عبادت و پرستش خداوند چرا

هدف از خلقت پری و انسان از نظر قرآن, بندگی خداوند متعال است که در آیه ی ۵۶ سوره ی ذاریات می فرماید «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» من پریها و انسانها را جز برای پرستش خود نیافریده ام

با بنده‌ی خداوند شدن، خود را از صفات بد رهانیده و به سوی کمالات سفر کنیم.

هدف از خلقت پری و انسان از نظر قرآن، بندگی خداوند متعال است که در آیه‌ی ۵۶ سوره‌ی ذاریات می‌فرماید: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» من پریها و انسانها را جز برای پرستش خود نیافریده‌ام.

عبادت و پرستش یعنی فرمانبرداری از خداوند بدون چون و چرا. انسان کنجکاو و اهل اندیشه در نگاه اول می‌داند خداوند بی‌نیاز، احتیاجی به بندگی انسان ندارد. پس در جست و جوی جواب این سؤال بر می‌آید که هدف از عبادت و بندگی خداوند چیست؟

در این نوشته سعی می‌شود جواب مختصری به آن داده شود و امید می‌رود مورد استفاده قرار گیرد.

بدیهی است که ادیان آسمانی و خصوصاً اسلام دارای قوانین و دستوراتی منظم و به هم پیوسته‌ای است که با هم و در کنار هم معنای واقعی پیدا خواهند کرد و حاصل مقصود می‌شوند که یکی از روش‌های تفسیر قرآن نزد مفسران، تفسیر آیه به آیه است.

با این مقدمه به حضور قرآن می‌رویم، متوجه می‌شویم همراه با بنده بودن، رستگاری انسان در تزکیه است. قرآن در آیه‌ی۱۴سوره اعلی می‌فرماید:

«قد افلح من تزکّی» (قطعاً رستگار می‌گردد کسی که خویشتن را پاکیزه دارد) و در آیه‌ی ۹ سوره‌ی شمس می‌فرماید: «قد افلح من زکّیها» (کسی رستگار و کامیاب می‌گردد که نفس خویشتن را پاکیزه دارد و بپیراید). خداوند قبول و پذیرش تزکیه و پاک کردن نفس از گناه و معاصی را موجب رستگاری قرار داده است. در هر دو آیه کلمه‌ی «تزکّی» و «زکّی» از ریشه‌ی «زکا» بکار برده شده است. امام محّمد غزالی می‌فرماید: تزکیه مترادف دو مفهوم تطهیر و نمو است؛ یعنی پاک کردن، رشد و نمو. در فرهنگ لغت عربی به فارسی «زکا الأرضُ» را به «زمین پاکیزه گردید» معنی می‌کنند و می‌گویند « زکا الزرعُ یزکو » هرگاه از آن «رشد و برکت » حاصل آید. راغب اصفهانی در باب «زکا» در مفردات القرآن می‌فرماید: اصل «زکا» به معنی رشد حاصل از برکت خداوند است، که شامل امور دنیایی و اخروی (مادی و معنوی) می‌شود. در اینجا معلوم است همچنان که پاک شدن و رشد معنوی با پاک شدن و رشد مادی تفاوت دارد. اسباب آن‌ها نیز با هم متفاوت است. مثلاً می‌توان در یک باغچه با برداشتن علف‌های هرز و سمپاشی کردن عمل پاک کردن و با دادن آب، نور و کود لازم، سبب رشد مادی آن شد.

از آنجا که نفس و وجود انسان، معنوی است و مادی نیست؛ باید برای پاک کردن و رشد نمو آن از وسیله و سببی معنوی و غیر مادی استفاده کرد. در اینجا می‌توانیم پاک کردن نفس را از صفت‌های کفر، شرک، دروغ، بخل و... نام ببریم و مزین شدن به صفات عالی مانند صدق، صفا، سخاوت، ایمان، تقوا و احسان را رشد بدانیم.

برای پاکیزه کردن نفس انسان، به خدمت قرآن و سنت پیامبر اسلام(ص) برویم و اسباب آن را بیابیم. در حدیثی نبوی، پیامبر (ص) اصل و اساس بندگی انسان را گفتن شهادتین و اقامه نماز و دادن زکات و گرفتن روزه و انجام مناسک حج و جهاد بیان کرده‌اند و در آیات قرآن و احادیث نبوی بر آن‌ها تأکید شده است.

