزانه خود را تمام کرد) و جامه برداشت و عزم خانه کرد، دزد در عقب او می رفت تا معلوم کند که تیغ زبان او چه گوهر ظاهر کند. چون به درگاه رای هند (رای: لقب پادشاهان هند) رفت و رای به بارگاه آمد و بنشست، استاد قالیباف پیش تخت رفت و جامه عرض کرد. جامه را از طی باز کردند و لطف آن نسیج بدیدند. حیران شدند و بر تناسب آن صورت غریب و تقارب آن نقوش بدیع، تحسین ها کردند. رای از او سوال کرد: این جامه به غایت نیکو پرداخته ای، اکنون بگوی که این جامه به چه کار شاید و بر کجا نیکو آید؟ آن مرد گفت: بفرمای تا این جامه در خانه بنهند تا روزی که تو را وفات رسد، این جامه بر صندوق تو اندازند”.

رای از این سخن برنجید. بفرمود تا آن جامه را بسوزانند و آن مرد را به سیاستگاه برند و زبان او از قفا بکشند. مرد دزد آن را مشاهده می کرد. چون حکم را بشنید، بخندید. رای را نظر بر خنده ی وی افتاد. او را بخواند و از سبب خنده ی او پرسید. مرد گفت: “اگر مرا به گناه ناکرده عقوبت نفرمایی و به مجرد قصد و عزم بر ارتکاب خیانت مواخذت نکنی، صورت حال این مرد تقریر کنم”. رای او را ایمن گردانید. مرد دزد حال استعانت او از زبان زیانکار خویش خدمت رای باز گفت. رای چون این شنید گفت: “بیچاره تقصیر نکرده است، اما شفاعت او به نزدیک زبان مقبول نیفتاده است”. پس رقم عفو بر جریده جریمه ی او کشید و او را بفرمود تا قفل سکوت بر دهن نهد؛ چه (زیرا) کسی که بر زبان خود اعتماد ندارد، او را هیچ پیرایه (زینت) بهتر از خاموشی نیست”

(جوامع الحکایات، ص۲۲۷)

مصطفی یاسینی