انتقال اطلاعات به كشورهای جهان سوم

متخصصان علوم اقتصادی و سیاسی تقسیمبندیهای متفاوتی را برای كشورها قائل شده اند مثل كشورهای پیشرفته, صنعتی و جهان اول, در مقابل كشورهای توسعه نیافته, در حال توسعه, جهان سوم و نظایر آن

متخصصان علوم اقتصادی و سیاسی تقسیم‌بندیهای متفاوتی را برای كشورها قائل شده اند؛ مثل كشورهای پیشرفته، صنعتی و جهان اول، در مقابل كشورهای توسعه نیافته، در حال توسعه، جهان سوم و نظایر آن. در این مقاله هدف، تائید، تكذیب و یا بررسی درست و یا غلط بودن این عنوانها نیست؛ بلكه منظور، بررسی مسائل مربوط به انتقال اطلاعات به كشورهای گروه دوم است كه از میان عنوانهای فوق، عنوان "جهان سوم" بمناسبت مصطلحتر بودن آن، برایشان انتخاب شده است.از نظر جغرافیای سیاسی، ۴۹ درصد وسعت كره زمین و ۵۱ درصد جمعیت جهان اختصاص به كشورهای جهان سوم دارد. حدود ۴۰ درصد این كشورها در زمره فقیرترین كشورهای جهان محسوب می شوند و بقیه در قیاس با آنها از فقر كمتری رنج می برند. مشكلات متعددی كه گریبانگیر این كشورهاست روی همه عوامل پیشرفت از جمله تولید اطلاعات و یا استفاده صحیح و موثر از اطلاعات تولید شده در خارج از كشور تاثیری عمیق می گذارد.اصولا" اطلاعات، اساسی ترین عامل برای توسعه و تكامل یك كشور است و بدین جهت جزئی از منابع ملی محسوب می شود كه باید توسط هر كشوری در جهت پیشرفت و نیل به خودكفایی و همچنین غنای مادی و معنوی افراد جامعه، مورد بهره برداری قرار گیرد. بعبارت دیگر، صرفنظر از ویژگیهای مختلف فرهنگی (نژاد، مذهب، زبان، جنس و . . .)، ویژگیهای اقلیمی، تجربه، تحصیل و غیره، هر فردی باید امكان دسترسی و دستیابی به اطلاعات موجود در نقاط مختلف دنیا و استفاده از آن را در امر سازندگی خویش و جامعه خود داشته باشد.بر این اساس، از خصوصیات مهم جوامع پیشرفته صنعتی، با ارزش شمردن اطلاعات، فراهم آوردن مجموعه ای غنی از داده ها و كوشش در تولید و افزایش آنها و اتكای شدید به اطلاعات است. با توجه به نقش حساس اطلاعات در اینگونه جوامع، امكانات كافی برای دسترسی افراد به انواع مختلف اطلاعات تولید شده دركلیه نقاط دنیا فراهم آمده است، در حالی كه كشورهای جهان سوم استفاده از منابع اطلاعاتی، حتی در رابطه با اساسی ترین نیازها، با دشواریهای فراوان مواجه است.از اینرو، اهمیت اطلاعات ایجاب می كند كه با بررسی همه جانبه آن در ارتباط با كشورهای جهان سوم چاره اندیشیهایی بشود. هر چند كه تا كنون یونسكو و بعضی از سازمانهای بین المللی پروژه هایی را در رابطه با بررسی نیازهای اطلاعاتی كشورهای جهان سوم آغاز كرده اند؛ ولی متخصصان و مسئولان امور اطلاع رسانی و نیز سیاستگزاران این كشورها بطور جدی و پیگیر با مسئله برخورد نكرده‌اند.در این مقاله كوشش شده است تا نیازهای اساسی اطلاعاتی در رابطه با توسعه فنی و اجتماعی كشورهای جهان سوم مورد بررسی قرار گیرد و باشناسایی مشكلات و موانعی كه در راه دستیابی به این اطلاعات وجود دارد، پیشنهاداتی در جهت بهبود بخشیدن به وضع اطلاعات و نهایتا" رفع این مشكلات ارائه گردد. در اینجا لازم است اشاره شود كه بررسی تكنولوژی اطلاعاتی و مسائل مربوط به آن، موضوع دیگری است و ما در این مقاله قصد پرداختن به آن را نداریم.

