سلامتی در زیر سقف خانه

نقش مهم مسکن در بقای تندرستی

هر جای دنیا که باشی، حتی اگر بهترین وضعیت را داشته باشی باز هم وقتی به خانه خودت پا می‌گذاری حالت بهتر از قبل می‌شود و آرامش خاصی پیدا می‌کنی. انگار وارد امن‌ترین و آرام‌ترین جای دنیا شده‌ای.

حالا اگر این خانه به هر دلیلی مشکلاتی داشته باشد که امن و آرام نباشد، دیگر هیچ جایی برای آدم نمی‌ماند که خستگی‌ها و ناراحتی‌های دنیا را از تن و روحش بیرون کند.

بخشی از خوبی خانه به ظاهرآن مربوط است و بخشی به روح و حال و هوای آن. اگر این مطلب را بخوانید با ویژگی‌های ظاهری و فیزیکی یک خانه خوب آشنا می‌شوید .

این روزها تنش‌های اقتصادی و درگیری‌های فکری زیاد باعث می‌شود ما از اولویت‌های بهداشتی و شرایط سالم ماندن خانه‌مان غافل بمانیم، درحالی که این موارد به ظاهر کم‌اهمیت نقش بسیار زیادی در حفظ تندرستی و تقویت روحیه شما برای حضور در جامعه و رویارویی با مشکلات و سختی‌های زندگی دارد. در سال‌های اخیر مفهوم مسکن نه تنها شامل ساختمان فیزیکی سرپناه، بلکه محیط اطراف و خدمات و تسهیلاتی را که جامعه در اختیار ما قرار می‌دهد در برمی‌گیرد. به همین خاطر سازمان بهداشت جهانی (WHO) اصطلاح محل اقامت را مناسب‌تر می‌داند که عبارت است از همه خدمات ضروری، تجهیزات و اسباب مورد نیاز و مطلوب برای سلامتی بدنی، روانی و اجتماعی خانواده و فرد.

بسیاری از محققان معتقدند که بین شرایط و ویژگی‌های محل زندگی (مسکن) و سلامتی و تندرستی افراد رابطه معنی‌دار، مستقیم و قوی وجود دارد. در کنار نقش اصلی سرپناه برای فراهم کردن بستر مناسب برای زندگی در کنار خانواده، محیط خانه باید از ساکنان خود در مقابل مخاطرات بهداشتی ناشی از محیط فیزیکی و اجتماعی محافظت کند. با افزایش روز افزون جمعیت جهان (بخصوص در کشورهای در حال توسعه و توسعه‌نیافته) بیشتر سرپناه‌های موجود نه‌ تنها قادر به حفاظت از ساکنانشان نیستند، بلکه در بسیاری موارد آنها را در معرض انواع خطرات هم قرار می‌دهد؛ خطراتی که با صرف کمی هزینه و انرژی بیشتر، قابل پیشگیری و مانع صرف هزینه‌های زیادتر و حتی غیرقابل بازگشت (سلامتی و جان انسان‌ها) هستند.

شاید تعجب کنید اگر بدانید در سال‌های اخیر توجه زیادی برای بررسی وضعیت سلامت کارگران در محیط اشتغال صورت گرفته است، حال آن که تعدادی از انسان‌ها به خاطر مشکلات بهداشتی موجود در محیط خانه‌شان سلامتشان به خطر می‌افتد و اهمیت کمتری به بررسی میزان و شرایط امنیت و سلامت خانه‌ها داده شده است. عوامل متعددی در محیط خانه ممکن است بر سلامت تاثیر منفی بگذارد. فقدان دسترسی به آب لوله‌کشی یا آب فشاری در حوالی محل سکونت، میزان سرو صدا، کیفیت نامطلوب هوا، امکانات نامناسب برای نگهداری و جمع‌آوری مواد زائد، امکانات نامناسب برای آماده‌سازی و انبار کردن مواد غذایی، دمای نامناسب و رطوبت بالا، انفجار جمعیت و نور ناکافی، مصالح ساختمانی نامناسب و نامطلوب، نقص ساختمان و وجود حشرات و جوندگان.... این عوامل منجر به شیوع بیماری‌هایی هم در مناطق روستایی وهم در مناطق شهری می‌شوند.

