تنوع گرایش های سیاسی در احزاب مصر

خیزش مردمی که باعث سقوط حسنی مبارک شد, زمینه حضور سیاسی افراد جامعه مصر را بیش از پیش فراهم کرد

خیزش مردمی که باعث سقوط حسنی مبارک شد، زمینه حضور سیاسی افراد جامعه مصر را بیش از پیش فراهم کرد. پس از کناره‌گیری او در ماه فوریه (بهمن سال گذشته)‌، بیش از ۴۰ حزب و ۶۰۰۰ نامزد برای حضور در انتخاباتی ثبت‌نام کردند که طی ۳۰ سال گذشته اولین انتخابات آزاد و منصفانه به حساب می‌آید. در میان این احزاب، طیف‌ها و گروه‌های مختلفی دیده می‌شود.

از نئولیبرال‌هایی که بر حقوق زنان و تجارت آزاد تاکید دارند تا اسلامگرایانی که خواستار بریده‌شدن دست سارقان هستند، از اسلامگرایان میانه‌رویی که بر استقرار یک دولت مدنی اصرار می‌ورزند، تا صوفی‌هایی که از گسترش بنیادگرایی سلفی‌ها می‌ترسند و سوسیالیست‌هایی که خواستار ملی‌کردن صنعت و گسترش سهم بخش عمومی هستند. اینها تنها نمونه‌ای از تعدد گرایش‌‌های این احزاب است. در ادامه تعدادی از احزاب شاخص به اختصار معرفی می‌شوند.

● ائتلاف دموکراتیک

ائتلاف دموکراتیک اولین نیروی سیاسی در مصر پس از وقوع انقلاب است. این ائتلاف که در برگیرنده احزاب اسلامگرا و سکولار است، می‌تواند در سراسر کشور نیروی غالب و پیروز باشد، اما همانند دیگر ائتلاف‌ها، این ائتلاف نیز از زمان شکل‌گیری‌اش در ماه ژوئن دچار تجزیه فراوان شده است و از ۳۴ عضو موسس آن، ۲۳ عضو این ائتلاف را ترک کرده‌اند. اسلامگراها از یک سو و لیبرال‌ها و چپ‌ها نیز از طرف دیگر، این حزب را رها کرده‌اند.

● آزادی و عدالت

حزب آزادی و عدالت در واقع شاخه سیاسی جنبش اخوان‌المسلمین است. اخوان‌المسلمین، سازمانی مذهبی است که در سال ۱۹۲۸ تاسیس شد و در سال ۱۹۵۴ از فعالیت سیاسی منع گردید. پس از سال‌ها سرکوب، زندانی‌شدن و اذیت و آزار توسط نیروهای امنیتی مصر، وقوع انقلاب بهترین فرصت را برای اخوان فراهم کرد تا نیروی سیاسی خود را احیا کند. مقامات عالیرتبه اخوان در ابتدا تعهد کردند که برای رسیدن به بیش از یک‌سوم پارلمان تلاش نمی‌کنند، اما حزب عدالت و آزادی اخیرا اعلام کرده که هدفش به دست آوردن بیش از نیمی از مجلس «الشعب» است.

این حزب با حمایت از قوانین اسلام به عنوان منبع قانونگذاری، سعی می‌کند تا خود را به جریان اصلی میان مصری‌ها تبدیل کند. البته سران این حزب تاکید دارند که کشور باید یک جامعه مدنی باشد. این حزب می‌گوید از آزادی عقاید برای غیرمسلمانان نیز حمایت می‌کند، اما خواستار اعطای این امتیاز به دادگاه عالی قانون اساسی است تا قانونگذاری را بر مبنای اصول اسلامی انجام دهند. از بعد بین‌المللی، این حزب دیدگاه خصمانه‌ای نسبت به رژیم صهیونیستی دارد و از سوی دیگر از دولت فلسطینی و حق بازگشت آوارگان حمایت می‌کند.

● حزب الغد

حزب الغد به ایمن النور، موسس خود و یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های مصری گره خورده است. النور متعلق به حزب الوفد بود، اما پس از اختلاف با نعمان جمعه ـ رهبر الوفد ـ در سال ۲۰۰۱ از عضویت در این حزب استعفا کرد. او در سال ۲۰۰۴ الغد را تاسیس و سال بعد تحت لوای همین حزب نامزد ریاست جمهوری در مقابل حسنی مبارک شد. البته او پیش و پس از انتخابات به اتهام جعل اسناد به هنگام تاسیس حزب متبوعش به زندان افتاد. النور در سال ۲۰۰۹ آزاد شد، اما در غیابش الغد تجزیه گردید و در حال حاضر حزب وابسته به او با عنوان «الغد جدید» شناخته می‌شود. خود النور نمی‌تواند شخصا در انتخابات پیش رو شرکت کند چرا که دادگاهی در ماه اکتبر اتهام جعل اسناد وی را تایید کرد. خط‌مشی این حزب، سکولار و ترقی‌خواه است.

