تحریمهای گسترده تر, ضریب ایمنی حمل و نقل هوایی را كاهش می دهد

تحریم ها سالها است كه شروع شده اند و ممكن است گسترده تر هم شوند تاثیر آن بر حمل ونقل هوایی كشور و فعالیت هواپیماها و هلی كوپترها قطعی است و بایستی به فكر چاره و عبور از بحران با توجه به ایمنی و رفاه حال مسافرین باشیم

قطعنامه ۱۷۳۷ شورای امنیت سازمان ملل متحد، ادامه راهی است كه ایالات متحده امریكا برای تحریم جمهوری اسلامی ایران در پیش گرفته است. صنعت حمل‌ونقل هوایی كشور سالهاست كه دچار تحریم‌های غیرعادلانه، غیرقانونی و ضد حقوق بشری امریكا است و آثار آن بوضوح در بخش ایمنی حمل‌ونقل هوایی ایران مشهود است. در این نوشتار سعی شده تا آثار تحریم در گذشته مورد تحلیل قرار گیرد و مثالهایی در این رابطه ارایه گردند. سپس آثار آتی تحریم در صورت تشدید و گسترده‌تر شدن در رابطه با حمل‌ونقل هوایی كشور، با سود بردن از مفروضات قابل پیش‌بینی، بررسی گردد و راههای خروج از آن و داشتن حمل‌ونقل هوایی ایمن و مقرون به صرفه مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. كارشناس حمل و نقل هوایی ماهنامه آثار تحریم بر حمل و نقل هوایی كشور را بررسی كرده است.

● آیا تحریم حمل‌ونقل هوایی قانونی است؟

پاسخ این سئوال براساس كنوانسیون شیكاگو، بندهای ۴ و ۴۴ با قاطعیت، منفی است. ایالات متحده امریكا كه خود بانی بندها و مواد تصویبی این كنوانسیون بوده است، حال خود عملاً ناقض مقررات آن شده است و علیرغم عوام فریبی‌های بین‌المللی و موافقت‌های شفاهی برای حفظ سطوح ایمنی هوانوردی در كشورها، در عمل كاملاً مغایر آن عمل نموده است. مصوبات كنوانسیون شیكاگو كه امریكا یكی از امضاء كنندگان آن است كاملاً صریح و روشن است. مصوبات این كنوانسیون اعلام می‌دارد كه امضاءكنندگان و متعهدین به آن بایستی در راستای حمل‌ونقل هوایی ایمن و عادلانه كوشا باشند. ماده چهارم این كنوانسیون به صراحت اعلام می‌دارد كه هیچ دولتی حق ندارد از حمل‌ونقل هوایی غیرنظامی برای اهداف سیاسی و یا اصولاً اختلافات سیاسی، استفاده كند. این دقیقاًُ همان چیزی است كه امریكا آن را نقض و مغایر آن عمل نموده است، و سالهاست كه با تحریم صنعت حمل‌ونقل هوایی ایران، جان هزاران انسان را به خطر انداخته و با عملكردهای خود مبنی بر تحریم هوانوردی ایران، حمل‌ونقل هوایی كشور را با مشكلات اقتصادی و ایمنی مواجه نموده است. بخش دوم كنوانسیون شیكاگو در كنار سایر مصوبات در ماده ۴۴ به صراحت عنوان می‌نماید كه كلیه كشورهای متعهد می‌بایستی به ارتقاء ایمنی در حمل‌ونقل هوایی غیرنظامی اهتمام ورزند و عملی مغایر آن انجام ندهند. این دقیقاً مغایر تحریم امریكا علیه هوانوردی غیرنظامی ایران است و در واقع تحریم امریكا مطابق با قوانین مصوب هوانوردی بین‌المللی و كنوانسیون‌ شیكاگو، غیرقانونی است و امریكا در این مورد قانون را نقض نموده و آن را بدلیل ملاحظات سیاسی، زیرپا نهاده است. در واقع در این مورد ایران می‌تواند به مراجع حقوقی بین‌المللی و سازمان ملل متحد مراجعه و علیه این اقدام امریكا به شكایت حقوقی بپردازد. این تحریم باعث شده است تا مسئولان هواپیمایی و هوانوردی كشور بالاجبار برای تأمین قطعات به بازار سیاه و قطعات بدون شناسنامه كارخانه سازنده اصلی روی آورند و در نتیجه آن ایمنی هوانوردی در كشور دچار تزلزل و مشكلات كنونی گردد.

