ریزش مو ترس ندارد

وقتی یک بیمار مبتلا به سرطان, تحت شیمی درمانی قرار می گیرد, داروهای شیمی درمانی روی سلول های ناحیه ریشه موهایش تاثیر می گذارند و جلوی تقسیم و رشد آنها را می گیرند

وقتی یک بیمار مبتلا به سرطان، تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرد، داروهای شیمی‌درمانی روی سلول‌های ناحیه ریشه موهایش تاثیر می‌گذارند و جلوی تقسیم و رشد آنها را می‌گیرند...

وقتی تقسیم سلولی در ناحیه ریشه مو انجام نشود، سلول‌های ساقه موها هم داخل کانال مو نازک می‌شوند. به جای اینکه بگوییم موها به دنبال شیمی‌درمانی می‌ریزند، باید بگوییم که تحت تاثیر داروهای شیمی‌درمانی داخل کانال مو تخریب می‌شوند.

معمولا ریزش ۱۰۰ تا ۱۲۰ عدد تار مو در طول شبانه‌روز، طبیعی است. موهایی که طبیعی می‌ریزند، ۳ ماه قبل، از تقسیم سلولی باز مانده‌اند و فقط حدود ۱۰ درصد از کل موهایمان را تشکیل می‌دهند. ما به این مرحله که در آن موها می‌میرند و به حال استراحت درمی‌آیند، «تلوژن» می‌گوییم. در این مرحله ممکن‌است به‌طور طبیعی در اثر شانه‌زدن یا شامپوکردن، موها از سطح سر جدا شوند. از طرف دیگر، بیشتر موهای ما در مرحله آناژن و کاملا زنده و سالم و در حال رشد و تقسیم هستند. در طول دوره شیمی‌درمانی، داروها به شدت روی این آناژن‌های در حال رشد تاثیر می‌گذارند و باعث ریزش آنها می‌شوند. از آنجا که موها در مرحله آناژن، همزمان رشد می‌کنند، یک تا دو ماه پس از شروع شیمی‌درمانی و تاثیر داروها، به‌طور همزمان دچار ریزش می‌شوند. ما با یک ریزش موی تقریبا ۹۰ درصدی طبیعی در بیماران مواجه می‌شویم که این ریزش موی طبیعی می‌تواند برای بیمار، بسیار شوک‌آور و ناراحت‌کننده باشد.

● از رشد مجدد موهایتان مطمئن باشید

متاسفانه برخی از بیماران فکرمی‌کنند ریزش موهای آنها دائمی است و دیگر موهایشان رشد نخواهد کرد. چنین بیماران ناامیدی باید بدانند که خوشبختانه، داروهای شیمی‌درمانی روی سلول‌های اصلی تولید مو یا همان سلول‌های بنیادین، تاثیری نمی‌گذارند. همان‌طور که گفته شد، این داروها، فقط از تقسیم‌ سلول‌های ناحیه ریشه مو جلوگیری می‌کنند و به محض اتمام دوره شیمی‌درمانی و توقف ورود داروها به بدن، تمام مراحل رشد و تقسیم سلول‌های مو دوباره به حالت اولیه خود بازمی‌گردد. در این حالت، ۳ یا ۴ هفته پس از اتمام شیمی‌درمانی، دوباره موها به همان شکل اولیه‌شان، رشد می‌کنند.

البته ناگفته نماند که برخی داروها مانند «بوسولفان»، اگر در دوز بالا در پیوند مغز استخوان و برای کاهش سیستم ایمنی بدن، مورد استفاده قرار بگیرند، ممکن است روی سلول‌های بنیادین مو تاثیر بگذارند و باعث صدمه به آنها بشوند. در این صورت، ممکن است رشد مجدد موهای بیمار به شکل اولیه‌اش انجام نشود و حتی با درجاتی از ریزش موی دائمی هم مواجه بشود.

یکی دیگر از داروهایی که اگر در ترکیب داروهای شیمی‌درمانی قرار داشته باشد، باعث افزایش ریزش موها می‌شود، دارویی به نام «آندوکسان» است. به‌طور کلی، هرچه دوز داروهای شیمی‌درمانی، بالاتر باشد، امکان ریزش مو بیشتر می‌شود. در نتیجه ممکن است پس از طی دوره درمان،‌ موها دیگر به صورت پرپشت و مناسب رشد نکنند اما در بیشتر موارد، دوز داروها به‌گونه‌ای است که چنین مشکل‌هایی برای بیماران پیش نمی‌آید، مگر اینکه سرطان در بدن پیشرفت زیادی کرده و برای درمان آن به دوز بالایی از دارو نیاز باشد.

استفاده از دوز پایین برخی از داروهای شیمی‌درمانی مانند «متوتروکسات» که سمیت کمتری دارند، معمولا به ریشه موها صدمه‌ای نمی‌زند و فقط موها را از فاز آناژن به فاز تلوژن می‌برد. به این ترتیب، ممکن است که بیماران، فقط یک ریزش جزیی در موهایشان مشاهده کنند و با ریزش انبوه موها مواجه نشوند.