پاک شدن نفس و وجود انسان از صفت‌های پست و نالایق مانند ذلت، ریا، تکبر، بخل، حسد، دروغ، شرک، کفر و غیره و رشد و نمو در صفت‌هایی مانند ایمان، تقوی، عزت، محبت، سخاوت، صداقت، احسان و غیره است. انسان مؤمن باگفتن همراه با درک وایمان به «لا اله الا الله»، خود را از بند بندگان، آزاد و با برداشتن صفت ذلت و حقارت بسوی عزت و با اقامه ی نماز در اوقات پنجگانه خود را از بدی‌ها و منکرات باز می‌دارد. چنانکه خداوند در آیه ۴۵ سوره‌ی عنکبوت می‌فرماید:

«وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ» (ای پیامبر نماز را چنانچه باید بر پای دار، مسلماََ نماز انسان را از گناهان بزرگ و از کارهای ناپسند باز می‌دارد) و با ادای زکات، خود را از بخل و حسد رهانیده و محبت و صمیمیّت را کسب می‌کند و با گرفتن روزه خود را از هر گناه و لغزشی پاک و با پیدا کردن تقوی به‌سوی کمالات انسانی رشد و صعود می‌کند. و با انجام حج همراه دیگر حجاج در لباس سفید همرنگ گشته، فقیر و غنی با هم بدون هیچ فضیلتی و برتری با «لبیک اللهم لبیک» گفتن اعلام آمادگی برای پذیرش فرمان خداوند و توبه از گنا‌هان در سرزمین وحی تمرین پاکی می‌کنند. و با جهاد و دعوت به خیر زمینه‌ساز محیطی پاک و سالم می‌گردد.

ماه مبارک رمضان است* و سعادتمندان مشغول روزه و گرفتن برکات از این ماه هستند. مناسب است توضیح بیشتری بدهیم.

فضائل و برکات روزه و تأثیر آن در تزکّیه مسلمان روزه‌دار که همان پاک شدن از رذایل و رشد به‌سوی کمالات انسانی است.

قرآن در آیه‌ی۱۸۳ سوره‌ی بقره می‌فرماید: «یا ایهأ الذین ءامنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون»(ای کسانی که ایمان آورده‌اید بر شما روزه واجب شده است همان گونه که بر کسانی که پیش از شما بوده‌اند واجب بوده است، تا شاید که پرهیزگار شوید.)

صوم و صیام در لغت یعنی ایستادن و خودداری کردن از هر عملی مانند راه رفتن، خوردن، نوشیدن، و... و در اصطلاح فقهی و شرعی خودداری کردن مسلمان مکلف همراه با نیت ازنوشیدن، خوردن، عمل زناشویی و پرهیز از منکرا ت از زمان خط روشن صبح تا زمان خط تاریک شب است.

چنانچه توجه شد هدف از روزه، تقوی است که قرآن فرمود امید است که پرهیزگار شوید. تقوی از ریشه وقی گرفته شه است و «وقی» حفظ چیزی از آنچه به او اذیت و ضرر برساند. از حضرت عمر پرسیدند تقوی چیست؟ فرمود: آیا با پای برهنه در زمین خاردار عبور کرده‌اید؟ چطور پای خود را از خار پرهیز داشته‌اید. اهل تقوی نیز همانند آن خود را از گناه و منکرات پرهیز می‌دارند.

با نگاهی گذرا به امر و توصیه‌های پیامبر اسلام(ص) در باب روزه متوجه می‌شویم روزه‌دار واقعی در ماه رمضان چگونه خود را از هرگونه ظلم و منکرات و زشتی‌ها و گناه پاک داشته و با دادن زکات و صدقه و خدمت به مستمندان و دوری از پرخاشگری و بی‌صبری و گذشت و بخشش خطای دیگران، روحی متعالی پیدا می‌کند. پس متوجه شدیم عامل پاکی و سلامت نفس و هم چنین تعالی و رشد انسان، در عبادت و بندگی الله سبحانه و فرمانبرداری از خدا و رسول گرامی‌اش است. در پایان تذکر این نکته لازم است که اگر هر عبادتی موجب ترک رذایل و جلب فضایل نگردد حق عبادت رعایت نشده، چنانکه می‌بینیم در باب روزه‌ای که سبب ترک گناه نشود پیامبر (ص) می فرماید: صاحب آن روزه فقط گرسنگی و تشنگی نصیبش می‌شود.

به امید انکه بتوانیم با پیروی از فرامین قرآن و سنت نبوی در پایان این ماه تقوی، خود را از صفات ناپسند مانند بخل وحسد، دروغ، ریا، تکبر، نفاق، کفر وشرک پاک، و با مزین شدن به صفات خوب مانند سخاوت، صداقت، ایمان، توحید، تقوی و احسان به‌سوی خداوند و کمالات رشد کنیم. آمین

نویسنده‌: صالح ایزدی

منابع:

۱ – تفسیر نور

۲ – مفردات جامع قرآن

۳ – فرهنگ جامع نوین