دیکتاتور بازیگر

محاکمه صدام حسین دیکتاتور برکنار شده عراق از ماه اکتبر در دادگاه ویژه بغداد شروع شد اولین مورد از موارد اتهامی پرونده او و متهمان دیگر که مقامات ارشد رژیم سابق و دستیاران صدام هستند, کشتار شهر شیعه نشین دوجیل است از دو هفته پیش صدام و دیگر متهمان به ویژه برزان تکریتی برادر ناتنی او و رئیس سابق سرویس اطلاعاتی عراق به دلیل عدم مشروعیت دادگاه و اعتراض به شرایط نگهداریشان جلسات محاکمه را به تشنج کشانده و کار آن را ناتمام می گذارند

در آخرین جلسه که سه شنبه هفته گذشته برگزار شد، صدام از اعتصاب غذای خود و متحصّنان دیگر خبر داد. تا صدور حکم نهایی این دادگاه که واقعه ای تاریخی است، زمان زیادی باقی مانده است و جهان بی صبرانه در انتظار آن روز است.

روزی که صدام با آن چهره ژولیده از سوراخی در دل زمین زادگاهش بیرون کشیده شد و در مقابل دوربین های تلویزیونی قرار گرفت ترحم بسیاری را برانگیخت اما او اکنون با گذشت پنج ماه از محاکمه اش، صحن دادگاه را به صحنه بازیگری تبدیل کرده و مانند بازیگران حرفه ای قدرت نمایی می کند

روزی که صدام حسین با آن چهره ژولیده از سوراخی در دل زمین زادگاهش تکریت بیرون کشیده شد و سربازان آمریکایی در مقابل دوربین های تلویزیونی بدن او را مورد بازرسی قرار می دادند، دیکتاتور در دام افتاده ترحم بسیاری را برانگیخت.

انتظار جهان برای محاکمه این جنایتکار کم یاب تاریخ از همان روز آغاز شد. اکنون با گذشت پنج ماه از آغاز جلسات محاکمه، صدام صحن دادگاه را به صحنه بازیگری خود تبدیل کرده و مانند بازیگران حرفه ای قدرت نمایی می کند. روز سه شنبه گذشته (۲۴ بهمن) او در جدیدترین جلسه محاکمه اش چنان با اعتماد به نفس به شعار دادن و جنجال تبلیغاتی پرداخت که گویی قضات و حاضران دادگاه مخاطبان خاموش دوران حکومتش هستند که با هر جمله هیجانی او هلهله سر می دادند.

او هر صحنه از بازی را به خوبی و با فراز و فرودهای تئاتری اجرا می کند و هرگاه که نوبت در اختیار او نباشد ساکت در گوشه ای می نشیند تا همکار بازیگرش برزان ابراهیم تکریتی برادر ناتنی صدام و رئیس سرویس اطلاعاتی وحشت آور دوران دیکتاتوری او سخنوری کند. ابراهیم در این جلسه از محاکمه هم مانند جلسه قبل با پیژامه در دادگاه حاضر شده بود و از این که به زور به جلسه دادگاه آورده شده به شدت ابراز خشم می کرد.

این دو برادر جلسه دادگاه را به صحنه ای تبلیغاتی برای حزب بعث تبدیل کرده بودند. ابراهیم که فریاد می زد به سرطان مبتلا شده و نیاز به مراقبت پزشکی دارد، آن قدر انرژی داشت که دقایق طولانی را به تحسین حزب بعث بپردازد. او که زمانی رعب آورترین مرد عراق بود شعار می داد: «پدر و مادرم فدای حزب بعث.»

صدام هم به همه عراقی ها گفت که بجنگند و کشورشان را آزاد کنند. او از اعتصاب غذای خود و همراهانش و اعتراض به روند دادگاه خبر داد اما شرطی برای پایان این اعتصاب اعلام نکرد.

تاکتیکی که صدام چند هفته ای است در دادگاه در پیش گرفته تلاشی سازمان یافته است برای اخلال در روند محاکمه تاریخی که جدال سیاسی، ترور وکلا و قضات و شهادت مبهم و پیچیده شهود بخش دیگری از آن است که سه هفته پیش در یکی از همین جلسات صدام و متهمان دیگر به دلیل رفتارهای جنجالی و اخلالگرانه اشان توسط قاضی عبدالرحمان از دادگاه اخراج شدند. سپس متهمان اعلام کردند که دادگاه را تحریم می کنند و بعد از آن اتفاق، دو هفته جلسات دادگاه تشکیل نشد. وکلای متهمان هم در جلسات حاضر نشدند و دادگاه مجبور شد وکلای تسخیری برای متهمان منصوب کند.

