تب دره ریفت

ین بیماری نام خود را از دره ریفت آفریقا گرفته است دره ریفت در قلب آفریقا , در شمال از كشور سودان شروع شده و بعد از گذر از كشورهای اوگاندا و كنیا وارد كشور تانزانیا شده و در آن كشور خاتمه می یابد

بیماری ویروسی تب دره ریفت ، كه از مهمترین بیماریهای مشترك بین انسان و دام می باشد در میان دامها و جمعیت انسانی شایع و باعث بیماری و تلفات قابل توجهی در بین افراد و دامها شده است . بیماری تب دره ریفت ، بیشتر یك بیماری منتقله توسط پشه ها ، بخصوص پشه های آئدس ( Aedes Spp ) و كولكس پایپینز ( Culex Pipiens ) محسوب می گردد و چون این پشه ها در همه نقاط جهان از جمله ایران یافت می شوند و توسط باد دهها كیلومتر می توانند جابجا شوند احتمال شیوع آن ، در سایر نقاط جهان نیز وجود دارد .

با وجود این اكنون در حدود یك قرن از زمان مشاهده و شناسایی بیماری تب دره ریفت در دامها و ساكنین قاره آفریقا می گذرد اما این اولین بار است كه این بیماری در خارج از قاره آفریقا ، باعث همه گیری و تلفات انسانی و دامی می گردد . آیا با گذر بیماری از مرزهای طبیعی خود و شیوع آن در خارج قاره آفریقا و نزدیكتر شدن آن به مرزهای كشور ما ، احتمال انتقال بیماری به ایران وجود دارد ؟ اگر این امكان وجود دارد چگونه می توانیم از ورود این بیماری به كشورمان جلوگیری كنیم ؟

● تاریخچه و اپیدمیولوژی بیماری :

این بیماری نام خود را از دره ریفت آفریقا گرفته است . دره ریفت در قلب آفریقا ، در شمال از كشور سودان شروع شده و بعد از گذر از كشورهای اوگاندا و كنیا وارد كشور تانزانیا شده و در آن كشور خاتمه می یابد . همه گیریهای تب دره ریفت از سال ۱۹۱۰ م . ، بصورت دوره ای ، در دامها و ساكنین این دره اتفاق افتاده است .

با اینهمه همه گیریهایی نیز در خارج دره ریفت از جمله نواحی مرتعی شرق و جنوب آفریقا اتفاق افتاده است كه همگی با بارندگیهای شدید و مداوم یا تغییر در اكولوژی منطقه و در نتیجه تكثیر و افزایش پشه های ناقل ربط داده شده اند . همه گیریهای بیماری در دوره های ۵ الی ۲۰ ساله و گاهی سی ساله اتفاق می افتد بنابراین گاهی خاموشی طولانی مدت بیماری ، باعث ظن ریشه كنی بیماری در منطقه می گردد .

د ركشور كنیا همه گیریهای انسانی ، همیشه با همه گیریهای دامی مرتبط بوده است . همه گیری این بیماری در دامها ، خسارات اقتصادی سنگینی به صنعت دامداری وارد می كند . همه گیری بیماری در سال ۱۹۵۰ و ۱۹۵۱ م . باعث تلفات حدود /۰۰۰/۱۰۰ راس گوسفند در كشور كنیا گردید . در سال ۱۹۷۷ این بیماری حدود /۰۰۰/۲۰۰ نفر از مردم ساكن دلتای رودخانه نیل در مصر را مبتلا نمود كه از این تعداد حداقل ۵۹۸ نفر فوت كردند . علت شیوع بیماری در مصر ، ایجاد سد بزرگ آسوان در سالهای ۱۹۷۰ الی ۱۹۷۷ و تغییرات اكولوژیكی حاصل از آن و تكثیر شدید ناقلین بیماری ، مشخص گردید .

منبع دقیق آلودگی در این كشور ،‌هنوز مشخص نشده است اما ورود افراد مبتلا ، حمل دامهای آلوده از طریق رودخانه نیل ، ورود پشه های آلوده توسط هواپیما و انتقال پشه های آلوده توسط باد از كشور سودان ، مواردی است كه مورد سوء ظن قرار گرفته است . همه گیری بیماری در موریتانی در سال ۱۹۸۷ نیز ، به ایجاد سد روی رودخانه سنگال ارتباط داده شد .

آلودگی ممتد در افریقا در مناطق محدودی دیده میشود كه در این مناطق همه ساله آلودگی در نشخواركنندگان مشاهده می گردد و این موضوع می تواند نحوه بقای ویروس در محیط را مشخص نماید . نقطه دیگری كه درباره بقای ویروس در محیط تذكر آن لازم است بیولوژی خاص بعضی از پشه های آئدس است . تخم این پشه ها می تواند حتی برای چندین سال در محیط و خاك خشك زنده باقی بماند .

در واقع دوره ای از خشكی برای تفریخ این تخمها ضروری است . این پشه ها تخمهای خود را در مناطق مرطوب می گذارند و هنگامی كه سیلابها راه می افتند و بارندگیهای مداوم صورت می گیرد این تخمها به پشه تبدیل شده و به شدت تكثیر می یابند . ویروس تب دره ریفت از طریق تخم از پشه های بالغ بعضی از آئدس ها به نسل بعدی منتقل می گردد و آلودگی در این پشه ها تا آخر عمر باقی می ماند . افزایش پشه های آئدس آلوده ، باعث افزایش انتقال ویروس بخصوص به گاوها می گردد زیرا این پشه ها ، گزش گاو را نسبت به سایر حیوانات ترجیح می دهند . در مراحل بعدی ، افزایش آلودگی گاوها ، باعث آلودگی سایر ناقلین می گردد و این ناقلین باعث همه گیری در سایر حیوانات و انسان میگردند .

