شیر مادر و دیگر هیچ

با توجه به تفاوت نحوه مكیدن پستان مادر با پستانك و بطری, مطالعه نشان داده است كه مصرف پستانك با ایجاد حركات غیرطبیعی و تقویت حركات غلط در زبان و حفره دهانی و دخالت در وضعیت رشد طبیعی و تشریحی فك و دهان سبب رشد دندانی نامناسب , بدشكلی دهان و صورت, مكیدن نامناسب و در نهایت, سبب اشكال در مكیدن طبیعی شیرخوار خواهد شد

برای شیرخوارانی كه با شیر مادر تغذیه می‌شوند، استفاده از پستانك و بطری هرگز توصیه نمی‌شود. این روزها متاسفانه مجددا شاهد استفاده بی‌رویه از پستانك و بطری برای شیرخواران و حتی شیرخوارانی كه با شیر مادر تغذیه می‌شوند، هستیم كه می‌تواند به دو دلیل عمده اتفاق افتاده باشد:اول اینكه تولید‌كنندگان با ادعاهای گمراه‌كننده و دادن اطلاعات غلط سبب فروش انواع متفاوت با اشكال و ظاهری زیبا می‌شوند، به‌طوری كه بعضی خانواده‌ها به‌ دلیل نداشتن اطلاعات صحیح پزشكی، وجود آنها را در وسایل سیسمونی نوزاد خود ضروری می‌دانند.

در ضمن بی‌تفاوتی و توصیه‌های ‌نسنجیده و غیر علمی بعضی همكاران جامعه پزشكی در ارتباط با استفاده از پستانك و بطری و گاه توصیه بعضی انجمن‌ها درباره پیشگیری از نشانگان مرگ ناگهانی شیرخوار نیز سبب تشویق به استفاده بیشتر از آن شده است.

در اقدامات مربوط به ترویج تغذیه با شیر مادر در بیمارستان‌های دوستدار كودك، بر مصرف نكردن و ممنوعیت استفاده از پستانك و بطری برای شیرخوارانی كه از شیر مادر تغذیه می‌‌شوند، تاكید شده است. مسلما این توصیه‌ها براساس مطالعات وسیع و با داشتن پایه‌های علمی قوی انجام گرفته است كه باید به آنها اهمیت داد.

از طرفی، حتی در شیرخواران محروم از تغذیه با شیر مادر، برای كاهش آلودگی‌‌های میكروبی و بروز اسهال و عفونت گوش میانی، پوسیدگی دندانی و نگه‌داشتن فرم طبیعی دهان، استفاده از فنجان به‌جای بطری توصیه می‌شود. با استفاده از فنجان، نیازی به بطری برای دادن شیر به شیرخوار نیست.

در مواقع اورژانسی و حوادث غیرطبیعی هم از قبیل سیل، طوفان، زلزله و برتری استفاده از فنجان بر استفاده از بطری برای تغذیه به‌‌دلیل خطر بروز بیماری و نداشتن مراقبت‌های لازم، تاكید شده است. در كشورهای توسعه یافته نیز حتی با شرایط خوب بهداشتی، میزان بروز اسهال و بیماری‌های دیگر در صورت تغذیه شیرخواران با بطری، افزایش ‌می‌یابد.استفاده از پستانك و بطری، شیرخواران را با عوارضی مواجه می‌كند كه از آن میان، می‌توان به این موارد اشاره كرد:

● اختلال در تغذیه انحصاری با شیر مادر

استفاده از پستانك و بطری با ایجاد اختلال در یادگیری مكیدن طبیعی، شیرخواران را برای گرفتن پستان با مشكل مواجه می‌كند. این تاثیر منفی، با كاهش میزان تغذیه انحصاری با شیر مادر همراه است، به‌طوری كه بررسی گسترده سال ۲۰۰۵، بیست‌و‌یك مطالعه انجام شده در ارتباط با استفاده از پستانك و تغذیه با شیر مادر روشن كرده كه این مساله با كاهش میزان تغذیه انحصاری با شیر مادر همراه بوده است. متاسفانه با اختلال در تغذیه انحصاری با شیر مادر، مادر و شیرخوار از فواید مهم این نوع تغذیه محروم خواهند شد.

● قطع زودرس تغذیه با شیر مادر

مطالعات نشان داده است كه مصرف پستانك، طول مدت مكیدن در شبانه روز، مدت تغذیه انحصاری با شیر مادر و نیز كل زمان تغذیه با شیر مادر را كوتاه‌‌تر می‌كند. در مطالعه انجام شده در برزیل، شیرخوارانی كه به‌طور تمام‌وقت و نیمه‌وقت از پستانك استفاده كرده بودند، به ترتیب ۷۲ و ۵۹ درصد در مقایسه با ۲۴ درصد گروه شاهد در شش ماهگی از شیر مادر محروم شده‌اند.

در مطالعه دیگری مشخص شده است، استفاده از پستانك حتی بعد از یك‌ماهگی موجب كوتاه‌شدن دوران تغذیه با شیر مادر یا حتی قطع آن می‌شود.

به‌علت كاهش طول مدت تغذیه با شیر مادر در اثر مصرف پستانك، انجمن اطفال آمریكا در بیانیه خود توصیه كرده است كه تا یك‌ماهگی از پستانك استفاده نشود. لازم به ذكر است كه مصرف پستانك حتی در سنین بالاتر از یك‌ماهگی نیز موجب به‌خطر انداختن سلامت شیرخوار و كاهش طول مدت تغذیه با شیر مادر می‌شود.

