آثار رعایت حریم در خوشبختی خانواده

یکی از عواملی که باعث همدلی اعضا و استحکام بنیان خانواده می شود آگاهی مصادیق حریم و رعایت آن است از آنجا که خانواده اولین محیطی است که منشِ فرزندان در آن شکل می گیرد و والدین اولین مربیانی هستند که قادرند فرزندان خویش را با رفتارهای خود به حیا دعوت نموده در عمل و گفتار آشنا سازند, و با رفتار خویش آن ها را در ترک رفتارهای ناشایست یاری دهند

یکی از عواملی که باعث همدلی اعضا و استحکام بنیان خانواده می‌شود آگاهی مصادیق حریم و رعایت آن است. از آنجا که خانواده اولین محیطی است که منشِ فرزندان در آن شکل می‌گیرد و والدین اولین مربیانی هستند که قادرند فرزندان خویش را با رفتارهای خود به حیا دعوت نموده در عمل و گفتار آشنا سازند، و با رفتار خویش آن‌ها را در ترک رفتارهای ناشایست یاری دهند. این نوشتار قصد بیان رعایت حریم به استناد قرآن و روایات، در خانواده را دارد.

● رعایت حریم در قرآن

یکی از مسائلی که در قرآن به شیوه‌های گوناگون بیان شده حیا در رفتار انسانی است به طوری که در این کتاب الهی از حضرت مریم(ع) و حضرت یوسف(ع) و دختران حضرت شعیب(ع) به عنوان الگوهایی از حیا یاد شده است. اما این خصلت نیک به یکباره در فرزند پدیدار نخواهد شد و نیازمند پیش زمینه‌های رفتاری از جانب والدین است که با رعایت نکاتی فطرت پاکی که خداوند در وجود فرزندان به امانت سپرده به شایستگی درجهت رسیدن به خدا شکوفا سازند. «یا أَیُّهَا الََذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنْکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ وَ الَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْکُمْ ثَلاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلاةِ الْفَجْرِ وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیابَکُمْ مِنَ الظَّهِیرَةِ وَ مِنْ بَعْدِ صَلاةِ الْعِشاءِ ثَلاثُ عَوْراتٍ لَکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَ لا عَلَیْهِمْ جُناحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَیْکُمْ بَعْضُکُمْ عَلی بَعْضٍ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیاتِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ (۵۸) وَ إِذا بَلَغَ الْأَطْفالُ مِنْکُمُ الْحُلُمَ فَلْیَسْتَأْذِنُوا کَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» (نور،۵۹و۵۸)

تفسیر نمونه، ج۱۴، ص: ۵۳۸

ای کسانی که ایمان آورده‌اید باید بردگان شما و همچنین کودکانتان که به حد بلوغ نرسیده‌اند در سه وقت از شما اجازه بگیرند: قبل از نماز فجر، و در نیمروز هنگامی که لباسهای (معمولی) خود را بیرون می‌آورید، و بعد از نماز عشاء، این سه وقت خصوصی برای شما است، اما بعد از این سه وقت گناهی بر شما و بر آنها نیست (که بدون اذن وارد شوند) و بر گرد یکدیگر طواف کنید (و با صفا و صمیمیت به یکدیگر خدمت نمائید) اینگونه خداوند آیات را برای شما تبیین می‌کند و خداوند عالم و حکیم است.

و هنگامی که اطفال شما به سن بلوغ رسند باید اجازه بگیرند، همانگونه که اشخاصی که پیش از آنها بودند اجازه میگرفتند، اینچنین خداوند آیاتش را برای شما تبیین می‌کند و خدا عالم و حکیم است.

● آداب ورود به جایگاه خصوصی پدر و مادر

همانگونه که قبلاً هم گفته‌ایم مهمترین مسأله‌ای که در این سوره، تعقیب شده مسأله عفت عمومی و مبارزه با هرگونه آلودگی جنسی است که در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفته، آیات مورد بحث نیز به یکی از اموری که با این مسأله ارتباط دارد پرداخته و خصوصیات آن را تشریح می‌کند و آن مسأله اذن گرفتن کودکان بالغ و نابالغ به هنگام ورود به اطاقهایی است که مردان و همسرانشان ممکن است در آن خلوت کرده باشند.