● ائتلاف مصریان

این ائتلاف که در ماه آگوست به وجود آمد، به رسانه‌ای برای احزاب چپگرا و لیبرال تبدیل شد تا در مقابل رقیب اصلی‌شان یعنی حزب اسلامگرای ائتلاف دموکراتیک قرار بگیرند. اعضای اصلی این ائتلاف، ۲ حزب مصریان آزاد و دموکرات‌های اجتماعی هستند. همچون دیگر ائتلاف‌ها، این ائتلاف نیز در ابتدای شکل‌گیری‌اش بسیار گسترده بود اما با گذشت زمان به تدریج از اعضای آن کاسته شد. حزب آزادی مصر، جبهه دموکراتیک و حزب آزادی صوفیان مصری از جمله احزابی بودند که از این ائتلاف جدا شدند. در این میان برخی از سیاستمداران نیز از حضور تعدادی از عناصر رژیم مبارک در این ائتلاف ابراز نگرانی می‌کنند.

اگرچه این ائتلاف و ائتلاف دموکراتیک ادعا می‌کنند از ایده یک جامعه مدنی حمایت می‌کنند، اما دیدگاه آنها در مورد نقش اسلام با یکدیگر متفاوت است. اعضای این حزب اعتقاد دارند که اسلام به جای آن که مجموعه‌ای از قواعد و قوانین برای اجراکردن باشد، یک جریان واحد است که حقوق تمامی مصریان را تضمین می‌کند. این ائتلاف همچنین دیدگاه میانه‌روتری نسبت به رژیم صهیونیستی دارد و نظرش در مورد بازارهای آزاد، بیشتر لیبرال است.

● مصریان آزاد

این حزب پس از وقوع انقلاب توسط میلیونری مسیحی و غولی رسانه‌ای به نام نجیب سائوریس تاسیس شد.ثروت و ارتباطات نجیب باعث شد تا این حزب شروعی سریع داشته باشد و صدها هزار نفر به طرفداری از آن بپردازند. بسیاری عقیده دارند که این حزب بهترین فرصت برای نسل جدیدی از لیبرال‌ها و سوسیالیست‌ها است تا وارد عرصه سیاسی مصر شوند، اما تردیدهایی در مورد میزان موفقیت این حزب وجود دارد. این حزب فاقد اسم شناخته‌شده‌ای در میان مصری‌ها است و سابقه چندانی در فعالیت‌های خیرخواهانه و اقدامات سیاسی ندارد. در میان ۴۶ منطقه در سرتاسر مصر، این حزب تنها در ۲۶ منطقه فهرست انتخاباتی ارائه کرده است.

خط‌مشی حزب مصریان آزاد سکولاریسم است، اما به اسلام به عنوان مذهب اکثریت در مصر احترام می‌گذارند.

● دموکرات‌های اجتماعی

این حزب که در کنار حزب سکولار مصریان آزاد قرار دارد، برای حدود یک‌سوم آن ائتلاف فهرست انتخاباتی ارائه کرده است. محمد ابوالغار، استاد دانشگاه قاهره در رشته پزشکی زنان، داوود عبدالسید فیلمساز و عامر حمزوای یکی از تحلیلگران برجسته سیاسی، موسسان این حزب به حساب می‌آیند. برخی از اعضای کلیدی این حزب در فعالیت‌های ضدرژیم مبارک نقش داشتند، اما تعدادی از آنها نیز با رژیم سابق در ارتباط بودند. خط‌مشی این حزب لیبرالی است.

● التجمع

پس از الوفد و اخوان‌المسلمین، التجمع قدیمی‌ترین حزب سیاسی است که در انتخابات پیش‌رو شرکت می‌کند. ریشه‌های این حزب به زمان ریاست جمهوری انور سادات برمی‌گردد که تنها سازمان سیاسی کشور (اتحادیه سوسیالیست‌های عرب) را در سال ۱۹۷۶ به ۳ بخش تقسیم کرد. خالد محی‌الدین، یکی از افسران آزادی که در کودتای سال ۱۹۵۲ به رهبری جمال عبدالناصر شرکت داشت رهبری این حزب را بر عهده داشت.

اگرچه این حزب هیچ‌گاه در انتخابات‌های زمان مبارک بیش از ۶ کرسی کسب نکرد، اما همیشه گفته می‌شد که تمایل دارد با رژیم مبارک همکاری کند. خط مشی این حزب طی ۳۵ سال گذشته به ندرت تغییر کرده است و هنوز خواستار توزیع عادلانه ثروت و ملی کردن منابع و صنایع اصلی است. در حال حاضر محمد رئوف السعید ۷۰ ساله رهبری این حزب را بر عهده دارد.