● انواع اطلاعات مورد نیاز كشورهای جهان سوم

قبل از ورود به بحث اصلی، بهتر است كه به مناسب بودن اطلاعات در رابطه با نیازهای اطلاعاتی كشورهای جهان سوم مختصر اشاره ای بشود. مناسب بودن اطلاعات ممكن است از ابعاد مختلفی بررسی گردد كه خود، نوع نیاز كشورهای جهان را مشخص می كند.

در این رابطه موارد زیر از اهمیت خاصی برخوردارند:

الف) مناسب بودن اطلاعات با هدف:

برای رسیدن به هر هدف، اطلاعاتی مناسب با آن هدف مورد نیاز است مثلا، امور مربوط به سیاستگزاری، برنامه ریزی، تعلیم و تربیت، تحقیق و توسعه، انتقال تكنولوژی و . . . هر یك دسترسی به اطلاعات متفاوتی را ایجاب می كند.

ب) مناسب بودن اطلاعات یا خصوصیات استفاده كنندگان:

میزان تحصیلات، تجربه، زبان، هوش، استعداد و سایر خصوصیات فردی استفاده كنندگان اطلاعات، عامل مهمی در تعیین كمیت و كیفیت اطلاعات قابل استفاده هر فرد است.

پ) مناسب بودن اطلاعات در رابطه با كاربرد آن در محیط:

تفاوتهای فرهنگی مانند زندگی در مناطق روستایی یا شهری، بری یا بحری، سرد یا گرم از عوامل مهم مناسب بودن اطلاعات كاربردی در رابطه با محیط كار است.

ت) مناسب بودن اطلاعات با راهها و وسایل انتقال آن:

اطلاعات ممكن است از طریق كانالها (مجراها)ی رسمی، یعنی مدارك مكتوب از قبیل كتاب، مجله، گزارش و سایر مواد چاپی و غیركتابی و یا بوسیله مجراهای غیررسمی، مانند ملاقاتهای حضوری، شركت در كنفرانسها یا سمینارها و نیز از طریق رسانه‌های گروهی و وسایل ارتباط جمعی كسب گردد كه بهر صورت می بایست مناسب با وسیله انتقال آن باشد.

ث) مناسب بودن اطلاعات با توجه به كیفیت آن:

اطلاعات می بایست از نظر كیفیت و محتوا مناسب باشد. این مسئله، بخصوص در مورد اطلاعات آماری و داده های كاربردی مهم است؛ زیرا كه كیفیت داده ها از نظر درستی و صحیح بودن حائز اهمیت است

ج) مناسب بودن اطلاعات با زمان وصول:

اطلاعات می بایست مناسب با زمان دسترسی باشد یعنی وصول آن ممكن است در مواقعی خیلی فوری، و زمانی با قدری تاخیر مدنظر باشد كه بهر صورت این امر بستگی به زمان نیاز دارد.

چ) مناسب بودن اطلاعات از لحاظ اقتصادی، هزینه و كارآئی:

اطلاعات می بایست از نظر اقتصادی و همچنین هزینه هایی كه برای دسترسی به آن منظور شده مناسب باشد، و ضمنا" بتواند در رفع نیاز خاص، مفید و قابل استفاده واقع گردد.بهر صورت موارد مذكور از اهمیت خاصی برخوردارند كه باید همواره به آنها توجه داشت. مطالعات و تحقیقاتی كه بمنظور تعیین نیازهای اطلاعاتی كشورهای جهان سوم انجام گرفته، عموما" بر اطلاعات علمی و فنی تاكید دارد؛ ولی نباید اهمیتی را كه سایر انواع اطلاعات، بویژه در این كشورها دارند، نادیده گرفت.

