ضعف و زایمان

چرا زنان تا مدتی پس از زایمان شان دچار ضعف و خستگی هستند

آیا شما تا به حال مادری را که تازه زایمان کرده و چند ماه اولیه پس از تولد کودکش را می‌گذراند دیده‌اید که بگوید از همیشه پرانرژی‌ترم؟ پاسخ منفی است چون مادرشدن و تطابق با نقش و وظایف جدید، کم‌خوابی در کنار مسائل دوره نقاهت بارداری و زایمان همه و همه خسته‌کننده و طاقت‌فرساست اما باید بین خستگی طبیعی یک مادر و خستگی بیمارگونه که نیاز به کمک دارد قائل شد...

خستگی و ضعف شدید یک مادر می‌تواند علت‌های شایع زیادی داشته باشد؛ از جمله قطع مکرر خواب، افسردگی و اضطراب، کم‌خونی به خاطر خونریزی‌های پس از زایمان و تغذیه نامناسب، مشکلات تیرویید، نارسایی و کم‌کاری غده فوق‌کلیه، بی‌تحرکی، کمبود استروژن، کمبود موادمعدنی و ملاتونین.

۱. کاهش استروژن

یک روز بعد از زایمان، سطح استروژن خون مادر به شدت افت می‌کند و این روند تا چند هفته و چند ماه بعد نیز به حالت قبل بازنمی‌گردد. کاهش استروژن می‌تواند در مادر تازه زایمان‌کرده با این علامت‌ها از خفیف تا شدید بروز کند؛ تپش قلب و حمله‌های ترس، گرگرفتگی و عرق شبانه، ضعف حافظه، غمگینی خفیف تا افسردگی شدید، کاهش تمایل جنسی، خشکی مهبل و کاهش تمایل به بیرون رفتن از خانه یا مراقبت از خود. همسر و مراقبان مادر باید از او درباره این علامت‌ها پرس‌وجو کنند. اغلب پزشکان با سنجش سطح استروژن خون و تجویز استروژن طبیعی در مواردی که استروژن به شدت پایین باشد، مشکل را در مواردی که علایم مادر را بسیار آزار می‌دهد حل می‌کنند.

به‌خاطر افت شدید سطح استروژن تعریق شبانه نیز در مادران جوان به‌وجود می‌آید. معمولا ۴-۳ هفته ادامه دارد و بهتر است آن را تحمل کنید. قبل از خواب یک حوله مناسب روی ملحفه تخت، پهن کنید تا با جذب عرق مانع احساس ناخوشایند خیسی و بیدارشدن مکرر شما شود.

۲. کاهش پروژسترون

سطح پروژسترون هم بلافاصله پس از زایمان افت می‌کند، حتی خیلی بیشتر از سطح استروژن کاهش می‌یابد، بنابراین علامت‌هایی مانند آشفتگی، بی‌قراری، ترس و عصبانیت در برخی افراد بروز می‌کند. مصرف مکمل‌های حاوی پروژسترون طبیعی زیرنظر پزشک هم در دوران شیردهی مجاز است و هم مادر را از افسردگی و تغییرهای خلق پس از زایمان نجات می‌دهد.

۳. کاهش ملاتونین

هورمونی که برای خواب در بدن تولید می‌شود، ملاتونین است که یک آنتی‌اکسیدان مهم در مبارزه با بیماری‌هاست. برای تولید ملاتونین، بدن نیاز به تاریکی دارد. بستن چشم‌ها یا قرارگرفتن در اتاق تاریک کافی است ولی مادر تازه زایمان کرده که شب دیر می‌خوابد یا چند بار بیدار می‌شود و چراغ را روشن می‌کند با کمبود ملاتونین مواجه می‌شود. کافی است با شروع شب نور چراغ‌ها را کم کنید و تعویض پوشک بچه و شیردهی را در نور کم انجام دهید یا از کسی کمک بخواهید.

