جنگ غزه و حقوق بین الملل بشردوستانه

محاصره کامل نوار غزه توسط اسرائیل تاثیرات وخیم انسانی و اقتصادی بر جمعیت غیرنظامی در پی داشته است

محاصره کامل نوار غزه توسط اسرائیل تاثیرات وخیم انسانی و اقتصادی بر جمعیت غیرنظامی در پی داشته است. حتی پس از آتش بس ماه ژوئن به علت محدودیت های مستمر اعمال شده، ارائه خدمات ضروری و تامین کالاهای اساسی به شدت کاهش یافته است. اسرائیل عمده ترین تامین کننده برق غزه و تنها منبع تامین سوخت است، بنابراین محدودیت های اعمال شده توسط اسرائیل بخش حمل ونقل، پمپاژ آب، فاضلاب و تجهیزات بهداشتی را فلج کرده است. به علاوه اسرائیل همچنان جابه جایی فلسطینیان به خارج از غزه را محدود نگاه داشته است. اعمال این محدودیت ها بستگی به همکاری مصر در مرز خود با غزه به ویژه در گذرگاه رفح دارد. در نیمه اول سال ۲۰۰۸ اسرائیل تنها به تعداد محدودی از اشخاص که در شرایط اضطرار پزشکی به سر می برند اجازه خروج از غزه را داده است. در ماه جولای نیز چندین تن از دانشجویان که بورسیه خارجی دریافت کرده بودند غزه را ترک کردند. در ماه آگوست و سپتامبر اسرائیل بعضی از محدودیت ها را کاهش داد و به تعداد بیشتری از بیماران اجازه خروج از غزه را داد. در ماه سپتامبر بیش از چهار هزار فلسطینی از جمله هزار زائر از طریق گذرگاه رفح وارد غزه شدند اما مقامات مصر مانع خروج ۸۰۰ نفر دانشجو شدند. وزیر خارجه اسرائیل در بیانیه ماه جولای خود اعلام کرد این سیاست بر مبنای تصمیم سپتامبر ۲۰۰۷ کابینه امنیتی اعمال می شود که طبق آن غزه به عنوان یک نهاد متخاصم تلقی شده است. اسرائیل در ماه نوامبر مجدداً محاصره کامل را اعمال کرد. محاصره کامل توسط اسرائیل باعث قطع کمک های غذایی و پزشکی و همچنین سوخت رسانی و قطعی برق شد و کمک های غذایی سازمان ملل متحد به ۷۵۰ هزار نفر متوقف شد. آتش بس چندماهه که از ژوئن ۲۰۰۸ بین نیروهای حماس و اسرائیل برقرار بود شکسته می شود و اسرائیل با آغاز جنگ در ۲۷ دسامبر۲۰۰۸ و حمله به غزه به زعم خود به حملات نخست نیروهای حماس پاسخ می دهد. به دنبال آن حماس نیز متقابلاً به پرتاب راکت مبادرت می ورزد و اسرائیل نیز به این توجیه دست می زند و حمله به صورت عمده با ورود نیروهای اسرائیل به غزه آغاز می شود. گفتنی است اسرائیل سه سال پیش به صورت کامل از غزه خارج شده بود و از دو سال پیش به این طرف به دنبال تحولات داخلی فلسطین، غزه در کنترل نیروهای حماس است و این امر مستمسک اسرائیل برای حمله اخیر به غزه می شود.

● نقض قواعد حقوق بین الملل بشردوستانه توسط اسرائیل

اسرائیل وظیفه دارد بین هدف نظامی و شخص نظامی و هدف غیرنظامی و شخص غیرنظامی تفکیک قائل شود. پس حمله به غیرنظامیان طبق حقوق بین الملل بشردوستانه منع شده است. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که رعایت اصل تفکیک در مناطق متراکم که هدف و اشخاص نظامی در نزدیکی اهداف و اشخاص غیرنظامی هستند تا چه حد امکان پذیر است؟ اسرائیل در توجیه حملات خود به این امر استناد می کند که حملات صورت گرفته متوجه حماس بوده است. اصل تناسب نیز به این معناست که اگر حمله به هدف نظامی حتماً لازم باشد و به صورت حتمی برای طرف متخاصم مزیت اضافی به بار آورد ولی برای غیرنظامیان موجب آثاری زیانبار شود، طرفی که می خواهد حمله کند باید میان مزیت نظامی و آثار احتمالی ناشی از حمله وری نظامیان تناسب برقرار کند و در صورتی که احتمال دهد این حمله موجب صدمات شدید به افراد غیرنظامی می شود که بر مزیت نظامی می چربد، از انجام چنین حمله یی باید خودداری کند. ضمناً تناسبی میان هدف اسرائیل و تلفات ناشی از این حملات وجود ندارد. حتی اگر اسرائیل درصدد حمایت از اتباع خود در برابر حملات نیروهای حماس باشد نیز حمله باید برابری کند.