انواع اطلاعات مورد نیاز این كشورها را می توان در چهار گروه زیر طبقه بندی كرد:

۱) اطلاعات علمی و فنی:

شامل اطلاعاتی است كه معمولاً در كتابها، نشریات ادواری، و گزارشهای فنی و تحقیقی ارائه می شود و غالباً از طریق خدمات نمایه سازی و چكیده نویسی قابل دستیابی است.این اطلاعات كه قسمت اعظم و مهم داده های مورد نیاز كشورهای جهان سوم را تشكیل می دهد، عمدتا" در خارج از این كشورها تهیه می شود و بخاطر دكومانتاسیون صحیح، مشكلات كمتری را از نظر تعیین محل مواد و شناسایی آنها ایجاد می كند. اما تهیه مواد شناسایی شده ممكن است با اشكالاتی مواجه باشد. بطوری كه تحقیقات اخیر در نیجریه نشان داده است، ۱/۳۷ درصد از كل نشریات ادواری مربوط به كشاورزی نواحی گرمسیر یا نیمه گرمسیر در آن كشور وجود ندارد و در صورت موجود بودن هم، چون دریافت و توزیع آنها در سطح كشور بطور صحیح و مناسب انجام نمی‌گیرد، دسترسی به آنها دشوار است. همچنین تحقیقاتی كه در كینا انجام شده، نشان می دهد كه ۷۰ درصد كتابخانه ها، ۸۰ درصد كتابفروشیها و ۹۰ درصد از نشریات ادواری مورد اشتراك این كشور، در نایروبی كه پایتخت آن است قرار دارد و حال آنكه این شهر فقط ۶ درصد كل جمعیت را در برگرفته است و اگر چه مسئولان و تصمیم گیران امور مملكت در پایتخت سكونت دارند؛ ولی مدیران، محققان و متخصصان فنی در نقاط مختلف كشور پراكنده اند.[۱]

۲) اطلاعات وارداتی[۲]: اطلاعاتی است كه مربوط به یك محصول وارداتی یا سرمایه گذاری خارجی بوده و همزمان یا بدنبال آن به كشور وارد می شوند، مانند:فعالیتهای شركتهای خارجی در امور فنی یا شركتهای چند ملیتی و فعالیتهای تجاری و صنعتی.

فهرست مآخذ

Bergeijk, D. Van. "Overcoming the language barrier in information transfer: the role of the International Translations center". UNESCO Bulletin for Libraries, Vol III, no. ۳, July-Sept. ۱۹۸۱, p: ۱۷۳-۱۷۷.

Eres, Beth Krevitt. "Transfer of information technology to less developed countries: a system approach." JASIS, Vol ۳۲, March ۱۹۸۱, p: ۹۷-۱۰۲.

"The information needs of the developing countries: analytical case study". UNESCO Bulletin for libraries. Vol III, no. ۴, Oct-Dec. ۱۹۸۱, p: ۲۴۱-۲۴۶.

Keren, Carl and larry Harmon. "Information Services issues in less developed countries". In: Annual Review of Information Science and Technology, Vol ۱۵, edited by Martha E. Williams. Newyork: Knowledge Industry Publications, ۱۹۸۰, P: ۲۸۹-۳۲۴.

Neelameghan, A. "Some issues in information transfer a third world perspective", IFLA Journal, Vol ۷, no ۱, ۱۹۸۱, P: ۸-۱۸.

Saracevic, Tefko. "Information needs of less developed countries". Proceedings of the ASIS Annual Meeting, Vol ۱۶. Newyork: Knowledge Industry Publications, ۱۹۷۹. P: ۹۱-۹۷.

Tell, Bjorn v. "The awakening information needs of the developing countries". Journal of Information Science, Vol ۱, ۱۹۸۰, P: ۲۸۵-۲۸۹.

Thorpe. Peter. "Agticultural information Services for the third world: Problems, developments and prospects". International Forum of Information Documentation, Vol ۷, no. ۱, ۱۹۸۲, P: ۲۱-۲۵.

Wood word, A. M. "Future information requirements of the third world". Journal of Information Science, Vol ۱, Jan. ۱۹۸۰, P: ۲۵۹-۲۶۵.

[۱] - A. M. Wood ward. "Future information requirements of the third world countries." Journal of information Science. Vol ۱, Jan ۱۹۸۰, P. ۲۶۱.

[۲] -"Imported information".

[۳] - "Locally Produced information."

[۴] - "Indigenous information."

[۵] - International translations Centre.

[۶] - D. Van Bergeijk, "Overcoming the language barrier in information transfer." UNESCO Journal of information Science, Vol. III, Jul-Sept. ۱۹۸۱, P. ۱۷۵.

نوشته: دكتر شهلا بهاور

---