چگونه می توان از خطاهای نسخه نویسی کاست

لزوم بازنگری در آموزش پزشکان برای رسیدن به حداقل اشتباهات در تجویز داروها

«نیمه شب است و از شما خواسته شده تا مریضی را که درد دارد، در بخش ویزیت نمایید. شما بیمار را می‌بینید، یک ضددرد تجویز می‌کنید و با خستگی زیاد به سمت بخش دیگری می‌روید. در این میان، پرستار به شما تذکر می‌دهد دارویی که تجویز کرده‌اید، ممکن است برای بیمار عوارض معکوس و شاید هم خطرناکی داشته باشد. پرستار به شما زنگ می‌زند و خوشبختانه از وقوع یک فاجعه بالقوه جلوگیری می‌شود. درد بیمار نیز با داروی مناسب دیگری برطرف شده و مشکل خاصی رخ نمی‌دهد.»

بسیاری از پزشکان موارد مشابهی را مانند داستان فوق به خاطر می‌آورند که یک همکار، شاید پزشک دیگری، ولی با احتمال بیشتر یک داروساز یا یک پرستار، از خطای تجویز دارویی که بیمار را تحت تاثیر قرار می‌دهد، جلوگیری کرده‌اند. شاید کار گروهی همیشه بهترین روش در درمان بیماران باشد، اما پزشکان نباید منتظر بمانند تا دیگران اشتباهات آنها را یادآوری کنند.

● خطاهای نسخه‌نویسی

در دسامبر ۲۰۰۹، داده‌های جدیدی در مورد شیوع و علل خطاهای تجویز دارو و نسخه‌نویسی در بیمارستان‌های انگلستان منتشر شد. این گزارش ۲۱۵ صفحه‌ای که در سایت نظام عمومی پزشکی (GMC) بریتانیا نیز قرار گرفته، شامل ترکیبی از بررسی اطلاعات ۳ مرور نظام‌مند، یک مطالعه شیوع و داده‌های کیفی حاصل از مصاحبه‌هایی است که در این زمینه انجام شده است. در مطالعه شیوع، ۱۲۴ هزار و ۲۶۰ نسخه در ۱۹ بیمارستان شمال غربی انگلستان، طی ۷ روز مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد ۹/۸ درصد آنها دارای خطا هستند. وقتی ارتباط این خطاها با سطح آموزش پزشکان در نظر گرفته شد، میزان خطا برای پزشکانی که در سال اول پس از فارغ‌التحصیلی بودند، ۴/۸ درصد، پزشکانی که در سال دوم پس از اتمام درس خود بودند، ۳/۱۰ درصد، برای افرادی که در پست‌های آموزشی خاص بودند، ۳/۸ درصد و برای اعضای هیات علمی، ۹/۵ درصد محاسبه شد. از سویی، ۷/۱ درصد خطاها بالقوه کشنده بودند. هم‌چنین تقریبا تمامی خطاها توسط داروسازان، پرستاران یا دیگر پزشکان و قبل از مصرف به وسیله بیمار تشخیص داده شده بود.

● اجرای برنامه‌های آموزشی

به طور کلی، توصیه‌هایی که توسط Tim Dornan و همکاران وی (نویسندگان مطالعه Errors Questioning Undergraduate Impact on Prescribing یا EQUIP) می‌شود، دربر گیرنده ایجاد تغییرات در محیط کار بالینی و دادن آموزش‌های بیشتر در این زمینه است. از سویی، معرفی یک نمودار استاندارد دارویی از طریق خدمات ملی سلامت نیز از میزان بروز خطاها می‌کاهد، هرچند در این میان ایجاد «فرهنگ ایمنی» در کار بالینی پزشکی هم از ضروریات به شمار می‌آید.