نخست می‌گوید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید باید مملوکهای شما (بردگانتان) و همچنین کودکانتان که به حد بلوغ نرسیده‌اند در سه وقت از شما اجازه بگیرند» (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنْکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ وَ الَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْکُمْ ثَلاثَ مَرَّاتٍ). تفسیر نمونه، ج۱۴، ص:۵۳۹

«قبل از نماز فجر و در نیمروز هنگامی که لباسهای (معمولی) خود را بیرون می‌آورید، و بعد از نماز عشاء» (مِنْ قَبْلِ صَلاةِ الْفَجْرِ وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیابَکُمْ مِنَ الظَّهِیرَةِ وَ مِنْ بَعْدِ صَلاةِ الْعِشاءِ).

«ظهیرة» چنان که راغب در مفردات و فیروزآبادی در قاموس می‌گویند: به معنی نیمروز و حدود ظهر است که مردم در این موقع معمولا لباسهای رویی خود را در میآورند و گاه مرد و زن با هم خلوت می‌کنند.

«این سه وقت، سه وقت پنهانی و خصوصی برای شما است.» (ثَلاثُ عَوْراتٍ لَکُمْ).

اطلاق کلمه عورت بر این اوقات سه گانه به خاطر آن است که مردم در این اوقات خود را زیاد مقید به پوشانیدن خویش مانند سایر اوقات نمی‌کنند و یک حالت خصوصی دارند.

بدیهی است این دستور متوجه اولیای اطفال است که آنها را وادار به انجام این برنامه کنند، چرا که آنها هنوز به حد بلوغ نرسیده‌اند تا مشمول تکالیف الهی باشند، و به همین دلیل مخاطب در اینجا اولیاء هستند. ضمناً اطلاق آیه هم شامل کودکان پسر و هم کودکان دختر میشود، و کلمه «الذین» که برای جمع مذکر است مانع از عمومیت مفهوم آیه نیست، زیرا در بسیاری از موارد این تعبیر به عنوان تغلیب بر مجموع اطلاق میگردد همانگونه که در آیه وجوب روزه تعبیر به «الذین» شده و منظور عموم مسلمانان است. (تفسیر نمونه، ج۱۴، ص: ۵۴۰) (سوره بقره آیه ۸۳).

ذکر این نکته نیز لازم است که آیه از کودکانی سخن می‌گوید که به حد تمیز رسیده‌اند و مسائل جنسی و عورت و غیر آن را تشخیص میدهند، زیرا دستور اذن گرفتن خود دلیل بر این است که این اندازه میفهمند که اذن گرفتن یعنی چه؟ و تعبیر به «ثلاث عورات» شاهد دیگری بر این معنی است.

در پایان آیه می‌فرماید: «بر شما و بر آنها گناهی نیست که بعد از این سه وقت بدون اذن وارد شوند، و بعضی به دیگری خدمت کنند و گرد هم (با صفا و صمیمیت) بگردند.» (لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَ لا عَلَیْهِمْ جُناحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَیْکُمْ بَعْضُکُمْ عَلی بَعْضٍ).

آری «این چنین خداوند آیات را برای شما تبیین می‌کند و خدا عالم و حکیم است» (کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللهُ لَکُمُ الْآیاتِ وَ اللهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ).

