رمز و راز

این واژه معانی گوناگونی را دربردارد، مانند تاج، افسر، هر چیز تاج مانند که به کلاه نصب کنند.
علامه دهخدا بته‌جقه را ساخته شده از پر پرندگان می‌داند که بر بالای پیش کلاه پادشاهان …

این واژه معانی گوناگونی را دربردارد، مانند تاج، افسر، هر چیز تاج مانند که به کلاه نصب کنند.

علامه دهخدا بته‌جقه را ساخته شده از پر پرندگان می‌داند که بر بالای پیش کلاه پادشاهان ایران نصب می‌شده است. بته جقه تصویر کوچک شده سرو سرافکنده است که نشان ایران و ایرانیان و حکایت‌کننده از راستی و تواضع ایشان است.

همچنین بته جقه، اصطلاحی است برای نوعی طرح تزئینی به شکل پر مرغ که به اشکال مختلف بر آثار دوره اسلامی و بخصوص روی پارچه‌های ترمه و بعضی قالی‌ها دیده می‌شود. در گچبری‌های دوره ساسانی می‌توان اشکال ابتدایی این نقش را با منشأ برگ نخلی مشاهده کرد.

سال‌هاست اصل و منشاء طرح ایرانی بته جقه را به آتش مقدس، به کاج، به نخل، به بادام، به گلابی همچنین به کیسه چرمی، به شکل باسمه‌ای مشت بسته و حتی به شیارهایی که برحسب اتفاق رودخانه جومنا در مسیر خود از دره کشمیر به جلگه هندوستان ایجاد می‌کند، تشبیه کرده‌اند. به عقیده نگارنده تمام این نسبت‌ها و فرضیه‌ها نادرست به نظر می‌آید. توضیح آن بسیار ساده‌تر از اینهاست و می‌توان آن را در نامی که ایرانیان به آن داده‌اند، جست.

ایرانیان این طرح را بته (بوته) می‌نامند که معنی لغوی آن یک دسته برگ است و ساده ترین شکل آن شباهت زیاد به برگ دندانه‌دار دارد. مردم ایران با عشقی که به اختراع انواع مختلف اشکال هنری و پیچیده دارند، اشکال گوناگون بوته را به‌وجود آورده‌اند و بر آنها نام‌های مخصوص گذاشته‌اند، مثل بوته میری (کاج کوچک)، بوته ترمه‌ای (کاج متوسط)، بوته خرقه‌ای (کاج بزرگ)، بوته بادامی (کاج بادامی شکل) و بوته جقه‌ای (کاج بزرگی که یک کاج کوچک از آن بیرون آمده).

بته‌جقه یکی از نگاره‌ها و ارائه‌هایی است که در طول هزاره تا امروز به روش‌های گوناگون زینت‌بخش آثار هنری ایران (پته‌دوزی، قالی، ظروف و...) بوده است. البته هنرشناسان تاکنون در چگونگی پیدایش، ماهیت و رمز و راز آن اختلاف‌نظر دارند. این نقش جاویدان در طول زندگی هزار ساله‌اش به قدری تحول و تطور یافته که هیچ ارائه‌ای در عالم هنر ایران و سایر اقوام تا به این حد متحول نشده است.