● النور

النور اولین سازمان مسلمانان سلفی در مصر است که پس از انقلاب این کشور در سال ۲۰۱۱ شکل گرفت. این حزب در جامعه مصر به عنوان سختگیرترین گروه اسلامگرایان شناخته می‌شود و احتمال دارد تعداد مشخصی از کرسی‌ها را به دست آورد. رژیم مبارک که پس از ترور انور سادات ترس شدیدی از اسلام افراطی داشت، جامعه سلفی‌ها را به شدت محدود و صدای آنها را خفه می‌کرد. هنگامی که در ۳۱ دسامبر انفجار در کلیسای شهر اسکندریه ۲۱ کشته بر جای گذاشت، پلیس انگشت اتهام را به سمت سلفی‌ها نشانه رفت. فشار رژیم بر سلفی‌ها باعث شد تا آنها آرام‌تر شده و از عدم حضور در عرصه سیاست رضایت داشته باشند.

اما با وقوع انقلاب فرصت تازه‌ای برای همه گروه‌ها از جمله سلفی‌ها به وجود آمد. جالب این که خط‌مشی سیاسی حزب النور راهکارهای سیاسی اندکی دارد. این حزب خواستار قوه قضاییه مستقل، جداسازی قوا و شفافیت هر چه بیشتر دولت است. حمایت از آزادی عقاید و آرا و همچنین آزادی عبادت برای مسیحیان قبطی ار دیگر مواردی است که اعضای این حزب بر آن تاکید دارند. آنها همچنین خواستار حقوق مساوی کامل برای زن و مرد هستند اما تاکید دارند که نقش این دو در جامعه با یکدیگر متفاوت است.

● عمران و توسعه

این حزب که یکی دیگر از احزاب شکل گرفته پس از وقوع انقلاب (۲۰۱۱)‌ است، شاخه سیاسی جماعت اسلامی به حساب می‌آید. جماعت اسلامی یک جنبش دانشجویی رادیکال بود که قصد داشت دولت مصر را سرنگون و یک دولت اسلامی را جایگزین آن کند، اما سال ۱۹۸۱ منحل شد. یکی از رهبران معنوی این حزب عمر عبدالرحمان است. این شیخ نابینا در حال حاضر به اتهام طرح‌ریزی حملات تروریستی در آمریکا به حبس ابد محکوم شده و در زندان به سر می‌برد. این گروه در دهه ۹۰ حملات خشونت‌باری را علیه دولت و گردشگران خارجی‌ انجام دادند که مشخص‌ترین آن کشتار در معبد حتچپسوت بود که ۵۸ توریست و ۴ مصری طی آن حادثه کشته شدند.

در دهه نخست قرن ۲۱ این گروه از خشونت تبری جست و در ماه مارس سال جاری طارق الزمر یکی از اعضای برجسته این حزب پس از ۳۰ سال زندان آزاد شد. وی ۳ ماه بعد حزب عمران و توسعه را تاسیس کرد. از آنجایی که حاکم نظامی مصر شعارهای مذهبی را در انتخابات ممنوع کرده‌اند، این حزب یک نام عمومی برای خود برگزیده است. این حزب خود را یک حزب مدنی با اصول اسلامی معرفی می‌کند و خواستار تصویب قوانین اسلامی در این کشور است؛ قوانینی همچون بریدن دست سارقان و شلاق زدن شراب‌خواران.

● الوفد

ریشه‌های این حزب به زمان مبارزه مصر برای استقلال از انگلستان باز می‌گردد، اما طی دهه‌های گذشته، رخوت سیاسی و همکاری با رژیم باعث آلوده شدن این حزب گردید. این حزب پس از کودتای ۱۹۵۲ از فعالیت منع شد، اما سال ۱۹۷۸ بار دیگر اجازه یافت تا در ساختار خود اصلاحاتی انجام دهد. گرایش اصلی این حزب سوسیالیست ناصری با تقلید از جمال عبدالناصر رهبر تاریخی مصر است. سال ۱۹۸۴ الوفد با اخوان‌المسلمین شریک شد و ۵۰ کرسی را به دست آورد و ۳ سال بعد نیز به تنهایی توانست ۳۵ کرسی را به دست آورد، اما از سال ۱۹۹۵ به بعد هیچ گاه بیش از ۷ کرسی به دست نیاورد.

امسال الوفد به ائتلاف دموکراتیک ملحق شد، اما بار دیگر تصمیم گرفت به تنهایی در انتخابات شرکت کند که در همین فرآیند تعدادی از نامزدهای خود را از دست داد. اما این حزب نام شناخته شده‌ای در سراسر مصر دارد و بسیاری از نامزدهای آن، رهبران جامعه ثروتمندان هستند. مانند بسیاری از احزاب، الوفد نیز خواهان محدود کردن قدرت اجرایی است و جزو احزابی به حساب می‌آید که از تجارت و کسب و کار آزاد حمایت می‌کند.

الجزیره انگلیسی

مترجم: علیرضا ثمودی