۴. کاهش قندخون

هیپوگلیسمی یا افت ناگهانی قندخون در بدن بعد از صرف غذا در مادران تازه زایمان کرده‌ای با شرایط زیر رخ می‌دهد؛ به دلیل مشغولیت با بچه وعده‌های غذایی‌شان را جدی نمی‌گیرند، غذاهای کم‌ارزش و حاوی مقادیر بالای کربوهیدرات استفاده می‌کنند، در طول بارداری افزایش وزن زیاد داشتند و بالاخره زنانی که دچار دیابت بارداری شده‌اند. علامت‌های افت قندخون، تعریق، بالارفتن تعداد ضربان قلب، آشفتگی و غش است. اگر ۳-۲ ساعت پس از صرف غذا حس خستگی، گرمای زیاد و علایمی که ذکر شد پیدا کردید احتمالا دچار افت قند خون شده‌اید. شما با تغییر و اصلاح شیوه غذاخوردنتان می‌توانید مشکل را حل کنید. در مرحله بعد، هروقت کمی سرتان خلوت‌تر شد برای سنجش سطح انسولین خون به پزشک مراجعه کنید. اصلاحات ضروری: ۳ وعده غذا و ۲ میان‌وعده در روز بخورید. وعده‌ها باید حاوی میزان کمی کربوهیدرات مثل نان، ماکارونی و گیاهان نشاسته‌دار باشد. باید رژیم غذایی شما پس از زایمان درست مثل دوران بارداری متنوع و پرانرژی باشد. به میوه‌ها و سبزیجات کافی و پروتئین (۶۰ تا ۷۰ گرم) نیاز دارید. شما به مرور با شیردهی صحیح و تمرین‌های بدنی مناسب، روزانه به وزن قبل زایمان برمی‌گردید پس لازم نیست با غذانخوردن به خودتان آسیب بزنید.

۵. اختلال تیرویید

غده تیرویید، هورمونی ترشح می‌کند که برای ما حیاتی است چون تنظیم حرارت بدن، گردش خون و سطح انرژی و دیگر فعالیت‌های مهم را برعهده دارد. ما پس از زایمان با زنانی مواجه می‌شویم که هیچ‌گونه سابقه مشکلات تیروییدی نداشتند و حالا با علایم کم‌کاری تیرویید (عدم توانایی در بلندشدن اول صبح، خشکی پوست، پف زیر چشم، ریزش مو، لرزش دستان، بی‌قراری و...) مواجه شده‌اند. حدود ۲۰ درصد مادران هم ممکن است به خاطر یک عفونت ویروسی و غیرباکتریایی، دچار التهاب تیرویید (تیروییدیت) پس از زایمان ‌شوند که اغلب به خاطر مشغله‌های بعد از زایمان، مشکل پنهان و بدون تشخیص و درمان می‌ماند. در پی بروز این مشکل در تیرویید، بدن بیش از حد طبیعی هورمون تیرویید ترشح می‌کند و مادر با علایم تعریق زیاد لرزش دست‌ها و تندشدن ضربان قلب مواجه می‌شود. حتی تیروییدیت می‌تواند از این مرحله پرکاری تیرویید به کم‌کاری پیشرفت کند و همه علایم کم‌کاری که گفتیم بروز پیدا کند. طبیعی است مادر و پدر در هیاهوی ورود بچه متوجه علایم نشوند اما با کشف به موقع مشکل و انجام آزمایش ساده تیرویید و سنجش هورمون‌ها، می‌توان مشکل را درمان کرد و تیرویید را از کم کارشدن نجات داد.

۶. کم‌کاری غده فوق کلیه

هورمون‌های حیاتی و مهمی از غده آدرنال ترشح می‌شود که در شرایط پرتنش، کار زیاد، بیماری‌ها و بسیاری موارد به یاری‌مان می‌شتابند. در یک کلام، ما بدون آب و غذا می‌توانیم زنده بمانیم اما بدون هورمون‌های غده فوق‌کلیه فقط ۴۸ ساعت دوام می‌آوریم، بنابراین هرگونه اختلال و کاهش عملکرد این غده دردسرساز است. مادر تازه زایمان‌کرده که از بیمارستان به خانه می‌آید در سوالات و مسوولیت‌ها غرق می‌شود. حس می‌کند تنهایی قادر است همه کار کند چون غده آدرنال او از قبل با ترشح هورمون‌ها و کار زیادتر، او را برای پذیرش چنین مسوولیتی آماده کرده است. اگر مادر به خود استراحت ندهد و مدام بخواهد تنهایی به همه کارها برسد، غده فوق‌کلیه هم مجبور است پیوسته تلاش کند؛ تا جایی که خسته شده و کم‌کار شود! خستگی دائم و احساس تخلیه انرژی، سرگیجه پس از ایستادن، عدم تحمل صدا، عدم تحمل تغییرهای درجه حرارت، میل به شکر یا نمک و آلرژی نسبت به غذاها، بخشی از این علامت‌ها در کم‌کاری این غده است. بنابراین باید با تغییر سریع شیوه زندگی، تقسیم‌بندی مسوولیت‌ها، خواب و استراحت بیشتر، درمان اضطراب، استفاده از ویتامین‌های گروه B و ترکیب‌های منیزیم، تمرین آرام‌سازی و دادن انرژی مثبت به رفع سریع‌تر خستگی غده فوق‌کلیه کمک کرد درغیر این صورت با شدیدترشدن این کم‌کاری آدرنال دچار نشانگان دردسرساز آدیسون خواهید شد.

مهرانداخت نکاوند

کارشناس ارشد مامایی و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد پزشکی تهران