صاحب‌نظران معتقدند اجرای برنامه‌های آموزشی برای دانشجویان، مهارت‌های عملی تجویز دارو و نسخه‌نویسی را در آنها ارتقا می‌دهد، به‌ویژه آنکه این یادگیری‌ها باید زیر نظر مستقیم اساتید قرار گیرد. همچنین باید به آنها آموزش داده شود تا بتوانند تئوری‌های دارویی را نیز در عمل به کار برند، خصوصا هنگام برخورد با بیمارانی که مشکلات پیچیده پزشکی داشته یا چند دارو را همزمان مصرف می‌کنند. از سوی دیگر، باید آموزش‌های خاص در عمل تجویز دارو برای پزشکان تازه‌ فارغ‌التحصیلی که کار خود را آغاز می‌کنند، فراهم شود و برای پزشکان با سابقه‌تر نیز پیشنهاد می‌شود که تمرین تجویز دارو در آموزش‌های تخصصی‌تر و در ادامه پیشرفت‌های حرفه‌ای آنها گنجانده شود.

آنچه درباره میزان خطاهای موجود تکان‌دهنده است، اینکه تقریبا از هر ۱۰ نسخه بیمارستانی، یک مورد خطای تجویز داشته‌اند (این آمار مربوط به انگلستان است!) و حیرت‌آور آنکه میزان خطای اعضای هیات علمی یک مورد در هر ۲۰ نسخه گزارش شد. همچنین میزان خطای پزشکانی تازه‌کار، بدتر از میزان متوسط کلی نبوده است. لازم به ذکر است که مسوولیت کیفیت نسخه‌ها در انگلستان، نخست با دانشکده‌های پزشکی می‌باشد.

● نمودار استاندارد دارویی

شورای مدارس پزشکی، جامعه دارویی انگلستان و کالج سلطنتی پزشکان از اعلامیه GMC برای ایجاد یک نمودار استاندارد تجویز دارو در سراسر بیمارستان‌های بریتانیا حمایت می‌کنند. مانند این طرح، از سال ۲۰۰۴ در ولز استفاده شده و توسط برنامه‌های آموزشی الکترونیکی که در این زمینه فعال هستند نیز پشتیبانی می‌شوند. البته تاکنون مطالعه‌ای انجام نشده که آیا ارایه این چارت به کاهش خطاهای نسخه‌نویسی کمک‌ کرده است یا خیر.

البته نبود نمودار دارویی تنها قسمتی از مشکل است و باید آموزش درست و مداوم نیز به رسمیت شناخته شود و پیاده‌سازی سریع آن به مرحله اجرا درآید؛ چرا که به نظر می‌رسد آموزش بالینی فارماکولوژی و درمان‌های مربوطه در دانشکده‌های پزشکی تکه‌تکه شده و به سطح غیرقابل قبولی کاهش یافته است. بنابراین فارماکولوژیست‌های بالینی به خوبی می‌توانند به دانشجویان پزشکی و پزشکان فارغ‌التحصیل آموزش دهند، هر چند داروسازان نیز نقش آموزشی مهمی در این زمینه دارند. از سوی دیگر، درمان‌ها (کاربرد عملی فارماکولوژی در پیشگیری، درمان و تخفیف بیماری) باید قسمتی از آموزش قبل از فارغ‌التحصیلی هر پزشکی باشند و در دوران پیشرفت‌های حرفه‌ای آنها نیز ادامه یابد.

● فرهنگ ایمنی بیمار

به خاطر داشته باشیم که آموزش‌های مداوم و پایدار به پزشکان کمک می‌کند تا همیشه بهترین وضعیت تجویز دارو و نسخه‌نویسی را در کار بالینی و درمان بیماران خود داشته باشند و به یاد داشته باشیم که باید فرهنگ ایمنی بیمار با دقت و توجه به هر نسخه‌ای که نوشته می‌شود، تبدیل به یک هنجار شده و در جامعه پزشکی نهادینه گردد.

منبع: Lancet, December ۲۰۰۹

نویسنده: دکتر نیلوفر شایسته