اسرائیل مدعی است حملات متوجه نظامیان حماس است، در صورتی که سران بسیاری از دولت ها و سازمان های بشردوستانه بین المللی معتقدند حملات اسرائیل متناسب با حمله پیشین نیروهای حماس نیست. گفتنی است شورای امنیت در موارد متعدد بر لزوم پاسداری از امنیت و ایمنی کارمندان سازمان های بشردوستانه تاکید کرده است. نیک پیداست که آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای کمک به آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک (UNRWA) و کمیته بین المللی صلیب سرخ (ICRC) نیز از این امر مستثنی هستند. اسرائیل با حمله به مدارس تاسیس شده توسط سازمان ملل متحد در غزه و همچنین مقر آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای کمک به آوارگان فلسطینی (UNRWA) دست به کشتار غیرنظامیان و کارمندان سازمان های بشردوستانه بین المللی زده است که این امر موجبات مسوولیت بین المللی اسرائیل را طبق کنوانسیون های ژنو ۱۹۴۹ و حقوق بین الملل بشردوستانه عرفی فراهم می آورد. از طرفی قواعد اساسی و بنیادین حقوق بین الملل بشردوستانه عرفی نیز تعهدات حقوقی الزام آوری برای اسرائیل وضع کرده است و نقض های فاحش و مستمر حقوق بین الملل بشردوستانه (IHL) و حقوق بین الملل بشر (IHR) مسائل حقوق بین الملل کیفری را در پی دارد. حمله به مدارس، دانشگاه ها، مساجد و تجهیزات و کارکنان پزشکی طبق حقوق بین الملل بشردوستانه عرفی ممنوع است. در خصوص وضعیت غزه و حملات اسرائیل به غزه ذکر نکاتی از بیانیه گزارشگر ویژه شورای حقوق بشر برای سرزمین های اشغالی فلسطین ضروری است. این گزارش در تاریخ ۹ ژانویه ۲۰۰۹ به اجلاسیه ویژه شورای حقوق بشر راجع به وضعیت نوار غزه ارائه شده است.

به گفته گزارشگر ویژه، اگرچه اسرائیل مدعی آن است که با توجه به خروج نیروهایش از غزه دیگر نیروی اشغالگر محسوب نمی شود اما حقوقدانان بین الملل معتقدند کنترل مستمر مرزهای زمینی، قلمرو هوایی و آب های سرزمینی غزه توسط اسرائیل واجد خصیصه یی است که وضعیت اسرائیل را به عنوان نیروی اشغالگر تثبیت می کند. در بیانیه گزارشگر ویژه آمده است توسل به زور نیروی اشغالگر در مقابل تهدیدات امنیتی ناشی از جمعیت تحت اشغال تنها در چارچوب محدودیت های وضع شده در حقوق بین الملل امکان پذیر است. اسرائیل مدعی است عملیات نظامی آن کشور با توجه به میزان و شدت حملات راکتی حماس ضد جمعیت غیرنظامی اسرائیل که در شهرهای جنوبی سدیروت و اشدود ساکن هستند، عملیاتی معقول و ضروری است. البته در ارزیابی ادعای اسرائیل مسائل متعددی در این خصوص باید مورد ملاحظه قرار گیرد. محاصره ۱۸ماهه نوار غزه غیرقانونی بوده چراکه یکی از اشکال عمده مجازات جمعی و نقض ماده ۳۳ کنوانسیون چهارم ژنو و ماده ۵۵ آن کنوانسیون است. ضمناً انتساب مسوولیت همه حملات موشکی به حماس با مشکلات عدیده یی روبه رو است چراکه شبه نظامیان مستقل دیگری نیز در غزه فعالیت می کنند و حتی قبل از اینکه حماس زمام امور را در غزه عهده دار شود مقامات به رغم تلاش های فراوان قادر به ممانعت از همه حملات راکتی نبودند.

