نگاه مضاعف به جشنواره شعر فجر

نخستین دوره جشنواره بین المللی شعر فجر در ۳ شهر مشهد, شیراز و اصفهان برگزار شد در جشن هر ساله انقلاب كه در بهمن ماه برگزار می شد فیلم, موسیقی, تئاتر و كتاب جایگاه ویژه و درخوری داشتند متأسفانه تا امسال آن گونه كه شایسته نام و تاریخ شعر است به آن پرداخته نشده بود كه سرانجام امسال این مهم انجام پذیرفت

نخستین دوره جشنواره بین المللی شعر فجر در ۳ شهر مشهد، شیراز و اصفهان برگزار شد. در جشن هر ساله انقلاب كه در بهمن ماه برگزار می شد فیلم، موسیقی، تئاتر و كتاب جایگاه ویژه و درخوری داشتند. متأسفانه تا امسال آن گونه كه شایسته نام و تاریخ شعر است به آن پرداخته نشده بود كه سرانجام امسال این مهم انجام پذیرفت.

این نهال نو پا به دلیل تولد تازه اش مانند هر حركت تازه ای در آزمون خطا و صواب قرار گرفته بود و به طور قطع با راهنمایی اهالی طریق و آشنایان مسیر این جشن هر ساله شعر نیز به درختی تنومند و سروی بلند بالا بدل می شود كه می تواند شعر این سرزمین را به خوبی به جهان معرفی كند؛ تحفه ای كه متعلق به این سرزمین است و تاكنون مورد بی مهری قرار گرفته است. اما اگر بخواهیم حركتی به سرانجام برسد باید سره از ناسره اش جدا كنیم و به نقد منصفانه آن بنشینیم.

برای بررسی این حركت از نخستین چیزی كه می باید بپرهیزیم نگاه شاعرانه به موضوع است، چرا كه اگر این گونه به مسأله بنگریم، بسیاری مسائل را نادیده می گیریم و به راحتی آن را غیر ضروری می دانیم، به این معنی كه نگرش شاعرانه چون یكی از بن مایه هایش گذشت است به راحتی از اتفاق های ریز و درشت می گذریم و به باهم بودنی و گفت و شنودی بسنده می كنیم. در حالی كه بررسی یك جریان باید با دقت نظری كارشناسی، علمی و اجرایی باشد تا بتوان هر ساله بازده روبه صعود آن و یا نزولش را به نظاره نشست. جشنواره شعر فجر نیز به دوراز این آسیب ها و خطاها و صواب ها نبود.

برای بررسی این جریان و رسیدن به راهكارهایی درخور این هنر ملی با برخی از شاعران مطرح و منتقدان صاحب نام به گفت وگو نشسته ایم كه یا در جشنواره داور بوده اند یا برگزیده. تعدادی از این بزرگواران هم فقط میهمان بودند.

این طیف می توانند بخش های مختلف این جشنواره را مورد بررسی قرار دهند. علی موسوی گرمارودی از شاعران مطرح كشور و انقلاب در این زمینه با دقت نظری معتقد است : «افرادی كه متصدی برگزاری جشنواره اند، شایسته است فضا را برای شركت كردن همه شاعران مهیا كنند. برخی از سلیقه ها در این جشنواره غایب بودند و دخالتی نداشتند. وی همچنین با اشاره به مثبت بودن بخش شعر بین الملل افزود: بخشی كه مربوط به شاعران بین الملل بود بسیار خوب بود. موسوی گرمارودی در باره داوری این دوره به «ایران» گفت: «داوری ها باید به دقت و در مدت زمان قابل قبولی انجام شود نه این كه داوری در حد مشاوره باشد.»

همان طور كه همه می دانیم یكی از اساسی ترین مباحث در جشنواره ها، كنگره ها و جوایز و مهم داوری آن است و این كه اعتبار یك جشنواره در یكی از مهمترین بخش هایش داوران آن جشنواره است. پس جشنواره شعر فجر اگر می خواهد به بالندگی در این گستره برسد، باید دقت نظری در خور شأن شعر برای داوری و داوران قائل شود.