در جلسه روز سه شنبه دادگاه، سه شاهد دادستان که همگی از مقامات ارشد سابق دولت صدام بودند، برای ادای شهادت هیچ تمایلی نداشتند و سخنان بی اثر آنها هیچ نکته ای به پرونده صدام اضافه نکرد. اولین مورد از موارد اتهامی صدام و متهمان دیگر که در چند هفته گذشته موضوع جلسات محاکمه بوده، شکنجه و قتل عام ۱۴۸ مرد و پسر جوان در روستای شیعه نشین دوجیل است. دلیل قتل عام این مردم تلاش گروهی کوچک از مردان این روستا برای ترور صدام در سال ۱۹۸۲ بوده است. دادستان ها باید مجموعه ای از ارتباطات فرماندهی را به دست آورند و نقش فرماندهی صدام و همکارانش را در شکنجه و کشتارها به اثبات برساند.

این ساده ترین مورد از موارد اتهامی پرونده صدام است که در طبقه بندی موارد اتهامی در قوانین بین المللی در ردیف جنایت علیه بشریت قرار می گیرد. موارد دیگر شامل حمله شیمیایی به شهر حلبچه در سال ،۱۹۸۸ قتل عام شیعیان در سال ،۱۹۹۱ حمله به کویت در سال ،۱۹۹۰ کشتار یا اخراج بیش از ده هزار عضو قبیله کرد بارزانی در دهه ۱۹۸۰ است. مجموعه این موارد ممکن است به وارد شدن اتهام نسل کشی به صدام منجر شود؛ اگرچه اثبات اتهام نسل کشی در دادگاه جنایات جنگی یوگسلاوی در لاهه هفت سال طول کشید.

دادگاه عالی جنایی عراق که در گذشته دادگاه ویژه عراق خوانده می شد، مسئول محاکمه صدام است. این دادگاه از سوی شورای حکم عراق در اوائل اشغال این کشور برای رسیدگی به جنایات رژیم بعث در سال های ۱۹۶۸ تا ۲۰۰۳ مسئول شد. قرار است در این دادگاه به جنایات رهبران این رژیم هم در داخل عراق و هم در کشورهای همسایه (ایران و کویت) رسیدگی شود. برخلاف موارد مشابه دیگر مانند پرونده اسلوبودان میلوسوویچ یا موارد جنایات جنگی و انسانی در سیرالئون و رواندا که سازمان ملل دادگاه رسیدگی به آن را برگزار می کرد، دادگاه صدام در داخل عراق و تحت قوانین ملی قضایی این کشور برگزار می شود. البته قوانین بین المللی در این دادگاه رعایت می شود و آمریکا و انگلیس میلیون ها دلار برای آموزش گروههای مختلف قضات عراقی براساس تجربه دادگاههای سازمان ملل، هزینه کرده اند.

دادگاه محاکمه صدام به این دلیل به صورت ملی و در داخل کشور برگزار شد که بهانه ای که میلوسوویچ بر آن تاکید می کرد یعنی عدم مشروعیت دادگاه، از صدام سلب شود.

دادگاه بین المللی جنایات جنگی صلاحیت رسیدگی به این پرونده را داشت و اصلاً به همین دلیل تشکیل شده است. اما چون این دادگاه بین المللی در سال ۲۰۰۲ تشکیل شده صلاحیت رسیدگی به موارد قبل از این تاریخ را ندارد. از سوی دیگر حکومت جدید عراق می خواست با استفاده از این دادگاه توانایی خود را به شهروندان عراقی ثابت کند و از سوی دیگر دادگاه در حضور مردمی برگزار شود که قربانیان اصلی جنایات متهم ردیف اول یعنی صدام حسین بوده اند. با این حال، وکلای صدام و متهمان دیگر از همان ابتدا این دادگاه را فاقد مشروعیت دانسته و گفته اند که طبق کنوانسیون های ژنو، قدرت اشغالگر نمی تواند نظام قضائی را در کشور دیگری برپا کند. این دادگاه نیز چون با امضای پل برمر آمریکایی تشکیل شده مشروعیت ندارد.

---