بنابراین بنظر می رسد كه همه گیریها در اثر افزایش ناقلین در مناطقی اتفاق می افتد كه آلودگی در آن وجود دارد . در همه گیری مصر بیشترین نقش را پشه های كولكس پایپینز بر عهده داشته اند . لازم به ذكر است این پشه در ایران نیز به وفور وجود دارد و حتی اغلب پشه هایی كه در داخل شهر تهران باعث گزش انسان می شوند همین پشه ها می باشند . این پشه ها هنگام روز معمولا در چاههای خانه ها پناه می گیرند . میزان مرگ و میر در دامهای جوان بالا می باشد ومیزان سقط در نشخواركنندگان بسیار بالا می باشد

● مشخصات ویروس عامل بیماری :

▪ ویروسی از خانواده Bunyaviridae و جنس Phlebovirus می باشد .

▪ مقاومت نسبی به عوامل فیزیكی و شیمیائی :

ـ دما : ویروس چندین ماه در دمای OC ۴ زنده می ماند . در سرم با حرارت OC ۵۶ بمدت ۱۲۰ دقیقه ویروس غیر فعال می شود .

ـ PH : نسبت به PH قلیائی مقاوم است ولی با PH كمتر از ۶.۸ غیر فعال می شود .

ـ مواد شیمیائی : توسط اتر و كلروفورم غیر فعال می شود

ـ ضد عفونی كننده های محیط ( Disiuffectants ) : با محلولهای قوی سدیم یا كلسیم هیپوكلریت غیر فعال می شود و بقایای كلرین بایستی بیشتر از ( ۵۰۰۰ PPM باشد ) .

ـ بقایای ویروس: ویروس در ترشحات خشك شده زنده می ماند و در بدن بعضی از ناقلین بند پا تكثیر پیدا می كند . ویروس میتواند درتماس با فنل ۰.۵ % در دمای OC ۴ بمدت ۶ ماه زنده می ماند .

▪ میزبانهای ویروس :

ـ گاو ، گوسفند .‌بز ، شتر ، بعضی از جوندگان

ـ نشخواركنندگان وحشی ، گاومیش ، Wildebeest , Antelopes

ـ انسان به این بیماری خیلی حساس است از جمله های بیماری مشترك فوق العاده مهم می باشد .

▪ انتقال عامل بیماری :

ـ حشرات خون خوار خیلی از گونه ها ( Mansonia , Eretmapo dite , culex , Anopheles , Aedes و … ) بعنوان ناقلین فیزیولوژیك عامل را انتقال میدهند . حشرات Aedes بعنوان reservoir می باشند .

ـ پشه كولكس در حالت مكیدن خون انسان

ـ انتقال مستقیم ( آلودگی مستقیم ): در هنگام كار با دامهای آلوده و گوشت و شیر آلوده به عامل بیماری در انسان اتفاق می افتد .

● منابع ویروس :

▪ برای دامها : جمعیت دامی وحشی و ناقلین

▪ برای انسان : ترشحات بینی ، خون ، ترشحات واژن بعد از سقط در دامها ، حشرات، گوشت آلوده ، احتمالاً از طریق aerosols و مصرف شیر خام .

● وقوع بیماری :

تب دره ریفت بطور گسترده ای در كشورهای افریقایی متعاقب با بارندگی شدید و تراكم بالای حشرات ناقل گزارش شده است . اولین بروز اپیدمی بیماری خارج از افریقای تحت صحرائی در سالهای( Sub – Saharan Africa ) در سالهای ۷۸-۱۹۷۷ در دامها و انسان در كشور مصر ثبت گردید در سال ۱۹۸۷ در موریتانی و مجدداً در سال ۱۹۹۳ در مصر بیماری گزارش گردید . آلودگیهای ( Infections ) آزمایشگاهی در سایر نقاط دنیا گزارش گردیده است .

● تشخیص بیماری :

▪ دور كمون بیماری ۶ – ۱ روزمی باشد .

● تشخیص بالینی :

▪ گوساله : تب (۴۰-۴۱) درجه سانتیگراد خمودگی ، ( depression ) میزان مرگ و میر ۱۰ تا ۷۰ درصد

▪ بالعین ( گاو) : تب (۴۰-۴۱) درجه سانتیگراد ، ترشح بزاق بیش از حد معمول ، anorexia ، ضعف، اسهال بدبو ، كاهش راندمان تولید شیر ، سقط جنین ممكن است تا ۸۵% جمعیت گله اتفاق بیفتد .

▪ گوسفند - بز و خوك

▪ بره ها : تب (۴۰-۴۱) درجه سانتیگراد Anorexi، ضعف ، مرگ در طی ۳۶ ساعت بعد از تلقیح ویروس . میزان مرگ و میر دامهای با سن زیر یك هفته تا ۹۰% می باشد برای دامهای با سن بیشتر از یك هفته تا ۲۰% می باشد.

▪ بالغین : تب (۴۰-۴۱) درجه سانتیگراد ترشحات موكوپرولنت از بینی ، استفراغ ، در میشهای حامله سقط ممكن است به ۱۰۰ % برسد و میزان مرگ و میر به ۲۰-۳۰ % برسد

▪ انسان

سندرم شبیه آنفلوانزا با تب (۸/۳۷-۴۱) درجه سانتیگراد ، سر درد ، درد عضلانی ، ضعف epigastric dis comforty nausea ، ترس از نور و بهبود از بیماری ۴-۷ روز طول می كشد

دكتر علی صفر ماکنعلی

---