خطر در کمین است

چاقی, اپیدمی قرن

تعداد افراد چاق روزبه‌روز در جامعه زیادتر می‌شود که این موضوع بازار گسترده‌ای برای ارایه خدمات درمان چاقی فراهم می‌کند. در این میان راه و بیراه کدام است؟ آیا واقعا چاقی یک بیماری است؟ چرا پزشکان چاقی را خطرناک قلمداد می‌کنند؟ عوارض ناشی از چاقی چیست؟ روش درست درمان چاقی کدام است؟ چه موانعی در راه درمان اصولی چاقی وجود دارد و چگونه می‌توانیم آنها را برطرف کنیم؟ روش‌های غیراصولی درمان چاقی چه خطراتی برای سلامتی دارند؟ داروها در این میان دارای چه جایگاهی هستند؟ آیا رفع چاقی‌های موضعی به روش جراحی یا غیر از آن، راهی برای درمان محسوب می‌شود؟ پاسخ به این پرسش‌ها و نظایر آنها را، در گفت‌وگوی ما با دکتر محمد هاشمی، دبیر انجمن علمی پیشگیری و درمان چاقی ایران خواهید یافت.

● چاقی چیست؟

به افزایش توده چربی بدن که غالبا منجر به افزایش وزن می‌شود چاقی گفته می‌شود. برای تعیین چاقی و مشخص کردن اندازه توده چربی بدن روش‌های مختلف علمی وجود دارد مثل سی‌تی‌اسکن، دانسیتومتری در آب و... که همگی فقط در مطالعات پژوهشی کاربرد دارد. ساده‌ترین روش تعیین چاقی اندازه‌گیری نمایه توده بدن است که تقریبا برای بیشتر افراد قابل تعمیم است. در این روش ما اندازه وزن فرد به کیلوگرم را بر مجذور (توان دو) قد او به متر تقسیم می‌کنیم.

حاصل این عدد وضعیت تناسب وزن او را تفسیر می‌کند. اگر حاصل بین ۱۸ تا ۲۵ باشد، فرد وضعیت متناسب و طبیعی دارد. اعداد بین ۲۵ تا ۳۰ نشانگر اضافه‌وزن بوده و بالاتر از آن درجات مختلف چاقی است. به این ترتیب که بین ۳۰ تا ۳۵ چاقی درجه یک، ۳۵ تا ۴۰ چاقی درجه دو و بالاتر از ۴۰ چاقی درجه سه یا چاقی مفرط محسوب می‌شود. برخی از گروه‌ها نظیر ورزشکاران حرفه‌ای و زنان باردار از این قاعده مستثنا هستند.

● این تقسیم‌بندی چه اهمیتی دارد؟

اهمیت این تقسیم‌بندی در سنجش میزان خطری است که از بابت وزن اضافی سلامت فرد را تهدید می‌کند و نیز رویکردی که پزشک برای درمان فرد در نظر می‌گیرد. به عنوان مثال بیماری‌هایی که افراد با درجات بالای چاقی را مورد حمله قرار می‌دهند به مراتب بیشتر از بیماری‌هایی است که در اضافه وزن یا چاقی درجه یک به چشم می‌خورند. همچنین ابعاد بررسی‌ها و نیز تعیین راهبرد درمانی در درجات مختلف چاقی می‌تواند متفاوت باشد. فردی با ابتلا به اضافه وزن می‌تواند با یک رژیم غذایی میان‌مدت و فعالیت بدنی مناسب به سلامتی دست یابد اما همان فرد با چاقی درجه سه باید جراحی را در کنار گزینه‌های درمانی خود در نظر بگیرد.

● چرا چاقی مهم است؟

از دیدگاه تاریخی و در طول ایام گذشته، چاقی بیشتر در بین اقشار مرفه اجتماع دیده می‌شد یعنی گروهی که به لحاظ وضعیت خوب اقتصادی، خورد و خوراک بهتر و فعالیت کمتری داشتند. به همین لحاظ چاقی به عنوان سمبلی از رفاه و سلامتی قلمداد می‌شد.

هنوز هم می‌بینیم که در بین عامه، پیدایش اضافه وزن در افراد را به بهبود وضعیت معیشتی او تعبیر می‌کنند. طی دهه‌های گذشته جنبه‌های رفاهی زندگی جوامع رو به فزونی گذاشت، خوراکی‌های پرکالری، متنوع‌تر و سهل‌الوصول‌تر شدند و از سوی دیگر میزان فعالیت بدنی افراد به شکل چشمگیری کاهش یافت. مثلا برای گرمایش محل سکونت به جای جمع‌آوری سوخت و هیزم یک کلید را فشار می‌دهیم، برای پخت و پز و رفت و روب تکنولوژی کار ما را خیلی راحت کرده، ارتباطات کاری و تفریحی خود را به شکل نشسته با تلفن همراه و رایانه انجام می‌دهیم، دستگاه‌های کنترل از راه دور تحرک ما را به حداقل رسانده و... . همزمان با همه اینها در حال خوردن تنقلات لذیذ پرکالری هستیم به همین دلیل میزان بروز چاقی روزبه‌روز در جامعه بیشتر می‌شود.

مطالعات پزشکی نشان داده چاقی برای بروز یک‌سری از بیماری‌ها، عامل مستعدکننده به‌حساب می‌آید؛ بیماری‌هایی نظیر دیابت، فشار خون، بیماری‌های قلبی، عروقی مانند گرفتن رگ‌ها و سکته‌های قلبی و مغزی، برخی از انواع سرطان‌ها، مشکلات ارتوپدی و بسیاری دیگر، همه و همه در افراد چاق بیشتر از سایر گروه‌ها به چشم می‌خورد. این دسته از بیماری‌ها تحت عنوان بیماری‌های غیرواگیر شناخته می‌شوند. شاخص‌های مشترک این بیماری‌ها این است که اولا از فردی به فرد دیگر سرایت نمی‌کنند.

ثانیا عامل اصلی به وجود آورنده آنها شیوه زندگی افراد است، این بیماری‌ها با تغییر شیوه زندگی قابل پیشگیری هستند.

● چاقی و مشکل فرهنگی

هنوز این باور که چاقی یک بیماری است و سلامتی را تهدید می‌کند در ذهن جامعه نهادینه نشده است. هنوز می‌بینیم که اکثریت افراد، چاقی و اضافه وزن را به عنوان یکی از وجوه طبیعی بدن در نظر می‌گیرند و اغلب متقاضیان رفع چاقی کسانی هستند که برای بهبود وضعیت ظاهری خود و یافتن اندامی مناسب مراجعه می‌کنند و وقتی در مورد آگاهی آنها از عوارض چاقی سوال می‌شود، نهایتا به دردهای مفاصل و کندی تحرک اشاره می‌کنند که این کم‌خطرترین عارضه چاقی است به همین دلیل ممکن است در انتخاب روش درمانی به راهی خطا بروند که نه تنها مشکلات‌شان را برطرف نمی‌کند بلکه سلامتی خود را نیز به مخاطره می‌اندازند.

چرا درمان چاقی یک معضل به حساب می‌آید؟

به لحاظ اصول علمی برای درمان چاقی فقط یک راه وجود دارد و آن رعایت رژیم غذایی و انجام فعالیت بدنی است که باید به مرور زمان انجام پذیرد. این تغییر در شیوه زندگی به‌ویژه رعایت آن در درازمدت برای بسیاری از افراد امری دشوار است. بنابراین زمینه را برای سوداگران فراهم می‌کند تا با عرضه روش‌های سریع‌الوصول به سودجویی پرداخته و افراد را جذب خود کنند غافل از اینکه تمام این روش‌ها به بیراهه ختم شده و گرچه ممکن است در کوتاه‌مدت کاهش وزن برای فرد ایجاد کنند اما در طی زمان عوارض و مشکلات ماندگاری را برای فرد به وجود آورد. ضمن اینکه افراد، وزن از دست رفته را با مقادیری افزون‌تر شاهد خواهند بود.

● چه کنیم؟

اول باید یک ارزیابی درست از وضعیت خود داشته باشیم. دوم باید خطرات ناشی از وزن اضافی را باور کنیم تا درمان را با جدیت دنبال کنیم. سوم باید مسیر صحیح حل مشکل را پیدا کنیم. در مرحله بعدی باید موانع راه را بشناسیم و با پیش‌بینی آنها، راه‌های مقابله را در نظر بگیریم. ما در طی مطالب شماره‌های آتی به تدریج و با زبانی ساده به شرح تمامی این مراحل خواهیم پرداخت.

رزیتا اشتری