حمید سبز واری از دیگر شاعران بنام انقلاب درباره برگزاری این جشنواره به «ایران» گفت: «این جشنواره به عقیده من باید تداوم داشته باشد به دلیل این كه عده ای كه به شعر خدمت كردند و هنری داشته اند در آنجا شركت می كنند و جوایزی دریافت می كنند و در واقع قدرشان دانسته می شود. از این جهت بسیار خوب است.» وی به «ایران» گفت: اما گلایه دارم از دوستانی كه هیأت داوران را انتخاب می كنند و انتخاب های داوران به این جهت كه بعضی از افراد فقط مورد عنایت داوران و كسانی كه آنان را انتخاب می كنند، قرار گرفتند.

در باره داوری آثار هم باید تمام آنها از جنبه های مختلفی ارزیابی و بررسی شوند. بجز وزن وقافیه باید ببینیم شاعر می خواهد از شعر چه استفاده هایی ببرد، یا می خواهد از آن چگونه استفاده كند؟ آیا می خواهد جامعه ساز باشد و بر خوردار از مسائل اعتقادی و هنری؟ سبزواری با اشاره به این كه نباید كار فقط به دست عده ای خاص باشد، افزود: «كمی در انتخاب ها سطحی نگری دیده می شد كه ان شاءالله در دوره های بعد حل می شود. همچنین كار برگزاری نباید همیشه دست عده ای خاص باشد».

به یقین سلیقه های مختلف می توانند جشنواره شعر فجر را همانند دیگر جشنواره های بین المللی كه در جشن انقلاب برگزار می شود به بالندگی و پویایی برسانند. تنوع افراد موجب فرصت دادن به تنوع افكار، آرا و عقاید می شود و همین موضوع موجب می شود هر سلیقه ای در گروه های مختلف شعری در جشنواره به خشنودی و آنچه لایق آن است، دست پیدا كند. همین مسأله در داوری ها هم می تواند تعمیم داده شود. این دوره به دلیل نخستین بار برگزاری، قدری در هم فشرده و با عجله برگزار شد كه به طور قطع در دوره های بعدی مناسب تر از نخستین دوره برگزار خواهد شد.

اسماعیل امینی منتقد درباره نخستین دوره جشنواره شعر فجر می گوید: «به نظر می رسد همین كه همه پذیرفته اند شعر هنر ملی ماست و هنر اول این سرزمین است و باید جشنواره داشته باشد، خبر خوبی است و در واقع عظمت این كار (برگزاری جشنواره) در برابر كمبودهای احتمالی آن قابل چشم پوشی است. این جشنواره به نسبت تجربه اول خیلی آبرومندانه برگزار شد. در واقع آنجایی كه كار به دست اهل فن داده شده بود بسیار خوب بود و آنجایی كه اهل فن تصمیم نگرفته بودند نتیجه خوب در نیامد. وی با اشاره به این سؤال كه برخی از داوران خود برگزیده بودند، گفت: این شبهه برای خود من هم بود كه با توضیح دوستان بر طرف شد. شاعرانی كه برگزیده بودند یا در سطح استانی داور بودند یا از گروه داوران به غیر از خود او آثار را بررسی كرده اند. به نظر می رسد در دوره های بعد و با تشكیل دبیر خانه دائمی مكانیزم برگزاری جشنواره نظام مندتر شود.»

جشنواره بین المللی شعر نیز مانند جشنواره های دیگری از این نوع شایسته است به دست اهالی شعر برگزار شود. در این دوره به دلیل ابتدای راه بودن، بخش اداری حضور پر رنگ در جشنواره داشت كه به طور قطع در دوره های آینده اگر بخش نظارتی را فعالتر كنند و بخش اجرایی به دست اهالی شعر سپرده شود، هم كدورت هایی كه میان شاعران از هزاران! سال پیش بوده و تا هزاران! سال دیگر خواهد بود، كمتر می شود و هم این كه بالاخره اهالی این سرزمین سبز می دانند با خود چگونه همزیستی مسالمت آمیزی داشته باشند.