نتیجه مطالعه دیگری كه در سال ۲۰۰۰ انجام گرفته است، نشان می‌دهد كه مصرف پستانك گرچه ممكن است در كوتاه‌مدت سبب آرامش شیرخوار شود ولی به‌دلیل عدم مكیدن و تحریك پستان و كاهش برداشت شیر، موجب قطع تغذیه با شیر مادر می‌شود.

● افزایش خطر عفونت گوش میانی

در ارتباط با مصرف پستانك و افزایش خطر عفونت گوش میانی، مطالعات نشان می‌دهد كه در صورت حذف پستانك، خطر این بیماری در شیرخواران هر ماه ۲۹ درصد كاهش می‌یابد. با مصرف پستانك از ۱۳ تا ۱۸ ماهگی، شیرخوارانی كه از پستانك استفاده نكرده‌اند ۳۳ درصد كمتر از گروه شاهد دچار اوتیت حاد میانی شده‌اند. گرچه انجمن بیماری‌های اطفال آمریكا مصرف پستانك را تا یك سال برای پیشگیری از اوتیت حاد توصیه‌ كرده ولی این توصیه برحسب آزمایش‌های اتفاقی و محدود بوده است.

● افزایش بیماری‌های عفونی

تغذیه با بطری یكی از راه‌های مهم آلودگی و انتقال عوامل بیماری‌زاست. مطالعه‌ای در پرو نشان داد، ۳۵ درصد سر پستانك بطری‌ها، آلوده به اشرشیا‌كولی بودند.

● افزایش عفونت قارچی دهان

استفاده از پستانك و بطری، سبب افزایش پوسیدگی دندان و عفونت قارچی دهان می‌شود. میزان ابتلای به عفونت كاندیدا را نیز در گروه استفاده‌كننده از پستانك دو برابر نسبت به گروه شاهد ذكر كرده‌اند.

● رشد دندانی نامناسب

با توجه به تفاوت نحوه مكیدن پستان مادر با پستانك و بطری، مطالعه نشان داده است كه مصرف پستانك با ایجاد حركات غیرطبیعی و تقویت حركات غلط در زبان و حفره دهانی و دخالت در وضعیت رشد طبیعی و تشریحی فك و دهان سبب رشد دندانی نامناسب‌، بدشكلی دهان و صورت، مكیدن نامناسب و در نهایت، سبب اشكال در مكیدن طبیعی شیرخوار خواهد شد.

اشكال در گرفتن صحیح پستان، اختلال در تنفس و كاهش اشباع اكسیژن خون، وابستگی و ... از دیگر عوارض استفاده از بطری و پستانك هستند.

● آمار واقعی است؟

در بیانیه سال ۲۰۰۵ انجمن بیماری‌های اطفال آمریكا درباره استفاده از پستانك، علی‌رغم توجه اندك به عوارض حاصل ازآن، استفاده از آن از یك‌ماهگی تا یك سالگی در خواب شبانه و حتی در چرت روزانه پیشنهاد شده یا نشده در تعدادی از مقالات و نه در همگی آنها، مصرف پستانك با رعایت شرایط خاص توصیه شده و كاهش نسبی نشانگان مرگ ناگهانی شیرخوار مشخص شده، ولی این مقالات نمی‌توانند تضمین‌كننده این ارتباط باشند و به همین دلیل، در همین مقالات كه استفاده از پستانك را سبب كاهش بروز مرگ ناگهانی شیرخوار می‌دانند، آمده است: <مصرف عمومی و استفاده از پستانك در آمریكا توصیه نشده و نیاز به بررسی بیشتر دارد.>

انجمن اطفال امریكا در سال ۲۰۰۰ در ارتباط مصرف پستانك و مرگ ناگهانی شیرخواران عنوان كرده است، علی‌رغم مطالعات انجام شده، به‌دلیل عدم اثبات رابطه مصرف پستانك با كاهش بروز مرگ ناگهانی شیرخوار، منع استفاده از آن توصیه می‌شود.

تغذیه با شیر مادر در طول شب به‌دلیل زود بیدار‌شدن شیرخوار، سبب كاهش بروز مرگ ناگهانی شیرخوار خواهد شد. بنابراین نیازی به استفاده از پستانك نخواهد بود و در صورت استفاده، شیرخواران به‌دلیل از دست دادن مكیدن طبیعی، با عوارض و زیان‌های آن مواجه خواهند شد.

به‌علت وجود مقالات ضد و نقیض درباره مصرف پستانك و تاثیر آن بر كاهش بروز نشانگان مرگ ناگهانی شیرخوار، در حال حاضر هیچ مقام رسمی علمی، استفاده از آن را به این دلیل توصیه نمی‌كند.

گرچه قطعا عامل مهم تغذیه با شیر مادر (تغذیه مكرر شبانه و اثر تحریكی مكیدن پستان و كاهش آستانه بیداری، اثر ایمنی بخش و حفاظتی شیر مادر) و استفاده از پستانك در شرایط خاص برای كاهش آستانه بیداری و نه مصرف معمولی، در پیشگیری از مرگ ناگهانی شیرخوار موثرند، ولیكن كاركنان بهداشتی و درمانی و والدین باید با اثرات منفی حاصل از مصرف پستانك خصوصا در جریان تغذیه با شیر مادر آگاه شوند و بهتر است استفاده از پستانك جهت پیشگیری از مرگ ناگهانی شیرخوار همانند كشور هلند، محدود به شیرخوارانی شود كه از شیر مصنوعی استفاده می‌كنند.‌

‌دكتر محمود راوری