به اعتقاد گزارشگر ویژه شورای حقوق بشر در خصوص سرزمین های اشغالی فلسطین، مقتضی است شورای حقوق بشر در خصوص مسائل ذیل اقدامات اساسی به عمل آورد؛

۱) با توجه به اینکه سفر گزارشگر ویژه در تاریخ ۱۴ دسامبر ۲۰۰۸ به اسرائیل از سوی مقامات آن کشور منع شده است و گزارشگر ویژه حدود ۱۵ ساعت در فرودگاه بن گورین در بازداشت به سر برد و روز بعد نیز اخراج شد، از مقامات اسرائیل خواسته شود جهت اجازه ورود به گزارشگر ویژه اقدامات لازم را به عمل آورند.

۲) سازوکارها و راهکارهای موجود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به منظور تحقیق درخصوص جنایات جنگی پیگیری شوند.

۳) آتش بس پایدار و درازمدت بر پایه توقف پرتاب راکت از غزه و پایان محاصره غزه به صورت غیرمشروط، برقرار شود.

۴) از دیوان بین المللی دادگستری در خصوص ارزیابی وضعیت حقوقی کنترل غزه توسط اسرائیل درخواست نظر مشورتی شود.

● جنایات واقع شده در غزه توسط اسرائیل

در حملات اخیر اسرائیل به نوار غزه جنایاتی واقع شد که می توان آنها را در سه دسته کلی به شرح زیر ارائه کرد؛

الف) نسل کشی (ژنوسید)

جنایات واقع شده در این بخش عمدتاً بر مبنای تعریفی است که در مواد ۲و۳ کنوانسیون پیشگیری و مجازات جنایت ژنوسید مورخ ۹ دسامبر ۱۹۴۸ ارائه شده است؛

۱) قتل اعضای یک گروه؛ اتفاقی که هر لحظه شاهد آن بودیم و بند ۲ قطعنامه شورای حقوق بشر (مورخ ۱۲ ژانویه ۲۰۰۹) به آن اشاره کرده و همچنین این موضوع در گزارش اجلاسیه ویژه اضطراری ۱۵ ژانویه ۲۰۰۹ مجمع عمومی مورد تاکید واقع شده و در آن گزارش آمده است بیش از هزار نفر کشته شده اند که از این تعداد ۳/۱ آنها کودک بوده اند.

۲) ایراد صدمه شدید به سلامت جسمی یا روحی یک گروه؛ در جای جای گزارش اجلاسیه ویژه اضطراری مجمع عمومی در تاریخ ۱۵ ژانویه ۲۰۰۹ و قطعنامه شورای حقوق بشر ایراد صدمات جسمی مشهود است.

۳) قرار دادن عمومی گروه در معرض وضعیت نامناسب که منتهی به زوال قوای جسمی کلی یا جزیی آنها باشد؛ از محاصره طولانی مدت که در نوار غزه واقع شد می توان به خوبی به این مساله پی برد. ضمناً در گزارش اجلاسیه ویژه اضطراری ۱۵ ژانویه ۲۰۰۹ مجمع عمومی (پاراگراف چهار از صفحه اول) این موضوع چنین مورد تاکید قرار گرفته است؛ این حقیقت دارد که مردم غزه زندانی شده اند و نمی توانند آن منطقه را ترک کرده یا حتی فرار کنند و هیچ جایی برای پنهان شدن در برابر حملات ندارند. موارد مذکور باید همراه با قصد و نیت باشد که از سخنرانی ها و موضع گیری های مقامات اسرائیلی به راحتی می توان به وجود قصد نابود کردن گروه خاص در غزه پی برد. لازم به ذکر است که بر اساس رای JELICIC در دیوان کیفری بین المللی یوگسلاوی سابق (ICTY) حمله به شهر زمانی که نظامیان و غیرنظامیان در آن مستقرند و غیرنظامیان در خانه های خود پناه گرفته اند می تواند دلیلی بر وجود قصد خاص ژنوسید باشد.

ب) جنایات علیه بشریت

بر اساس ماده ۷ اساسنامه دیوان کیفری بین المللی، جنایت علیه بشریت دارای عناصر زیر است که تمامی آنها در حملات اخیر اسرائیل به غزه محقق شده اند؛ مشارکت مستقیم، علم به اعمال در حال انجام، گستردگی عمل و سیستماتیک بودن آنها. مصادیق جنایت علیه بشریت به این شرح است؛

۱) قتل؛ بر اساس بند (الف) (۱) از ماده ۳ کنوانسیون های ژنو، انجام کشتار توسط اسرائیل محکوم است.

۲) قلع و قمع؛ مجروح کردن بیش از چهار هزار نفر گواه خوبی است بر این مدعا.

