تن پوش های فضایی

تکامل لباس های فضانوردی از گذشته تا حال

اگر لغت فضانوردی را در اینترنت جستجو کنید، بی‌شک اولین موردی که خواهید دید چیزی جز تصویر لباس فضانوردی نیست. بخشی از سفر‌های فضایی که از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و همواره هزینه بسیاری برای طراحی نمونه‌های جدید و پیشرفته آن می‌شود. نمونه‌هایی که طی سال‌های اخیر با بهترین فناوری موجود همراه شده‌اند تا فضانورد در هر شرایطی قادر به انجام کار‌های مختلف باشد. هر چند در ابتدا نمونه‌های اولیه این لباس‌ها برای پرواز‌های ارتفاع بالا مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما در نهایت باید به این نکته توجه کرد که انسان به طور معمول تنها قادر به زندگی در سطح زمین است. وجود اتمسفر این امکان را به وجود آورده که انسان براحتی در شرایط زمین زندگی کند. حال اگر همین انسان از جو خارج شود باید با شرایطی دست و پنجه نرم کند که تاکنون به آن بر نخورده است.

● شرایط سخت

اما پیش از این‌که به تکامل و نحوه شکل‌گیری لباس فضانوردی بپردازیم بد نیست اشاره‌ای کوتاه داشته باشیم به شرایطی که انسان در خارج از جو زمین باید با آن مقابله کند. شاید در ابتدا این پرسش مطرح شود که با وجود سفینه‌های فضایی چه نیازی به لباس مخصوص است. پاسخ این پرسش تنها در نیاز انسان برای خارج شدن از سفینه و انجام کار‌های مختلف همچون تعمیرات یا قدم گذاشتن روی سطح سیاره‌های دیگر همچون ماه خلاصه می‌شود. اگر انسان بدون لباس مخصوص از سفینه خارج شود تنها ۱۵ ثانیه طول می‌کشد که به خاطر نبود اکسیژن بیهوش شود.

در ادامه به خاطر نبود فشار هوا خون و مایعات موجود در بدن به جوش آمده و بعد از مدتی یخ می‌زند. شکل‌گیری این روند در ادامه به از بین رفتن قسمت‌های داخلی بدن فضانورد می‌انجامد. اگر این توضیحات کفایت نمی‌کند بد نیست بدانید که فرآیند ذکر شده در اصل به این معنی است که بدن تنها در چند ثانیه از دمای منفی ۱۰۰ تا مثبت ۱۲۰ درجه سلسیوس را تجربه می‌کند. این مشکلات در کنار انواع و اقسام تشعشعات رادیواکتیوی و تاثیرات آنها نیز قرار می‌گیرد.

● اولین قدم

اولین لباس فضانوردی به صورت اختصاصی برای یوری گاگارین طراحی شد. این لباس که «اسکافندار کوزمیچسکی ۱» نام داشت برای فعالیت فضانورد در داخل فضاپیما و خارج شدن اضطراری از آن در جو زمین ساخته شد. این در حالی بود که اولین لباس فضانوردی دارای هیچ قابلیتی در زمینه پشتیبانی‌های لازم برای زنده ماندن فضانورد نبود.

در مقابل آمریکا و ناسا برای اولین بار سال ۱۹۵۹ میلادی طی برنامه مرکوری لباس خاصی برای فضانورد‌ها طراحی کردند که در اصل همان لباس خلبان‌های ارتفاع بالا با ایجاد تغییرات لازم بود. فضانورد‌هایی که در برنامه مرکوری حضور داشتند، این لباس را بر تن کرده بودند که در داخل از یک لایه نایلون با پوشش نیوپرین استفاده کرده و خارج آن با نایلون پوشیده از آلومینیوم شکل گرفته بود. طراحی این لباس به شکلی بود که از به جوش آمدن مایعات بدن انسان جلوگیری کرده و در ادامه به وسیله یک کلاه مخصوص اکسیژن را منتقل می‌کرد. نکته قابل توجه این است که ناسا برای طراحی این لباس بخش‌های متحرک بدنه را به شکلی تغییر داد که حرکت فضانورد‌ها راحت‌تر از حالت عادی شود.

● تکامل مورد نیاز

در زمان برنامه آپولو اوضاع به شکل چشمگیری تغییر کرد. دهه ۱۹۶۰ میلادی میزبان یکی از جالب توجه‌ترین اتفاقات پیرامون ما بود. در این دهه برنامه فضایی آپولو با یک چالش بزرگ روبه‌رو شد. پا گذاشتن روی سطح دنیایی دیگر که تفاوت‌های بسیاری با زمین دارد، نیاز به صرف زمان زیادی برای طراحی یک لباس مناسب داشت. در همین زمینه به این نکته باید توجه می‌شد که لباس در این برنامه اصلی‌ترین محافظ انسان در مقابل انواع و اقسام سختی‌های پیش رو همچون رادیواکتیو، گرما و نور خورشید، نبود اکسیژن و بسیاری از موارد این‌چنینی بود. لباس طراحی شده برای عملیات آپولو که A۷LB نام داشت، در یک نکته کلیدی با لباس‌های قبلی تفاوت داشت. بزرگ‌ترین پیشرفت به وجود آمده در این لباس مربوط به کلاه می‌شد که به وسیله یک حلقه به بدنه لباس متصل شده و امکان چرخیدن سر را در اختیار فضانورد قرار می‌داد. این در حالی است که تعداد زیادی از سیستم‌های مختلف برای رفاه فضانورد همچون لوله مخصوص آب و‌... در این لباس طراحی شدند تا نسل فعلی لباس‌های فضانوردی برای اولین بار شکل گیرد. لباس‌هایی که هر روز در زمینه خاصی پیشرفت کرده و امکانات بیشتری را در اختیار فضانورد‌ها قرار می‌دهند.

محمد طالبیان