● در انتخاب رادیوتراپیست خود دقت کنید

متاسفانه گاهی در صورت بدخیم‌بودن سرطان، پزشکان برای درمان از روش رادیوتراپی هم کمک می‌گیرند. رادیوتراپی هم می‌تواند مانند شیمی‌درمانی باعث ریزش موها بشود. وقتی رادیوتراپی برای ازبین بردن تومورهای داخل جمجمه، روی پوست سر صورت می‌گیرد، موها هم می‌ریزند. خوشبختانه، اگر این عمل به صورت کنترل‌شده، انجام شود، رشد موهای ریخته‌شده به حالت اولیه خود بازگردد. و دوباره رشد می‌کنند. میزان ریزش مو در رادیوتراپی به دوز کلی، عمق نفوذ اشعه و تقسیم‌بندی فواصل تابش بستگی دارد. یعنی هرچقدر دوز، دفعات یا عمق تابش اشعه در رادیوتراپی بیشتر باشد، امکان آسیب سلول‌های بنیادین مو هم بیشتر می‌شود. در این صورت ممکن‌است سلول‌های بنیادین مو تخریب شوند و درجاتی از ریزش دائمی مو هم برای بیماران به وجود بیاید، بنابراین انتخاب یک رادیوتراپیست باتجربه برای این کار، اهمیت زیادی دارد. اگر دوز، فواصل و عمق تابش اشعه، به‌وسیله رادیوتراپیست‌ها به درستی تعیین شود، امکان رشد مجدد و مناسب موها پس از پایان دوره رادیوتراپی هم وجود خواهد داشت. از طرف دیگر، ممکن است حتی پس از اتمام دوره درمان با رادیوتراپی، انرژی آن در داخل پوست سر باقی بماند و پوست سر دچار واکنش التهابی بشود. این واکنش التهابی هم می‌تواند روند پیشرونده تخریب سلول‌های مو را به دنبال داشته باشد و فرد را دچار طاسی یا درجاتی از ریزش‌ موهای دائمی بکند. در مواردی هم ممکن است رشد دوباره موها به شکل اولیه و مناسب نباشد. متاسفانه گاهی، رادیوتراپی نه تنها باعث ریزش موها می‌شود، بلکه می‌تواند چند سال پس از قطع درمان، باعث ابتلای بیماران به سرطان پوست سر هم بشود. به همین دلیل به تمام بیمارانی که تحت رادیوتراپی پوست سر قرار می‌گیرند، توصیه می‌شود به منظور تشخیص احتمالی و درمان سرطان پوست سر، همیشه تحت نظر باشند و ارتباط خود را با پزشکشان قطع نکنند.

● جلوی ریزش موها را نگیرید

در گذشته برای پیشگیری از ریزش موها در اثر شیمی‌درمانی از سیستم ثبت‌کننده استفاده می‌کردند، یعنی کلاهی که مواد ثبت‌کننده‌ای داشت، روی سر بیماران می‌کشیدند تا تاثیر دارو را کم کنند و جلوی ریزش موها را بگیرند. استفاده از نوارهای فشاری هم یکی از روش‌های پیشگیری از ریزش مو در طول دوره درمان بود. این نوارها با وارد‌‌کردن فشار به دیواره کاسه سر، باعث انقباض عروق آن ناحیه می‌شدند و به این ترتیب، داروهای شیمیایی کمتری وارد پوست می‌شد. مطالعات نشان داده‌اند که اگر ترکیب داروهای شیمی‌درمانی وارد پوست سر بیماران نشوند، امکان ایجاد متاستاز (انتشار تومور به نواحی دیگر) در بدن آنها وجود خواهد داشت. به همین دلیل، هیچ‌یک از روش‌هایی که به آنها اشاره شد، روش‌های کاربردی و ایمنی برای پیشگیری از ریزش موها در طول دوره شیمی‌درمانی نیستند و بهتر است بیماران، این ریزش مو را بپذیرند و به رشد مجدد موهایشان هم اطمینان داشته باشند.

● به فکر تسریع رشد موهایتان نباشید

مطالعات نشان می‌دهند استفاده از برخی داروها مانند «ماینوکسیدیل» یا درمان‌های هورمونی و مصرف شوینده‌های موی ویتامینی نمی‌توانند تاثیر چندانی در تحریک رشد موها داشته باشند بنابراین بهتر است بیماران بدون هیچ‌گونه درمانی، اجازه بدهند موهایشان ۳ تا ۴ هفته پس از اتمام شیمی‌درمانی، رشد خود را آغاز کنند. استفاده از کلاه‌گیس و موهای مصنوعی برای حفظ زیبایی خانم‌ها یا بچه‌هایی که تحمل دیدن سر بدون موی خود را ندارند، می‌تواند بسیار مفید باشد. به علاوه، کلاه‌گیس‌ها به هیچ‌وجه مشکلی برای رشد مجدد موها به وجود نمی‌آورند.

دکتر حسن صیرفی

متخصص بیماری‌های پوست و مو

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران