فرار از کلیشه ها

نگاهی به شاخصه هایی که بر جذابیت گزارش خبری در تلویزیون می افزاید

میان ژانرهای گوناگون خبری، گزارش‌نویسی و گزارش تصویری جایگاه و اهمیت ویژ‌ه‌ای دارد و از جذابیت‌ها و پتانسیل خوبی برای جذب مخاطب و برنامه‌سازی برخوردار است.

گزارش نویسی در مطبوعات قطعا یکی از مهارت‌های حرفه‌ای روزنامه‌نگاری محسوب می‌شود که به تشریح خبر و تبیین واقعیت می‌پردازد و اطلاعات بسیط و کافی را در ساختاری داستانی و روایتی که دارای کشش و جاذبه است به مخاطبانش ارائه می‌کند. گزارش خبری دارای کارکردهای مختلف است.

یکی تشریح و توضیح خبر کوتاه، دوم تبیین و تفهیم یک طرح و برنامه ملی که نیازمند اطلاع‌رسانی عمومی و مشارکت مردم باشد و سوم فرهنگسازی و تغییر الگوی رفتاری خاص. گزارش خبری به همین دلیل مورد توجه خوانندگان یا بینندگان رسانه‌های گروهی قرار می‌گیرد. در این میان، گزارش تلویزیونی جایگاه مهم و چند رسانه‌ای دارد و شاید کمتر مورد توجه تحلیلگران رسانه‌ای در مطبوعات قرار گرفته است. گزارش تصویری به دلیل امکانات رسانه‌ای بیشتر مثل تصویر، صدا، نور، آهنگ، موسیقی و قابلیت دیداری از امکان اثرگذاری بیشتری بر مخاطب و شکل‌دهی افکار عمومی برخوردار است و در موقعیت‌های حساس اجتماعی‌ ـ‌ سیاسی از این نوع مصاحبه و گزارش‌ها بیشتر استفاده می‌شود.

همه ما شاهد انواع فراوانی از مصاحبه‌های مردمی و گزارش تلویزیونی در زمان انتخابات یا مناسبت‌های ملی‌ـ مذهبی یا انجام یک طرح ملی در جامعه بودیم که البته بسیاری از آنها به دلایل برون رسانه‌ای و چالش‌های ساختاری، قالبی یکسان و کلیشه‌ای به خود می‌گیرند و چه‌بسا اثرگذاری خود را از دست می‌دهند. به فرض در مورد انگیزه شرکت در انتخابات یا تظاهرات با پاسخ‌های مشابه و کلیشه‌ای مواجه می‌شویم که مصاحبه و گزارش را از ساحت واقعی خود دور و یکسویه می‌کند. تکرار چنین شکلی از مصاحبه‌ها، اعتماد مخاطب را بتدریج از بین می‌برد و گزارش خبری را به تبلیغات خبری بدل می‌کند. بخش عمده‌ای از بی‌اعتمادی به رسانه ملی را باید در شیوه غیرعلمی مصاحبه‌ها و گزارش‌های تلویزیونی از واقعیت‌های گوناگون اجتماعی دانست. این مدل مصاحبه صرفا به موضوع و سوژه‌های مذهبی و سیاسی محدود نمی‌شود و ‌دامنه گستردگی ما به مسائل عرفی نیز می‌رسد. کافی است به مصاحبه و گزارش‌های خبری سیما درباره یک روز خاص مثلا روز مادر نگاهی بیندازید تا به پاسخ‌های مشابه و کلیشه‌ای مصاحبه شوندگان پی ببرید.

به لحاظ ساختار رسانه‌ای باید به تفاوت تصویر و کلام در گزارش‌های خبری مکتوب و تلویزیونی توجه داشت چرا که گزارش‌های خبری تلویزیون به دلیل ماهیت رسانه‌ای​اش مبتنی بر تصویر است

به هر حال گزارش و مصاحبه خبری در رسانه‌های دیداری و شنیداری دارای محدودیت‌ها و ویژگی‌های خاص خود دست‌کم به لحاظ حرفه‌ای است که باعث تمایز آن از شیوه‌های مصاحبه مطبوعاتی می‌شود. دوربین و نمایش تصویر مصاحبه شونده، دامنه وسیع بینندگان مصاحبه و گاهی زنده بودن برنامه عواملی است که مصاحبه تلویزیونی را با دشواری بیشتری مواجهه می‌کند و به خلق فضای ساختگی و نمایشی دامن می‌زند، لذا در این شیوه مصاحبه‌کننده به مهارت بیشتری نیاز دارد تا بتواند از درون این شرایط غیرطبیعی، مصاحبه‌ای واقعی و طبیعی بیرون بکشد. تریبون آزاد برنامه «۲۰:۳۰» گرچه دارای مشکلات ساختاری و رسانه‌ای عمیقی است، اما تا حدی توانسته کلیشه مصاحبه‌های تلویزیونی و گزارش مردمی را بشکند و فضای جدید ایجاد کند البته ساختار دموکراتیک مدیریت رسانه‌ای است که با تعیین دامنه آزادی بیان در رسانه ملی به شکل زیربنایی و محتوایی گزارش و مصاحبه‌های خبری را مشخص و هدایت می‌کند، اما به لحاظ ساختار رسانه‌ای باید به تفاوت تصویر و کلام در گزارش‌های خبری مکتوب و تلویزیونی توجه داشت. گزارش‌های خبری تلویزیون به دلیل ماهیت رسانه‌ایش مبتنی بر تصویر است و البته شیوه بیان بویژه در پلاتو نریشن‌ها اهمیت می‌یابد.

و البته مدت زمان گزارش خبری تلویزیونی نیز کوتاه و در حد دو نیم دقیقه است و بر خلاصه‌گویی در عین جامع بودن استوار است. از سوی دیگر مخاطبان تلویزیون طیف عام‌تری از مردم را تشکیل می‌دهد که صرفا گزارش‌هایی که منافع آنان را در نظر ‌دارد نشان می‌دهد، لذا گزارش‌های تلویزیونی باید به نیازهای عمومی جامعه و اطلاعات و آگاهی همه‌گیر پاسخ دهد و به مخاطب‌شناسی توجه علمی داشته باشد.

شاید اگر بخواهیم یکی از جذاب‌ترین نمونه‌های گزارش خبری را در تلویزیون نام ببریم گزارش‌های پزشکی ـ بهداشتی خانم دکتر میرسیدی باشد که در عین این‌که به نیازهای واقعی مردم متناسب با زمان و شرایط اجتماعی توجه می‌کند از زبانی صمیمی، گویا و شفاف در گزارش و مصاحبه‌های خود بهره می‌برد و در نهایت اثرگذاری خوبی برمخاطب دارد.

بخشی از گزارش‌هایی که در برنامه «آن سوی خبرها» یا برنامه «در شهر» نیز پخش می‌شود به معیارهای علمی گزارش خبری نزدیک می‌شود، اما آنچه همواره مصاحبه و گزارش خبری در تلویزیون را تهدید می‌کند بی‌طرف نبودن، جهت‌دهی افکار عمومی، کلیشه‌ای و مصنوعی بودن و بهره‌گیری نکردن از مهارت حرفه‌ای رسانه‌ای است. اگر از المان‌ها و جذابیت‌های بصری در تولید گزارش و مصاحبه خبری استفاده شود چه‌بسا این ژانر خبری از یک فیلم یا سریال تلویزیونی نیز جذاب‌تر شود.

سیدرضا صائمی