واژه «طوافون» در اصل از ماده «طواف» به معنی گردش دور چیزی است، و چون به صورت صیغه مبالغه آمده به معنی کثرت در این امر می‌باشد، و با توجه به اینکه بعد از آن «بَعْضُکُمْ عَلی بَعْضٍ» آمده مفهوم جمله این می‌شود که در غیر این سه وقت شما مجاز هستید بر گرد یکدیگر بگردید و رفت و آمد داشته باشید و به هم خدمت کنید.(تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۵۴۱)

در آیه بعد حکم بالغان را بیان کرده، می‌گوید: «هنگامی که اطفال شما به سن بلوغ رسند باید در همه اوقات اجازه بگیرند، همانگونه که اشخاصی که قبل از آنها بودند اجازه می‌گرفتند» (وَ إِذا بَلَغَ الْأَطْفالُ مِنْکُمُ الْحُلُمَ فَلْیَسْتَأْذِنُوا کَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ).

واژه «حلم» (بر وزن «کتب») به معنی عقل آمده است و کنایه از بلوغ است که معمولا با یک جهش عقلی و فکری توام است، و گاه گفته‌اند «حلم» به معنی رؤیا و خواب دیدن است، و چون جوانان، مقارن بلوغ، صحنه‌هایی در خواب می‌بینند که سبب احتلام آنها می‌شود این واژه به عنوان کنایه در معنی بلوغ به کار رفته است.

به هر حال از آیه فوق چنین استفاده می‌شود که حکم بالغان با اطفال نابالغ متفاوت است، زیرا کودکان نابالغ طبق آیه قبل تنها در سه وقت موظف به اجازه گرفتن هستند، چون زندگی آنها با زندگی پدران و مادران آن قدر آمیخته است که اگر بخواهند در همه حال اجازه بگیرند مشکل خواهد بود، و از این گذشته احساسات جنسی آنها هنوز به طور کامل بیدار نشده، ولی نوجوانان بالغ طبق این آیه که اذن گرفتن را به طور مطلق برای آنها واجب دانسته موظفند در همه حال به هنگام ورود بر پدر و مادر اذن بطلبند.

این حکم مخصوص به مکانی است که پدر و مادر در آنجا استراحت می‌کنند و گرنه وارد شدن در اطاق عمومی (اگر اطاق عمومی داشته باشند) مخصوصاً به هنگامی که دیگران هم در آنجا حاضرند، و هیچگونه مانع و رادعی در کار نیست اجازه گرفتن لزومی ندارد.(کنز العرفان، جلد ۲، صفحه ۲۲۵).

ذکر این نکته نیز لازم است که جمله کَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ اشاره به بزرگسالان است که در همه حال به هنگام وارد شدن در اطاق موظف به اجازه گرفتن از پدران و مادران بودند، در این آیه افرادی را که تازه به حد بلوغ رسیده‌اند هم‌ردیف بزرگسالان قرار داده که موظف به اجازه گرفتن بودند.

در پایان آیه برای تاکید و توجه بیشتر می‌فرماید: «این گونه خداوند آیاتش را برای شما تبیین می‌کند و خداوند عالم و حکیم است» (کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ). (تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۵۴۲)

● عدم رعایت حریم در خانواده

بعضی از والدین حریم خانواده را رعایت نمی کنند با لباس باز جلوی فرزندان خویش ظاهر شده از اثرات سوء آن غافلند. هنگامی که پدر و مادر با وضع نا شایستی مقابل بچه‌های خویش ظاهر شوند، فرزندان آن دو نیز اعم از پسر و دختر از آنها الگو برداری کرده و مانند والدین خویش مقابل هم ظاهر خواهند شد. این امر برای فرزندان عادی خواهد شد. که زمینه انحرافات در آینده فراهم خواهد شد.

این در حالی است که در کلام حضرت باقر (ع) زینت سه قسم است: زینت برای مردم، زینت برای محرم و زینت برای شوهر. اما زینت مردم، جامه و سرمه و انگشتر و خضاب دست و دستبند است، اما زینت محرم، پس محل گردن‌بند و بالای آن و بازو بند و زیر آن و خلخال و آنچه پائین آنست، و اما زینت شوهر تمام بدن باشد. (تفسیر قمی، ج ۲، ص ۱۰۱)

بعضی از والدین برای رو کم کنی با دیگران در گوشی خود فیلم‌های منافی عفت ریخته و غافل از اینکه اگر گوشی به دست فرزندان برسد، دیدن این نوع فیلم برای فرزندان اثرات روحی بدی بجا گذاشته و فطرت پاک آن‌ها به نابودی کشانده شود. چه بسا آنچه را که در فیلم دیده را با خواهر یا برادرکوچکتر خویش اجرا کند. والدین نا خواسته با این عمل فرزند خویش را به پرتگاهی پرتاب کرده که هزاران عاقل نیز قادر به نجات آن نخواهند بود.