● آثار تحریم بر هوانوردی ایران تاكنون

براساس گزارشات هیأت بررسی و حقیقت یاب ایكائو (سازمان بین‌المللی هواپیمایی كشور) كه در نهم الی چهاردم آوریل سال ۲۰۰۵ (۲۰ الی ۲۵ فروردین سال ۱۳۸۴) برای بررسی آثار تحریم بر هوانوردی ایران انجام شده نكاتی قابل توجه در ماه مه همان سال گزارش گردید كه جملگی دال بر تأثیر سوء تحریم امریكا بوده. در این گزارش كه در تاریخ نهم اردیبهشت سال ۱۳۸۴ منتشر گردید و در اختیار ایكائو قرار گرفت، موارد ذیل مطرح گردیدند:

۱) ایالات متحده امریكا مجوز صادرات شركت هواپیما سازی بوئینگ را برای تحول نگهدارنده‌های اصلی هواپیماهای بوئینگ ۷۴۷ (پنج فروند) باری كه در اختیار خط هواپیمائی ساها ایران، صادر ننمود و بلكه آنرا لغو كرد. بنابراین شركت هواپیمایی ساها مجبور است تا بدون این نگهدارنده‌ها و یا اعمال اصلاحات در آنان از این هواپیماها استفاده كند كه از دیدگاه كارشناسان هواپیمایی و ایكائو، كاری خطرناك و مغایر ضوابط ایمنی پرواز است و هم برای ایران و هم برای كشورهایی كه این هواپیماها به آنجا پرواز می‌نمایند و هم كشورهای مسیر عبور پرواز، بسیار خطرناك و ناامن است. بنابراین ملاحظه می‌گردد عدم صدور نگهدارنده‌های اصلی هواپیماهای بوئینگ ۷۴۷ باری ساها پتانسیل ایجاد سانحه برای این نوع هواپیماها را افزایش داده و ضریب ایمنی را به شدت كاهش داده است و هرگونه دست بردن در این هواپیماها و یا نصب قطعات نگهدارنده از بازار سیاه بدون شناسنامه استاندارد شركت بوئینگ مادر، می‌تواند خطرآفرین و غیر ایمن باشد.

۲) رادارهای مرتبط به تقرب پایانه (TERMINAL APPROACH) در فرودگاههای بین‌المللی تهران (مهرآباد) و شیراز نیازمند قطعات یدكی (SPARE PARTS) برای ادامه عملیات ایمن هستند. این رادارها از نوع ریتیون (RAYTHEON ASR/SSR) هستند كه مبدأ سازنده آن ایالات متحده امریكا است. وضعیت فعلی عملیاتی این رادارها تهدیدی جدی برای پروازهای ایمن محسوب می‌گردد، مخصوصاً برای دو فرودگاه مهرآباد تهران و شهید دستغیب شیراز، زیرا فقط یكی از دو كانال این رادارها كار می‌كند و عملیاتی است و تحریم امریكا باعث شده تا قطعات مورد نیاز برای تعمیر این رادارها در اختیار ایران قرار نگیرد و ضمن یك كاناله بودن، اگر همان یك كانال هم از كار بیافتد، عملاً دیگر راداری وجود نخواهد داشت و یك كانال موجود هم نیاز به قطعات دارد كه بواسطه تحریم در اختیار هواپیمایی ایران قرار نمی‌گیرد و این خود یعنی كاهش ضریب ایمنی پرواز و تقرب خطرناك به پایانه فرودگاههای مهر‌آباد تهران و بصورت بالقوه فرودگاه امام خمینی (ره) و فرودگاه بین‌المللی شهید دستغیب شیراز.

بدین ترتیب كلیه خطوط هواپیمایی، چه ایرانی و چه غیر ایرانی كه از این فرودگاهها و رادارهای آنان استفاده می‌نمایند به خطر افتاده و با ریسك عملیات پروازی را انجام می‌دهند، این خطوط هواپیمایی شامل هواپیمایی فرانسه (AIR FRANCE) هواپیمایی ایتالیا (ALITAIA)، هواپیمایی اتریش (AUSTRIAN AIRLINES) هواپیمایی مدیترانه بریتانیا (BRITISH MEDITERRANEAN AIRWAYS)، هواپیمایی امارات متحده عربی (EMIRATES)، هواپیمایی لوفت هانزا (LUFTHANSA)، هواپیمایی مالزی (MALAYSIA)،‌ هواپیمایی سلطنتی هلند (ROYAL DUTCH AIRLINES)،‌ هواپیمایی قطر (QATAR AIRWAYS) و سایر خطوط هواپیمایی ایرانی و غیر ایرانی هستند.

۳) گزارش مستقل كارشناسان ایكائو دال بر آن است كه بدلیل تحریم امریكا ضریب ایمنی هوانوردی در ایران بطور علمی كاهش یافته است. بطور مثال در آوریل سال ۲۰۰۵ (۱۳۸۴) یك فروند هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ شركت هواپیمائی

ساها دچار نقص فنی (از كارافتادگی ارابه فرود در زمان فرود هواپیما) گردید كه در نتیجه آن یك كودك كشته شد و چندین نفر مجروح گردیدند و خود هواپیما آسیب دید. در نتیجه با توجه به محدودیت‌های موجود در نگهداری مطلوب هواپیماهای غربی در ایران مانند بوئینگ و امثالهم، احتمال رخداد سوانح دیگر كم نیست و اگر نگهداری و تعمیرات بصورت استاندارد و با استفاده از قطعات اصلی كارخانه سازنده و ابزارهای كالیبره استاندارد، انجام نشوند، سوانح هواپیمایی ادامه خواهند داشت. كما اینكه سوانح هواپیمای هركولس ۱۳۰- C، آنتونوف ۷۴ (علیرغم غربی نبودن)، توپولوف ۱۵۴ (علیرغم غربی نبودن) فالكن ۲۰ و هلی‌كوپترهای غربی موجود در ایران خود می‌توانند از جمله آثار تحریم، محسوب گردند.

