اتحادیه ای برای وحدت آفریقا

۲۵ماه مه برابر با چهارم خردادماه, به مناسبت سالگرد تأسیس اتحادیه آفریقا, «روز آفریقا» نام گذاری شده است طی قرون متمادی قسمت وسیعی از قاره آفریقا تحت سیطره كشورهای استعمارگر بوده است

۲۵ماه مه برابر با چهارم خردادماه، به مناسبت سالگرد تأسیس اتحادیه آفریقا، «روز آفریقا» نام گذاری شده است. طی قرون متمادی قسمت وسیعی از قاره آفریقا تحت سیطره كشورهای استعمارگر بوده است اما كشورهای آفریقایی با كسب استقلال در نیمه دوم قرن گذشته كوشیدند به سرعت بر كاستی های گذشته فایق آیند و چندسالی است كه روند تحولات در قاره كهن و پهناور آفریقا سرعت فزاینده ای گرفته است.

قاره ای كه تا چند سال گذشته میراث دار استعمار و بهره كشی به حساب می آمد در این چندسال چنان به سرعت قدم در جاده توسعه و پیشرفت نهاده كه گویی تلاش می كند در اندك زمانی فاصله تاریخی خود با دنیای جدید را پر كند.

به عنوان مثال در چندسال اخیر در حوزه فناوری اطلاعات هیچ منطقه ای در جهان به اندازه قاره آفریقا نتوانست پیشرفت كند ذكر این نكته خالی از لطف نیست كه تعداد كاربران تلفن همراه در آفریقا طی سال گذشته بیش از ۶۶ درصد افزایش داشت و به سقف ۱۳۴ میلیون نفر رسید كه این میزان رشد، بالاترین رقم در سطح جهان بوده است. براساس آمارهای موجود، تعداد كاربران تلفن همراه در آفریقا تا پایان سال جاری به بیش از ۱۶۸ میلیون نفر خواهد رسید.

اهمیت قاره آفریقا تا بدان مرحله پیش رفته است كه موضوع ویژه اجلاس سران كشورهای پیشرفته صنعتی در سال گذشته میلادی به بررسی راهكارهای توسعه در این قاره اختصاص داشت و در جریان برگزاری این اجلاس، طرح جامع كمك به آفریقا موسوم به «گزارش كمیسیون آفریقا» به تصویب رسید.

براساس طرح مذكور، میزان كمك های كشورهای صنعتی تا سال ۲۰۱۰ میلادی به ۵۰ میلیارد دلار در سال خواهد رسید. همچنین بدهی های كشورهای فقیر این قاره بخشوده شده و رشد اقتصادی در قاره آفریقا تا سال ۲۰۱۵ دوبرابر خواهد شد و سرمایه گذاری داخلی و بین المللی در آفریقا رشد چشمگیری خواهد یافت.

●اتحادیه آفریقا

یكی از عواملی كه باعث رشد چشمگیر كشورهای آفریقایی در سالهای اخیر شده است ، همكاری كشورهای آفریقایی با یكدیگر در قالب سازمان وحدت آفریقا و اتحادیه آفریقا است.

لازم به ذكر است همزمان با موج استقلال طلبی كشورهای آفریقایی در نیمه قرن گذشته، رهبران كشورهای آفریقایی جدیدالتأسیس كه به ضعف اقتصادی و نظامی سرزمین های خویش واقف بودند، برای دفاع از استقلال حاكمیت و تمامیت ارضی كشورهای آفریقایی در مقابل تهدیداتی كه از سوی كشورهای استعمارگر سابق و حكام آفریقایی زیاده خواه همسایه، دست به تشكیل اتحادیه ای زدند كه به نام سازمان وحدت آفریقا معروف شد.

سازمان وحدت آفریقا در ۲۵ مه ۱۹۶۳ (۴خرداد ۱۳۴۲ ) برای نیل به اهداف فوق الاشاره و نیز دفاع از وحدت و همگرایی كشورهای آفریقایی و افزایش همكاری های بین المللی و حذف تمامی مظاهر استعمار از كشورهای آفریقایی با حضور ۳۰ تن از سران كشورهای آفریقایی در آدیسآبابا پایتخت اتیوپی (كشور باستانی قاره كهن آفریقا) پا به عرصه وجود گذاشت.

اما گذشت زمان و تغییر شرایط باعث شد سازمان وحدت آفریقا كارایی خود را از دست بدهد. چرا كه در زمان تشكیل سازمان وحدت آفریقا، مهم ترین مشكل اعضای این سازمان درگیری های نظامی میان اعضا و یا مشكلات سیاسی ناشی از استقلال بود. اما در سالهای پایانی سده گذشته موضوعاتی مانند مهاجرت عنان گسیخته نخبگان آفریقایی به غرب، فساد سیاسی، ناهنجاریهای فرهنگی، رشد كند اقتصادی و فراگیری بیماریهایی نظیر مالاریا و ایدز تبدیل به مهم ترین مشكلات این قاره پهناور شد.

بدیهی بود كه سازمان وحدت آفریقا با ساختار سنتی اش قادر به حل این مشكلات نبود. از همین رو در نخستین ماههای هزاره جدید، در ۲۶ مه سال ۲۰۰۱ (۵خرداد ۱۳۸۰) «اتحادیه آفریقا» جایگزین خلف خود شد و به عمر ۳۸ سال و یك روزه سازمان وحدت آفریقا پایان داد.

