تلاش مصر برای بازتعریف روابط خود با همسایگان

برنامه قاهره برای از سرگیری روابط با تهران موجب نگرانی دولت های عرب حاشیه خلیج فارس شده است

دیپلماسی مصر از زمان شروع اعتراضات مردمی که در نهایت به پیروزی انقلاب این کشور منتهی شد، شتاب قابل توجهی را در پیش گرفته است. پیشرفت نسبی در حوزه آبی رود نیل، حرکت به سوی عادی‌سازی روابط با تهران، تلاش برای بازگشایی گذرگاه رفح و امضای موافقت‌نامه آشتی میان حماس و فتح از جمله سیاست‌های جدید مصر در حوزه سیاست خارجی پس از سقوط رژیم حسنی مبارک است، اما باید به این نکته نیز اشاره کرد که سفر محمد کامل عمر، چهارمین وزیر خارجه مصر ـ از زمان شروع انقلاب ـ به کشورهای آفریقایی هنوز دستاورد قابل توجهی برای این کشور در پی نداشته است.

تغییر مهم در سیاست خارجی مصر از ماه مارس سال گذشته پس از انتخاب نبیل العربی به عنوان اولین وزیر خارجه پس از انقلاب این کشور شکل گرفت. هدف اصلی سیاست خارجی مصر در این دوره، برقراری روابط متوازن و دوستانه با تمام قدرت های منطقه‌ای و توجه خاص به آفریقا بویژه دولت‌های حوزه رود نیل بوده است.

محمود شکری، یکی از دیپلمات‌های مصری در همین زمینه معتقد است: «وزارت خارجه مصر نقش چندانی در ترسیم سیاست‌ها ندارد و تنها مجری سیاست‌هاست. البته وزرای خارجه‌ای همچون عمرو موسی و اسماعیل فهمی زمانی‌که در این سمت فعالیت داشتند، تاثیر قابل توجهی بر سیاست خارجی مصر داشتند. چنانچه زمان کافی در اختیار العربی قرار می‌گرفت، وی نیز می‌توانست نقش فعالی در این حوزه ایفا کند.»

برقراری روابط متوازن با دولت‌های آفریقایی بویژه دولت‌های حوزه رود نیل مهم‌ترین چالش پیش روی سیاست خارجی مصر پس از انقلاب این کشور است. رژیم پیشین بیش از ۲ دهه روابط خود با دولت‌های آفریقایی را فراموش کرده بود. به همین خاطر نیز اتیوپی، اوگاندا، تانزانیا، رواندا و کنیا ماه می ۲۰۱۰ موافقت‌نامه‌ای را با هدف توزیع عادلانه‌تر آب رود نیل در میان خود در کشور اوگاندا به امضا رساندند و به این ترتیب، مصر از سهم آب خود و البته حق وتوی ساخت سد در حوزه آبی نیل محروم شد.

۵ کشور امضاکننده یک‌سال فرصت به سایر کشورهای حوزه نیل دادند تا پیش از اجرایی شدن این موافقت‌نامه به جمع آنان بپیوندند. سودان، مصر، کنگو و بروندی در ابتدا به مخالفت با این موافقت‌نامه پرداختند. هر چند بروندی پس از مدتی، آن را امضا کرد. دولت جدید مصر نیز برای اجتناب از بروز منازعه بر سر منابع آبی با اتخاذ یک دیپلماسی فعال درصدد بهبود روابط با این دولت‌ها برآمد. تیمی متشکل از کاندیدای ریاست‌جمهوری، نمایندگان احزاب مختلف، سیاستمداران مستقل، روزنامه‌نگاران و چهره‌های مردمی پس از دیدار با مقامات اوگاندایی در ماه آوریل و مقامات اتیوپیایی در ماه می موفق شدند تصویب و اجرایی شدن این موافقت‌نامه را به تاخیر بیندازند.

پس از مدتی نیز عصام شرف، نخست‌وزیر وقت مصر در ماه اردیبهشت از اتیوپی و اوگاندا دیدار کرد. این دیدار در واقع فصلی نوین در مناسبات با دولت‌های حوزه رود نیل بود. مهم‌ترین دستاورد دیدار شرف، تشکیل کمیته‌ای متشکل از کارشناسان سودانی، اتیوپیایی و مصری بود. هدف از تشکیل این کمیته، مطالعه تاثیرات ساخت «سد هزاره» در اتیوپی بود که با ساخت آن، امکان جریان یافتن نیل به سودان و مصر فراهم می شد.

البته پس از آن‌که اتیوپی اعلام کرد که در حال ساخت سد در خاک خود است، تنش میان قاهره و آدیس‌آبابا افزایش یافت. مقامات اتیوپیایی اعلام کردند که ساخت این سد هیچ تاثیری بر جریان یا میزان آب ورودی به مصر و سودان نخواهد داشت. در همین حال، ملس زناوی، نخست‌وزیر اتیوپی پس از دیدار خود یا شرف در ماه شهریور تاکید کرد که رود نیل نباید مانع برقراری روابط گرم میان ۲ کشور شود، بلکه باید پلی برای هر چه نزدیک‌تر ساختن ۲ ملت باشد.

● بازسازی نقش منطقه‌ای

تلاش برای ایفای نقشی پررنگ‌تر در موضوع فلسطین برای کاهش آلام مردم فلسطین نیز بخشی از سیاست خارجی مصر پس از سقوط رژیم مبارک است. در ماه اردیبهشت، العربی خبر از بازگشایی فوری و دائم گذرگاه رفح داد و محاصره غزه را اقدامی شرم‌آور خواند. وی همچنین اعلام کرد که در چند روز آینده گام‌های مهم دیگری برای رفع محاصره غزه برداشته خواهد شد. در واقع، هدف دولت مصر ترمیم وجهه مخدوش شده خود و ارتقای سطح روابط با حماس بود. از سال ۲۰۰۶ به این سو، گذرگاه رفح تنها برای ارسال کمک‌های بشردوستانه باز بوده است.

با این حال، تنها با گذشت یک هفته از بازگشایی رفح، این گذرگاه بار دیگر و البته به طور غیرمنتظره بسته شد. عدم توافق در خصوص ظرفیت عبور شهروندان فلسطینی و مسوولیت انجام هماهنگی در این گذرگاه و شرایط دریافت روادید از مهم‌ترین دلایل بسته شدن گذرگاه رفح بود. البته دولت حماس و مصر هیچ‌یک درخصوص بازگشایی رفح پیش از حصول توافق و امضای موافقت‌نامه توضیحی ارائه نکردند.

پیشرفت مهم دیگر درخصوص موضوع فلسطین زمانی صورت گرفت که مقامات فلسطینی اعلام کردند محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان و خالد مشعل، رهبر حماس با هدف امضای موافقت‌نامه آشتی، در قاهره با یکدیگر دیدار خواهند کرد. امضای این موافقت‌نامه، زمینه را برای تشکیل دولت وحدت و متعاقب آن برگزاری انتخابات پارلمان و ریاست جمهوری فراهم می‌کند.

پس از موفقیت مصر در میانجیگری میان گروه فتح و حماس، مصر درصدد ارتقای روابط خود با ایران برآمد. موضوع برقراری روابط با ایران پس از آن مطرح شد که العربی اعلام کرد قاهره باید فصلی نوین در مناسبات خود با ایران بگشاید. پس از آن نیز گروه‌های مختلفی از ایران دیدار کردند. جمعی از استادان الازهر، چهره‌های شاخص رسانه‌های مصر همچون وائل الابراش و نمایندگانی از جامعه قبطی‌ها در این هیات‌های مصری حضور داشتند.

این هیات‌ها همچنین با مقامات بلندپایه ایرانی از جمله رئیس‌جمهور ایران ملاقات کردند. احتمال از سرگیری روابط با ایران موجب نگرانی دولت‌های عرب حاشیه خلیج‌فارس درخصوص افزایش نفوذ ایران در منطقه شده است. به همین دلیل نیز عصام شرف با سفر به عربستان‌سعودی و کویت در ماه اردیبهشت و بحرین و امارات عربی متحده‌ در ماه تیر به سران این کشورها اطمینان خاطر داد که گسترش روابط با ایران به ضرر منافع آنها نخواهد بود. وی همچنین در این دیدارها خواستار افزایش روابط دوجانبه و تقویت همکاری‌ها در حوزه تجارت و سرمایه‌گذاری شد. یکی از دلایل مهم انجام این سفرها، تامین منابع مالی برای جبران کسری بودجه مصر بود.

پس از العربی، محمد العرابی جانشین وی شد و در جریان اجلاس سران آفریقا در گینه استوایی (در ماه ژوئن) از اهمیت تامین امنیت منطقه برای دولت مصر سخن به میان آورد. وی همچنین اعلام کرد که توجه به دولت‌های آفریقایی از محورهای اصلی سیاست خارجی مصر در دوران جدید خواهد بود. البته با توجه به مدت دوران وزارت العرابی که کمتر از یک ماه بود، وی از فرصت چندانی برای عملیاتی ساختن برنامه‌های خود برخوردار نبود.

پس از العرابی نیز کامل عمر، به عنوان چهارمین وزیر خارجه مصر ـ پس از پیروزی انقلاب این کشور ـ انتخاب شد. کامل عمر نیز با سفر به کنیا، تانزانیا، رواندا، جمهوری دموکراتیک کنگو، سودان و سودان جنوبی درصدد ارتقای همکاری با دولت‌های حوزه رود نیل است. در واقع دیدارهای وی تلاش دولت مصر برای گسترش روایط دوجانبه در سطوح اقتصادی و سیاسی و افزایش سطح مناسبات تجاری و سرمایه‌گذاری متقابل با دولت‌های آفریقایی به امید کسب سهم بیشتر از آب رود نیل انجام پذیرفت.

عمر در دیدار با مقامات سودان جنوبی بر این امر تاکید کرد که مصر درصدد افزایش حمایت‌های خود از این کشور است و پیشنهاد میانجیگری میان سودان جنوبی و سودان برای رفع مشکلات موجود میان این دو کشور را مطرح کرد. سودان شمالی و جنوبی درخصوص موضوعاتی همچون نفت، مشخص کردن مرزهای مشترک و منطقه آبیی(Abeyei) با یکدیگر اختلاف دارند.

سال اول پیروزی انقلاب مصر با تلاش‌های جدی این کشور برای حل و فصل معضل حوزه آبی نیل و تقویت روابط با ایران، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و فلسطین سپری شد. در سال‌های پیش رو نیز بدون شک ما شاهد افزایش این تلاش‌ها با هدف نقش‌آفرینی بیشتر مصر در منطقه خواهیم بود.

منبع: الاهرام

مترجم: علیرضا ثمودی