۴) بدلیل اعمال تحریم قطعات یدكی تولیدكنندگان توسط امریكا، تولیدكنندگان پشتیبانی‌های فنی و ارایه نشریه‌های فنی خود را قطع نمود‌ه‌اند و این خدمات و مدارك در اختیار هواپیمایی ایران قرار نمی‌گیرد. این خدمات و انتشارات شامل بولتن‌های خدماتی، كیت‌های اصلاح و سایر دستورالعمل‌ها مانند اصلاحات درب كابین خلبان در هواپیماهای بوئینگ است كه بدلیل تحریم در اختیار خطوط هواپیمایی ایران قرار نمی‌گیرد كه بسیار خطرناك بوده و استفاده از این نوع هواپیماها را خطرآفرین نموده است. در عین حال عدم استفاده از این هواپیماها، ظرفیت ناوگان را كاهش داده و خطوط هواپیمایی را بدنبال هواپیماهای نه چندان مناسب از منظر ایمنی و مقبولیت بین‌المللی سوق داده است. اینها همگی آثار تحریم هستند.

۵) استفاده از دستگاههای شبیه‌ساز پرواز یعنی همان سیمیولاتور (FLIGHT SIMULATOR) مربوط به یك شركت امریكایی كه در خارج از مرزهای ایالات متحده فعالیت می‌كند، بواسطه تحریم موقوف گردید و خلبانان ایرانی نمی‌توانند بواسطه تحریم از آنان استفاده كنند. در نتیجه تمامی هواپیماهای فالكن (FALCON) ۲۰ كه برای آموزش و آزمایشات و كنترل‌های حرفه‌ای خلبانان مورد استفاده قرار می‌گرفتند، بواسطه این تحریم، از گردونه خارج شدند. خلبانان ایرانی از استفاده از این ابزار و تسهیلات ناوبری آن هم كماكان محرومند و نمی‌توانند آموزش‌های لازم را دریافت دارند. این هم بواسطه تحریم است و از آثار سوء آن محسوب می‌گردد.

۶) سازمان هواپیمایی كشور ایران نیازمند ابزار ایویونیك (AVIONIC) برای هواپیمای فالكن (FALCON) ۲۰ خود می‌باشد كه از آن برای كالیبره كردن سامانه‌های فرود استفاده می‌كند. این ابزار بایستی در اختیار ایران قرار گیرد تا از هرگونه رخداد تأسف بار جلوگیری شود. بنابراین ملاحظه می‌شود كه تحریم امریكا حتی بر بررسی و كنترل و كالیبره سامانه‌های فرود، فرودگاههای كشور، بدلیل استفاده از هواپیمای فالكن ۲۰ اثر گذاشته است و عدم كالیبره صحیح، ضریب ایمنی را به شدت كاهش داد. ابزار ایویونیك دارای سازنده‌ای امریكایی است و بدلیل تحریم قابل دستیابی نیست. سامانه‌های فرود موجود در ایران توسط بیش از بیست و سه خط هواپیمایی خارجی و خطوط هواپیمایی ایران مورد استفاده قرار می‌گیرند و عدم كالیبره مطلوب، یعنی استقبال از سوانح ناگوار هوانوردی در فرودگاههای كشور ایران. بنابراین ملاحظه می‌گردد كه كنترلرهای ایرانی و مسئولان ایمنی پرواز فرودگاههای ایران با چه مشكلاتی روبرو هستند و همین كه سوانح را در همین حد فعلی نگاه داشته‌اند، چه كار دشواری را در پیش رو دارند و آثار تحریم امریكا به جد ایمنی هوانوردی در ایران را به خط انداخته است.

تحریم‌های امریكا شامل قطعات یدكی، ابزار CNS، گزارشات فنی، قطعات هواپیماها و غیره می‌گردد كه به شدت ایمنی هوانوردی را به خطر انداخته است و بدلیل اختلافات سیاسی در تناقض با مواد ۴ و ۴۴ كنوانسیون شیكاگو جان انسانها به خطر افتاده است و بدلیل مراجعه به بازار سیاه و خرید با بهای گرانتر و مطمئن نبودن از كیفیت قطعات موجود در بازار و عدم كالیبره استاندارد همین قطعات، ایمنی پرواز در ایران، بواسطه تحریم امریكا، با مشكلات فراوانی دست به گریبان است. تأخیر پروازها، ضررهای مالی، بروز نارضایتی، استفاده از هواپیماهای غیرمتعارف، عدم اطمینان به حمل‌ونقل هوایی و غیره، از جمله آثار تحریم محسوب می‌گردند.

دكتر علیرضا افتخاردادخواه

كارشناس عالی برنامه‌ریزی و مهندسی حمل‌ونقل و استاد دانشگاه

---