۳) زجردادن؛ محروم کردن انسان ها از حقوق اساسی و اولیه خود نشانگر وقوع این جرم است.

۴) کشتار زنان و کودکان؛ بر اساس مواد ۱۴ و ۲۷ کنوانسیون چهارم ژنو و قواعد حقوق بین الملل بشردوستانه عرفی کشتار زنان و کودکان به شدت محکوم است.

۵) حمله به بیمارستان و مراکز درمانی؛ ماده ۱۸ کنوانسیون چهارم ژنو حمله به بیمارستان ها را ممنوع کرده است.

۶) عدم مجوز برای حمل و نقل مجروحان؛ ماده ۲۱ کنوانسیون چهارم ژنو کشور ها را متعهد می کند مجروحان و زخمیان را به بیمارستان ها و مراکز درمانی یا مکان هایی که برای این منظور تعبیه شده است، منتقل کنند، بنابراین ممانعت اسرائیل از این امر تخلف محسوب می شود.

۷) عدم اجازه جهت رساندن دارو؛ ماده ۲۳ کنوانسیون چهارم ژنو به این موضوع اشاره کرده و آن را تخلف می داند.

۸) حمله به مدارس و مراکز مذهبی؛ صفحه اول گزارش اجلاسیه ویژه ۱۵ ژانویه ۲۰۰۹ مجمع عمومی این حملات را محکوم کرده و آنها را نقض کنوانسیون های ژنو می داند؛ حملات به ساختمان ها که شامل مدارس و بیمارستان ها می شود و باعث تخریب آنها شده است.

مهداد فلاح اسدی

دانشجوی دوره دکترای حقوق بین الملل دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی

منابع

۱- Phosphorous weapons - the ICRC,s view, available at:

http://www.icrc.org/web/eng/ siteeng۰.nsf/html/weapons-interview-۱۷۰۱۰۹

۲- Gaza: unexploded munitions a threat to civilians and humanitarian work, available at:

http://www.icrc.org/web/eng/siteeng۰.nsf/html/palestine-update-۲۱۰۱۰

۳- Mayur Patel , Israelشs Targeted Killings of Hamas Leaders, ASIL Insights, May ۲۰۰۴, available at:

http://www.asil.org/insigh۱۳۳.cfm

۴- The ۱۰th Emergency Special Session of the General Assembly on Illegal Israeli actions in Occupied East Jerusalem and the rest of the Occupied Palestinian Territory, ۱۵-۱۶ January ۲۰۰۹, United Nations Headquarters, available at

منابع

۵- statement by Ambassador Gabriela Shalev , Permanent Representative of Israel to the UN , ۱۵th January۲۰۰۹, The ۱۰th Emergency Special Session of the General Assembly on Illegal Israeli actions in Occupied East Jerusalem and the rest of the Occupied Palestinian Territory, available at: http://www.un.org/ga/president/۶۳/interactive/session/is rael.pdf

۶- Resolution of the Human Rights Council, ۱۲January ۲۰۰۹, available at : http://www۲.ohchr.org/english/bodies/hrcouncil/special session/۹/docs/

A-HRC-S-۹۱-L۱.doc

۷- Effect of Gaza conflict on children devastating - CRC, statement issued by the ۱۸-member UN Committee on the Rights of the Child,۱۳January ۲۰۰۹, available at:

http://wwwohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/Media.sapx

۸- STATEMENT OF SPECIAL RAPORTEUR FOR THE PALESTINIAN TERRITORIES OCCUPIED SINCE ۱۹۶۷ FOR PRESENTATION TO THE SPECIAL SESSION OF THE HUMAN RIGHTS COUNCIL ON THE SITUATION IN THE GAZA STRIP, ۹ JANUARY ۲۰۰۹, available at:

http://www.unhchr.ch/huric ane/huricane.nsf/view۰۱/۱۴B۰۰۴C۳AE۳۹۰۰۴BC۱۲۵۷۵۳۹۰۰۵۹۹B۵D?

opendocument

۹- Human Rights Watch World Report۲۰۰۹, Israel/Occupied Palestinian Teritories (OPT), available at:

http://www.hrw.org/en/node/۷۹۲۳۵

۱۰-S/RES/۱۸۶۰(۲۰۰۹)

۱۱- Ilias Bantekas, Public International Law Statutes Series, First Edition ۲۰۰۲, Sweet & Maxwell.

۱۲- The Geneva Conventions, ۱۲August ۱۹۴۹, ICRC Publications, ۲۰۰۵.

---