عکس العمل بدن در برابر رژیم های لاغری غلط

امروزه تعداد افرادی که به دنبال رژیم های سریع و آنی برای لاغری می گردند, کم نیست بسیاری از افراد نیز از این فرصت استفاده می کنند و رژیم های غیراصولی با هزینه های گزاف را به آنها تحمیل می کنند

امروزه تعداد افرادی که به دنبال رژیم‌های سریع و آنی برای لاغری می‌گردند، کم نیست. بسیاری از افراد نیز از این فرصت استفاده می‌کنند و رژیم‌های غیراصولی با هزینه‌های گزاف را به آنها تحمیل می‌کنند...

وزن افرادی که از این رژیم‌ها تبعیت می‌کنند، شاید در ظاهر کم شود اما در علم تغذیه به آن کاهش وزن نمی‌گویند چون فقط آب بدن کاهش یافته است. وقتی بدن تحت استرس رژیم غیراصولی قرار می‌گیرد، مکانیسم‌های متعددی به شکل زنجیره‌ای برای حفظ حیات کار خود را آغاز می‌کنند و در صورت پافشاری فرد بر رژیم ممکن است عوارض بسیاری در پی داشته باشد. به این ترتیب، مکانیسم‌ها و عواقب آنها را با هم مرور می‌کنیم:

وقتی بدن احساس می‌کند در قحطی قرار گرفته، اولین کار، جلوگیری از مصرف چربی‌های انباشته شده در آن است که برای انجام فعالیت‌های غیرارادی حیاتی هستند. در این شرایط بدن از منابع کوره‌های انرژی یعنی عضلات و کبد استفاده می‌کند که در آنها میتوکندری‌های فراوانی وجود دارد و درشت‌مغذی‌ها را به انرژی تبدیل می‌کند. عضلات شروع به تحلیل می‌کنند و در نتیجه سوختن انرژی ناقص انجام می‌گیرد و ترکیب‌هایی به نام «کتون» ایجاد می‌شود که یکی از وظایف آنها ایجاد بی‌اشتهایی است. در این شرایط محیط به سمت اسیدی شدن می‌رود، پس دستور تخلیه کلسیم و مینرال‌ها (مواد معدنی) از اسکلت را صادر می‌کند که این خود زمینه‌ساز پوکی استخوان است. از طرف دیگر، آب میان بافتی و آب سلولی نیز برای شستشوی مواد زائد از بدن دفع می‌شود و تمام این مسایل عوارضی نظیر افتادگی عضلات صورت، تحلیل عضلات، شل شدن پوست بدن، ریزش مو، کم‌خونی‌های گاهی غیرقابل جبران، نوروپاتی و... را به دنبال دارد که در درازمدت قابل مشاهده هستند.

حتی در این شرایط نیز بدن تلاش می‌کند عوارض ناشی از پیروی فرد از رژیم غیر اصولی را جبران کند. مغز سوخت‌وساز بدن را کاهش می‌دهد درنتیجه حتی با وجود کم خوردن و تحرک بیشتر وزن ثابت می‌ماند. در صورتی که باز هم بر ادامه رژیم غیراصولی پافشاری شود،‌ بدن ترفند دیگری دارد و آن ایجاد ولع خوردن است یعنی فرد بعد از ۱۵-۱۰ کیلوگرم کاهش وزن به ریزه‌خواری می‌افتد و ولع خوردن پیدا می‌کند و در کوتاه‌مدت نه تنها به وزن قبلی، بلکه به بیش از آن بازمی‌گردد. از این به بعد، بدن عضله‌سازی و ترمیم اسکلت نمی‌کند و فقط چربی به خصوص در ناحیه شکم، پهلو و باسن و ران تجمع پیدا خواهد کرد. از جمله عوارض بلندمدت رژیم‌های غیراصولی، اختلال‌های تغذیه‌ای شامل بی‌اشتهایی عصبی یا تحریک به استفراغ بعد از خوردن غذاست. هر دو این اختلال‌ها عوارض غیرقابل جبرانی دارند که از آن جمله می‌توان به آرتروز، کم‌خونی، ریزش مو، تغییرات رنگ پوست و... اشاره کرد. عوارض ناشی از رژیم‌های غیراصولی در تمام گروه‌ها یکسان است گرچه بی‌اشتهایی عصبی بیشتر در جوان‌ترها و گروه سنی ۱۸ تا ۲۰ سال دیده می‌شود و بولیمیا در سنین بالاتر بروز می‌کند. توصیه کلی متخصصان تغذیه، پیشگیری از چاقی است زیرا به دنبال چاقی، انتخاب رژیم‌های لاغری غیراصولی، ناتوانی در ثابت نگه‌داشتن وزن و داشتن رژیم‌های یویویی عوارض بی‌شماری در پی دارند.

دکتر سید ضیاءالدین مظهری

متخصص تغذیه

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران