تیتر زدن مثل شعرگفتن است استعداد می خواهد

درباره اهمیت تیتر در روزنامه نگاری

تیتر مهم است؛ این گزاره‌ای است قطعی؛ اما این اهمیت از کجا می‌آید؟ به نظر می‌رسد در کنار تمام عواملی که برای اهمیت تیتر ذکر می‌شود، «تیتر» از آن جهت دارای اهمیت ویژه است که می‌تواند مخاطب را به خواندن مطلبی مجاب کند یا او را از این کار باز دارد. خیلی از مردم با قرائت تیتر یک یا تیترهای صفحه‌اول روی پیشخوان دکه‌ها تصمیم به خرید روزنامه را می‌گیرند. می‌توان گفت دو نگرش در مورد «تیتر» مطرح است؛ یک نگرش که صرفا تجربه‌گراست و آن را سهل‌ترین عرصه روزنامه‌نگاری می‌داند؛ تاجایی که -حتی- قبل از شروع نوشتن خبر، گزارش، مقاله و یادداشت آن را انتخاب می‌کند و نگرش آکادمیک‌محور برخی از استادان روزنامه‌نگاری که «تیترنویسی» را سخت‌ترین شاخه ژورنالیسم و نوشتن آن را ملزم به رعایت قواعد و شناخت مدل‌ها‌یش می‌داند؛ پرچمداران این نگاه، «تیترنویسی» را سرآمد کار ژورنالیسم معرفی می‌کنند.

رسالت «تیتر» برانگیختن، جلب و تحریک توجه افکارعمومی به یک موضوع است. «تیتر» عنصر و جزیی است که در همه عرصه‌های کار روزنامه‌نگاری حضور و کاربرد دارد و نخستین اهرمی است که می‌تواند در جهت جذب یا دفع مخاطب قرار گیرد. «تیتر» در روزنامه‌نگاری آنقدر مهم است که ماحصل کار گروهی و چندساعته اعضای یک تحریریه در جمع کوچکی به‌نام «شورای تیتر» خلاصه می‌شود. انتخاب و گزینش «تیتر» آنقدر پروسه حساسی است که می‌تواند یک متن متوسط را با جلب خواننده رو‌به‌رو یا یک متن قوی را از نظر وی دور کند.

شناخت ادبیات فارسی پیش‌نیاز انتخاب «تیتر» خوب است

«علی‌اکبر قاضی‌زاده» معتقد است «تیتر آینه هر مطلبی به‌خصوص خبر است. اگر بخواهیم به کارکرد آکادمیک «تیتر» نگاه کنیم، باید مخاطب را به‌سوی متن علاقه‌مند و هدایت کرده و برای او کشش ایجاد کند.» به گفته این مدرس روزنامه‌نگاری «تیتر این خاصیت را دارد که یک پیام مهم را از متن به مخاطب عرضه کند؛ به‌شکلی که با علاقه به کنجکاوی و جست‌و‌جوی بیشتر وارد متن شود.» قاضی‌زاده با اشاره به اینکه در کتاب‌های کسانی که روزنامه‌نگاری را در دنیا ایجاد کرده‌اند، کتاب مستقلی درباره «تیتر» ندیده‌ و حتی در کتاب‌هایی که ترجمه کرده‌ است فصلی به‌طور جداگانه به «تیتر» اختصاص داده نشده است، می‌گوید: «ما روزنامه‌نگاران بزرگی داشته‌ایم که ظرفیت کلام را می‌شناختند؛ مهم‌ترین نکته در تیتر این است که ظرفیت و معنای مفهوم را بشناسید و بدانید به چه صورت پیام را به مخاطب ارایه می‌کنید. من کمتر در این سال‌ها این را می‌بینم. «محمد بلوری» و «حسین قندی» از «تیترزن»های خوب ما هستند که استعداد بزرگی در این زمینه دارند. به عقیده من نوشتن «تیتر» خیلی به فرم روزنامه‌نگاری ارتباط ندارد؛ اما مثل شعر گفتن یک استعداد خاص می‌خواهد. کسانی «تیتر»های خوب می‌زنند که ادبیات فارسی را خوب بدانند، کارکرد واژه‌ها و پسوند و پیشوند را بشناسند، فشرده‌نویسی را درک کرده باشند و از همه مهم‌تر میان متن خبر و پیام «تیتر» ارتباط منطقی برقرار کنند.» مولف «گزارش‌نگاری» که در بخشی از این کتاب، ویژگی‌های «تیتر» گزارش را کوتاهی، مرتبط بودن با موضوع، پرکششی، جذابیت، خوش‌آهنگی و دعوت‌کنندگی می‌داند، با اشاره به اینکه در «تیتر» مهم‌تر از قواعد آن این است که خواننده با قرائتش علاقه به خواندن متن پیدا کند، می‌گوید: «متاسفانه در سال‌های اخیر گرایش بیمارگونه‌ای را می‌بینیم که به بزرگ‌کردن بیهوده پیام «تیتر» می‌پردازد؛ دادن هیجان، تحرک و عظمت به «تیتر»، در حالی‌که متن خالی از پیام و عظمت و هیجان است؛ به‌نظرم این شیوه، شیوه ناپسندی است، به‌دلیل اینکه ادامه این روند باعث می‌شود که خواننده نسبت به پیام «تیتر»ها واکسینه و بی‌اعتماد شود و وقتی شما عادت می‌کنید که پیامی را در «تیتر» بیاورید که با متن همسان نیست و نسبیت و تطابقی با آن ندارد، مخاطب شما عادت به بی‌اعتمادی می‌کند.»