ناگفته پیداست كه اتحادیه آفریقا ناشی از تكامل دو تجربه بزرگ است:

اول: تجربه تأسیس سازمان وحدت آفریقا كه تلاش هایی را در جهت تحقق وحدت و فراهم آوردن امكانات توسعه و پیشرفت برای آفریقا، هرچند به گونه ای ناقص مبذول داشت و دوم: الگوبرداری از اتحادیه اروپا كه توانست در مدتی كم به نتایج مهمی نائل آید.

براساس قانون اساسی اتحادیه آفریقا كه به امضای رؤسای ۵۳ كشور آفریقایی رسید، اهداف اتحادیه آفریقا عبارتند از:

ـ افزایش اتحاد و همبستگی میان مردم و دولتهای آفریقایی

ـ دفاع از وحدت و تمامیت ارضی و استقلال كشورهای آفریقایی

ـ تسریع در همگرایی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی كشورهای عضو اتحادیه

ـ تشویق همكاریهای بین المللی

ـ تقویت صلح، امنیت و ثبات در قاره آفریقا

ـ تقویت قواعد و نهادهای دموكراتیك در آفریقا

ـ تقویت و توسعه حقوق بشر در میان جوامع آفریقایی

ـ بسترسازی جهت ورود قاره آفریقا به روند جهانی شدن اقتصاد

همچنین براساس قانون اساسی اتحادیه آفریقا، اركان این اتحادیه عبارتند از:

۱- مجمع عمومی

۲ - شورای اجرایی

۳ - كمیسیون

۴ - كمیته نمایندگان دائمی

۵- شورای اقتصادی اجتماعی و فرهنگی (اكو سوك)

۶ - پارلمان پان آفریكا

۷ - دادگاه حقوق بشر

۸ - بانك آفریقا

لازم به ذكر است اتحادیه آفریقا در طول حیات خود همواره برای رسیدن به مقاصد مثبت و مترقیانه خود تلاشهای فراوانی مبذول داشته است. اتحادیه آفریقا در قبال برخی از بحرانهای بین المللی و منطقه ای مواضع مثبتی اتخاذ كرده است.

شاید بتوان شاهكار رفتار اتحادیه آفریقا را در مدیریت دو بحران منطقه ای سودان (دارفور) و ساحل عاج مشاهده كرد.

در بحران دارفور، اتحادیه آفریقا با اعزام نیروهای حافظ صلح به منطقه مرزی میان چاد و سودان توانست آتش درگیری های مسلحانه را خاموش كند. این اتحادیه با انتخاب رئیس جمهور نیجریه، «اوباسانجو» به عنوان رئیس هیأت میانجیگر در بحران دارفور تلاش می كند به راه حلی مسالمت آمیز دست یابد.

اتحادیه آفریقا همچنین در آبان ماه سال گذشته با انتشار بیانیه ای ، «تابو امبكی» رئیس جمهوری آفریقای جنوبی را مكلف به انجام یك مأموریت اضطراری به منظور تلاش برای رسیدن به راه حلی سیاسی در ساحل عاج كرد و امبكی مأمور شد تا از طریق رایزنی با «الفا عمركوناكری» رئیس كمیسیون اتحادیه آفریقا، جهت پایان دادن به مخاصمات با تمام گروه های درگیر گفت وگو كند.

طی سه دور سفر رئیس جمهور آفریقای جنوبی به ساحل عاج و با تلاش فراوان اتحادیه آفریقا، در حال حاضر آرامش نسبی بر ساحل عاج حكمفرما شده است.

لازم به ذكر است میان جمهوری اسلامی ایران و سازمان وحدت آفریقا و جانشین آن (اتحادیه آفریقا) همواره رابطه بسیار خوبی وجود داشته است. از همین رو است كه جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضو ناظر از سوی اتحادیه پذیرفته شده و همه ساله معاون وزیر امور خارجه كشورمان ریاست هیأت ایرانی شركت كننده در اجلاس سران اتحادیه آفریقا را برعهده می گیرد.

با توجه به وضع موجود می توان گفت اتحادیه آفریقا با هدف فراهم آوردن شرایط مناسب زندگی برای شهروندان آفریقایی و ایجاد فرصتی مناسب برای آنها در قرن بیست و یكم تأسیس شده و در واقع طرح نوینی برای رفع مشكلات دیرپای مردم این قاره به شمار می آید. اما نگاه به اتحادیه آفریقا نباید نه آرمانگرایانه باشد و نه بدبینانه. اتحادیه آفریقا در طول حیاتش منشأ خدمات فراوانی بوده اما در عین حال مشكلات بسیار مهمی نیز فراروی این اتحادیه نوپا قرار دارد. آفریقا تنها با مشكلات درون قاره ای مواجه نیست كه اتحادیه بتواند با كدخدامنشی و میانجیگری درصدد رفع آنها برآید.

استعمار نوین تحت عنوان جهانی شدن اقتصاد، فشار فراوانی به كشورهای آفریقایی(خصوصاً كشورهای تك محصولی) وارد كرده است و پیش بینی می شود این وضعیت در آینده (خصوصاً در صورت افزایش ناگهانی قیمت نفت) تشدید شود.

مسائل زیست محیطی و بهداشتی، مالاریا و ایدز هنوز مهمترین معضل قاره آفریقا هستند. به علاوه ، سوءمدیریت و تنشهای سیاسی و نیز فقر گسترده و فراگیر در كنار عدم وجود زیرساختارهای اقتصادی و اجتماعی معضلاتی هستند كه اتحادیه آفریقا برای مبارزه با آنها، راه درازی در پیش دارد.

بهزاد محمدی كارشناس وزارت خارج