با ارائه یک سلسله از عوامل موثر در بهداشت مسکن تعریف ساده‌ای از چیزی که مبین (کیفیت نامناسب یا مسکن غیر بهداشتی) باشد امکانپذیر نیست. علاوه بر آن ارائه رابطه قطعی بین ابعاد انفرادی مسکن و سلامت دشوار است زیرا عوامل مرتبط با مسکن نامطلوب مانند خدمات نامناسب در زمینه مراقبت‌های بهداشتی و فقر نیز دخیل هستند. سطح تماس با شرایط غیربهداشتی مسکن متفاوت است. براساس شواهد موجود گروه‌های کم درآمد عموما بیشترین تاثیرات را دارند. اما به نظر می‌رسد میان این گروه‌ها زنان بیشتر از مردان در معرض مخاطرات بهداشتی در محیط خانه هستند زیرا آنها اوقات بیشتری را در خانه سپری می‌کنند و فعالیت‌هایی که آنها با آن درگیر هستند (مانند آشپزی کردن) زمینه تماس بیشتری با مخاطرات بهداشتی را موجب می‌شود.

● ظرفیت کم، جمعیت زیاد

افزایش جمعیت، تراکم جمعیت در شهرها و مشکلات اقتصادی باعث شده است که بسیاری از افراد این روزها مجبور باشند در خانه‌های کوچک با فضای محدود زندگی کنند. در بسیاری از خانوارهای تهیدست، برای هر فرد ممکن است در خانه کمتر از یک مترمکعب فضا وجود داشته باشد و در بدترین وضع ممکن حتی اتاق‌های کوچک نیز برای سکونت چندین خانوار تقسیم شده‌اند. این تراکم غیراستاندارد معمولا زمینه انتقال و سرایت بیماری‌های واگیرداری مثل سل، آنفلوآنزا، بیماری‌های گوارشی، سرخک و... را فراهم می‌کند. در این شرایط فقدان آرامش فردی در محیط خانه و فضای ناکافی برای مطالعه، بازی و حتی گاهی تفکر، روی رشد و شکوفایی استعداد کودکان تاثیر منفی می‌گذارد و مشکلاتی چون خشونت در خانه را نیز ممکن است در پی داشته باشد.

● حوادث و سوانح

اگر به مصالح ساختمانی و معماری از نظر کیفی دقت و توجه نشود، موارد حادثه و سانحه (بخصوص در خانه‌های پرجمعیت) به میزان بسیار بالایی افزایش می‌یابد. بسیاری از حوادث در سرپناه‌هایی صورت می‌گیرد که مواد مشتعل شونده در ساخت آنها بسیار دخیل بوده است و یا خطرات ناشی از آتش‌سوزی مستقیم و غیرمستقیم در آنها نادیده گرفته شده است. بعضی از خطرات محیطی هم متاثر از طراحی غلط، تعمیر و نگهداری نادرست ساختمان و استفاده از تجهیزات و وسایل نامناسب است. سقوط، ریزش ساختمان، آتش‌سوزی و انواع مسمومیت‌ها غالبا ناشی از نگهداری نامطلوب مواد سمی‌و وسایل خطرناک (مانند دارو و مواد شوینده شیمیایی)، نگهداری نامناسب منابع سوخت (مانند چوب، بنزین، روغن و نفت خانگی)، پوشش نامطلوب کف زمین و دیواره‌ها (بخصوص در سرویس‌های بهداشتی و حمام‌ها)، ساخت نامناسب راه‌پله و انباری و نصب نادرست و نابه‌جای در و پنجره‌ها از جمله موارد قابل ذکر است. خیلی از حوادث هم در آشپزخانه‌ها روی می‌دهد زیرا بیشتر آنها از نظر طراحی و ساخت ناامن هستند.

● مصالح ساختمانی

نقشه ساختمان، مصالح و فناوری‌های ساخت‌و‌ساز نقش بارزی در امنیت مسکن ایفا می‌کنند. آسمانخراش‌ها ممکن است مخاطرات خاصی داشته باشند که بعضی از این مخاطرات ممکن است با بالا رفتن ارتفاع ساختمان افزایش یابد. به‌ویژه اگر استانداردهای ساخت و ساز ضعیف بوده و در اجرای مقررات بی‌توجهی شود. ضعف ساختاری یک تهدید مستقیم بوده و ساکنین طبقات بالاتر در مجتمع‌های مرتفع در صورت وقوع آتش‌سوزی یا انفجار در معرض خطر بسیار شدیدی هستند. به نظر می‌رسد انفجارهای گازدر ساختمان‌های با ارتفاع زیاد با خطر خیلی بیشتری مواجه باشد خصوصا آتش سوزی‌های ناشی از آن ممکن است به سرعت از مجاری مربوطه به همه سو کشیده شود. آسمانخراش‌ها همچنین از این نظر مشکل آفرین هستند که هزینه نگهداری و مراقبت از آنها بسیار بالا است. تاسیسات و خدمات اساسی این ساختمان‌ها ممکن است خراب شده و از کار بیفتد و ساکنین آن عموما قادر به تعمیر آن نیستند. شواهد حاکی از آن است که زندگی کردن در یک آسمانخراش به‌طور منفی بر بهداشت روان تاثیر می‌گذارد. مردمی‌که در طبقات بالاتر چنین ساختمان‌هایی سکونت دارند به نظر می‌رسد با افزایش شیوع انواع مشکلات روانی مواجه باشند خصوصا آنها یک نوع انزوای اجتماعی احساس می‌کنند. نه تنها نوع ساخت و ساز بلکه مصالح ساختمانی هم می‌توانند برای سلامت انسان مضر باشند. مصالح ساختمانی ممکن است دارای مواد خطرناک بالقوه باشند مانند آزبست‌ها گاز رادیواکتیو رادن و عایق کف اوره دارای فرمالدهید ممکن است موجب التهاب چشمی‌و ریوی شود. خانه رطوبتی ممکن است مکان مناسبی برای پرورش عوامل باکتری و ویروسی باشد همچنان که ذرات گردوغبار در خانه می‌تواند مشکلات ریوی ایجاد نماید از جمله با صدا نفس کشیدن.

این وضعیت رطوبتی همچنین بستر مناسبی برای رشد کپک فراهم می‌نماید که برای مدت‌های طولانی به نظر می‌رسد یک منبع آلرژین ریوی باشد.خانه رطوبتی همچنین به نظر می‌رسد عاملی موثر در بیماری رماتیسم و درد مفاصل باشد. با وجود این باید در اینجا تاکید شود که همه مطالعات گزارش شده به رابطه بین خانه رطوبتی و بهداشت نامناسب حکایت نمی‌کند و اینکه ارتباط موجود دارای پیچیدگی است. بیماری شاگاس قویا با کیفیت مسکن ارتباط دارد. این بیماری توسط حشراتی که در منافذ دیوارهای گلی و چوبی خانه‌ها زندگی و تخم گذاری می‌کنند سرایت می‌کند. مسمومیت با سرب نیز قویا با کیفیت مسکن ارتباط دارد و به‌ویژه میان کودکانی که در خانه‌های قدیمی‌و مخروبه‌ای که دارای پوسته رنگ سربی یا سیستم‌های فرسوده لوله کشی سربی زندگی می‌کنند شایع است.

عوامل دیگری مانند کارآمد بودن سیستم‌های تهویه و سوخت عایق کاری و نحوه ساخت و ساز سرپناه در فضای کوچک محیط خانه موثر می‌باشد. گرما و سرمای شدید تاثیر قابل توجهی بر سلامت افراد دارد. طراحی و ساخت و ساز ساختمان‌ها نیز می‌تواند نقش عمده‌ای در سطح سروصدا در داخل و اطراف خانه داشته باشد که در صورت وجود سروصدای زیاد ممکن است منجر به عوامل تاثیر گذار بر سلامت مانند اختلال در خواب و فشارهای روانی شود.