مسئله به اینجا ختم نخواهد شد، گاهی فرزند یواشکی پدر و مادر خویش گوشی آنها را به مدرسه برده و فیلم را به دوستانش نشان داده، فرزندان چندین خانواده که رعایت حریم خصوصی امری مهم در زندگی آنها است به آتش این بی‌فکری نابود خواهند شد.

پسری که با این طرز فکر بزرگ شده است محرم و نامحرمی سرش نخواهد شد. محجوبیت و سربزیری برای او معنا ندارد. در نظرش این حق قطعی اوست که به هر نامحرمی نگاه کند. کاش فقط نگاه باشد اما با تکرار رفت و آمد با جنس مخالف کار به جای باریکتری ختم خواهد شد. چه بسا این نگاه‌های پی درپی او را چشم چران‌بارآورده در آینده با وجود همسر حلال خویش، قانع نبوده باز به خانم‌های دیگر چشم خواهد داشت. برای دختری که باز تربیت شده است و جلوی برادر خویش با تاپ ظاهر شده، حجاب معنایی ندارد جز محدودیت. او با این تربیت خانوادگی فرسنگها از فطرت پاکش فاصله گرفته است به راحتی با نامحرم دست خواهد داد و با پوشیدن لباسها و آرایش‌های رنگارنگ سعی در جلب توجه پسران دارد. با این کار خویش وارد مسیری خواهد شد که برگشتی برای آن نیست. غافل از اینکه زیبایی علم و باطن احتیاجی به جلب توجه با ظاهر ناشایسته ندارد.

برای جلوگیری از پیامدهای فوق لازم است که والدین از کودکی بعضی از امور را رعایت کنند رعایت پوشش مناسب به خصوص برای پسر و رعایت اجازه گرفتن فرزند در ساعاتی که قرآن ذکر نموده در دوران پیش از بلوغ و پس از آن. امام باقر(ع) فرمود: بایستی بستر خواب پسر بچه ده ساله را از زنها جدا کنید. حتی نسبت به خود فرزندان رعایت نکاتی که در احادیث آمده لازم و ضروری است.

رسول اکرم(ص) فرمود: بستر خواب پسر بچه با پسر بچه و پسر بچه با دختر بچه و دختر بچه با دختر بچه در سن ده سالگی باید از هم جدا شود. (الحدیث، ج۳، ص۹۰) همچنین امام صادق(ع) فرمود: دختری که سنّش به شش سالگی رسیده پسر بچه او را نبوسد، و پسر بچه که از هفت سال گذشته است زن نامحرم را نبوسد.(من لا یحضر الفقیه،ج ۵،ص۸۳) تمام آنچه که زمینه‌های رشد حیا در فرزندان است بیان شد. علاوه بر آن والدین با تشویق فرزندان به آموختن ورزش و حرفه مورد علاقه شان آنها را از فکرهای پوچ و مخرب نجات خواهند داد.

با رعایت حریم می‌توان فضای معنوی خانواده را از انواع آلودگی‌ها پاک نمود. زندگی خانوادگی، زمینه‌ساز زندگی سعادتمند و رفتارهای هر کدام از اعضای یک خانواده به طور مستقیم و یا غیرمستقیم، دیگر اعضاء را تحت تاثیر قرار می‌دهد بنابراین، فرزندان با الگوبرداری از رفتارهای والدین مسیر رستگاری را طی نموده و در سعادت و کمال جامعه نقش خواهند داشت.

مرضیه رجب تهرانی