محمود شاهرخی شاعر پیشكسوت درباره جشنواره شعر می گوید: «این سعی و اهتمام بسیار خوب است و این كه شاعرانی از داخل و خارج از كشور دور هم جمع شدند كاری بسیار جالب و تأثیر گذار است برای تشویق اهل. در این راه حتماً كاستی هایی هم هست اما برطرف خواهد شد.»

جشنواره شعر فجر اگر در بلند مدت بتواند موقعیت ویژه در میان شاعران ایران كسب كند آنگونه كه از هر طیف و جهت گیری فكری شركت در این جشنواره را غنیمت بدانند در سرنوشت ادبی سرزمین شعر (ایران) بسیار تأثیر گذار خواهد بود. این مسأله مهم دست نمی دهد مگر این كه در بلند مدت بخش اداری و دولتی همانند سایر جشنواره های این چنینی فقط كلیت ها را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد و نقش یك سیاستگذار را داشته باشد.

این گونه شاعران و ادیبان خود مجریان كار می شوند و این گونه است كه می توانند سلیقه های مختلف را وارد عرصه كنند اما اگر بخش اداری بخواهد حتی در تك تك انتخاب ها از مجری جلسه تا داوران دست اهالی شعر را ببندد فضا به گونه ای نمی شود كه برای اهالی ادب خوشایند باشد. هرچه بخش اجرایی آزادتر باشد در انتخاب ها برآیند بهتری نصیب بخش سیاستگذاری خواهد شد. شاعران وارث آب و خرد و روشنی اند این را سهراب می گوید و باید مدیران بدانند وضعیت شاعران و شعر این سرزمین با تمام هنرهای دیگر متفاوت است.

محمدعلی بهمنی شاعر «گاهی دلم برای خودم تنگ می شود» درباره جشنواره معتقد است: «هر آغازی از دوزاویه قابل دیدن و بررسی است؛ اول این كه فضایش را به روشنی دید و به آن فرصت داد تا بببیند كه چه خواهد شد و چه خواهد كرد چون در واقع هر شروعی مشكلاتی هم دارد و دوم این كه دغدغه ها و انتظارهایی كه اهل همین فن دارند شاید بهتر برآورده شود. در واقع خود من با نگاه اول به این جشنواره می نگرم.» او در باره شبهه ای كه بهمنی هم داور بود و هم جایزه گرفت، توضیح داد: من داور بخش جوان بودم اما در بخش كلاسیك برگزیده شدم. در واقع در داوری ها باید تكلیف با برخی نام ها مشخص شود. بهمنی درباره پیشنهاد به جشنواره گفت: «به عقیده من باید داوری ها را فعالاً به عهده رسانه ها گذاشت.

یعنی یك فرصت پرسش و انعكاس در مطبوعات و سایر رسانه ها ایجاد شود و سعی در پاسخگویی سؤالات باشد. این گونه بررسی نقد و انتقادهاو نقطه نظرها جشنواره را به سمت پویایی سوق خواهد داد».

در واقع بخشی از رسالت مطبوعات در حوزه هنر بازتاب دیدگاه های هنرمندان در این عرصه فارغ از گرایش های سیاسی است. اگر پرسش و پاسخ ها در عرصه رسانه اتفاق بیفتد، قطع ویقین نتیجه مثبتی خواهد داشت.

منوچهر احترامی شاعر درباره جشنواره شعر فجر گفت: به نظر من این دوره خوب بود به نسبت این كه دور اول آن بود. در واقع نخستین جشنواره شعر فجر یك ادای دین بود به جمیع آدم هایی كه در زمینه شعر انقلاب تلاش كرده بودند. شاید یك شكل بزرگداشت هم داشت. منوچهر احترامی درباره این كه دوره های بعد جشنواره چگونه برگزار شود، گفت: «من پیشنهادی ندارم فقط پیش بینی دارم، فكر می كنم با فرصت بیشتر تخصصی تر شدن كار و با تداركات بیشتر به طور قطع نتیجه بهتری هم حاصل می شود . در ضمن دبیرخانه دائمی هم می تواند به این مسأله كمك كند و این موقعیت را تثبیت كند.»

---