تعاریف متعددی برای «تیتر» یا «Headline» مطرح شده است: جمله یا عبارتی که به خبر هویت می‌دهد، عنوانی که در بالای مطلب قرار می‌گیرد، جمله‌ای که در موجزترین شکل ممکن قصد دارد پیامی مرتبط با متن را به مخاطب منتقل کند؛ یکی از تعاریف هم «تیتر» را «عکس روزنامه‌نگاری» می‌داند، یعنی تصویر است؛ به این معنی که مخاطب در‌آنِ‌واحد که آن را می‌بیند، باید بفهمد بدون اینکه بخواند. بسیاری از روزنامه‌نگاران در دنیا با «تیتر»هایشان شناخته می‌شوند، یعنی اثر «تیتر» می‌تواند برای مدت‌های زیاد همراه با خواننده باشد.

تیتر باید ذهن مخاطب را تحریک کند

به گفته «بهروز گرانپایه»، «بیش از آنکه بخواهیم به تاثیر «تیتر» بر مخاطب و اهمیت آن در کار روزنامه‌نگاری بپردازیم، باید به آسیب‌ها، کمبودها و نقطه‌ضعف‌های آن در مطبوعات توجه کنیم؛ چراکه همگان بر نقش مهم، اساسی و محوری‌ای که «تیتر» در انعکاس خبر دارد، هم‌نظرند. «تیتر» هدایتگر مخاطب به‌سمت خبر است و وظیفه برانگیختن مخاطب به خواندن مطلب را دارد؛ «تیتر» به‌معنای نماد و هویت مطلبی است که در رسانه‌ها منعکس می‌شود.» عضو سابق شورای سردبیری روزنامه «بهار» با تاکید بر اینکه «تیتر» باید کوتاه، موجز و مختصر باشد، می‌گوید: «تیترها خیلی دراز و پرکلمه هستند؛ گاهی در روزنامه‌هایی مثل «جمهوری اسلامی»، «رسالت» و «اطلاعات» از ۱۰کلمه هم فراتر می‌روند.» گرانپایه معتقد است «در رسانه‌ها -به‌ویژه در مطبوعات- «تیتر»ها چند ویژگی منفی دارند که باید به آنها دقت کنیم؛ عموما «تیتر»های مطبوعات ما گفتارگرا هستند، به این معنا که روزنامه‌هایمان شخصیت‌محورند و به‌جای رویداد، اشخاص را برجسته می‌کنند و در «تیتر» به گفتارها و گفته‌ها توجه می‌کنند، یعنی جمله‌ای از شخصیت موردنظر را به‌عنوان «تیتر» قرار می‌دهند؛ حرکت «تیتر»ها به‌سمت نقل‌قول و گفتاری‌شدنشان یک آفت برای حرفه روزنامه‌نگاری محسوب می‌شود که مانع از شکوفایی و پویایی بیشتر در کار خواهد شد.» این روزنامه‌نگار تیترهای مدرن و جدید را با رویکرد تحلیلی می‌داند و توجه کم به این جنبه در «تیتر»های امروز مطبوعات ما را یادآور می‌شود و می‌گوید: «در تیترهایمان خلاقیت، ابتکار، هنر و سلیقه -که از خصیصه‌های کار رسانه و روزنامه‌نگاری است- را کمتر می‌بینیم؛ تیترهایی که ذهن مخاطب را تحریک کرده، قلقلک دهد و او را به مکث روی صفحه روزنامه وادار کند.» گرانپایه خلاصه و فشرده‌بودن، خلاقیت و ابتکار،‌ برانگیزانندگی و استفاده از ایهام‌ها و صناعات ادبی را از ویژگی‌های «تیتر» برمی‌شمرد؛ ویژگی‌هایی که لازمه ایفاکردن نقش اصلی «تیتر» است و به عقیده او کمتر به آنها توجه شده است.

همه این سطرها درمورد عنصری از روزنامه‌نگاری نوشته شد که غیبت -حتی- یک‌روزه‌اش، تصور کیوسک‌های مطبوعاتی را محال می‌کند؛ عنصری که به گفته «Selon Grivel» نویسنده فرانسوی «تعریف می‌کند، برمی‌انگیزد و اعتبار می‌بخشد.»

امیر هاتفی‌نیا