آنچه درباره طب ایرانی باید بدانیم

امروزه درمانگران و متخصصان مکاتب پزشکی و درمانی طبیعی در سراسر جهان متناسب با مقتضیات خود, همپای با متخصصان طب مدرن برای درمان بسیاری از بیماری های جسمی و روحی انسان ها تلاش می کنند

امروزه درمانگران و متخصصان مکاتب پزشکی و درمانی طبیعی در سراسر جهان متناسب با مقتضیات خود، همپای با متخصصان طب مدرن برای درمان بسیاری از بیماری‌های جسمی‌و روحی انسان‌ها تلاش می‌کنند. مکاتبی که هر یک با توجه به پشتوانه فلسفه و منطقی خود و با عنایت به دستورات و شیوه‌های درمانی خاصی که دارند در راستای درمان بیماری‌ها و بهبود بیماران و فراتر از آن برای حفظ و ثبات سلامتی و تندرستی انسان قدم برمی‌دارند.

مکتب طب ایرانی در کنار مکاتب طب سنتی چین، هند، تبت و یونان از جمله بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مکاتب پزشکی در جهان محسوب می‌شود که قدمت آن به چند هزار سال پیش بازمی‌گردد و امروزه نیز به عنوان یکی از شیوه‌های درمانی موثر محل بحث متخصصان و پژوهشگران است. خوشبختانه امروز با تصویب رشته طب سنتی ایران در دانشگاه‌های پزشکی کشور و آکادمیک شده این رشته، پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های این شیوه درمانی در حال بررسی و مطالعه است. با محمد عبادیانی، درمانگر و مدرس دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره وضعیت طب سنتی ایران و روند رو به رشد آن در کشور به گفت‌وگو نشستیم...

● قدمت و جایگاه طب سنتی ایران در جهان

اصول پزشکی و علوم مربوط به آن از بدو خلقت انسان از طریق انبیاء الهی در اختیار بشر قرار گرفت. اگرچه این اصول به مرور زمان و با توسعه جمعیت و متحول شدن جهان، شکل دیگری پیدا کرد، اما می‌توان گفت؛ مجموعه دانش پزشکی بشر به طور کلی از الهام، مشاهده در طبیعت، تجربه و برهان که شامل استقراء، قیاس و تمثیل است، شکل گرفته است. با فراز و نشیبی که در قرون گذشته در تاریخ بشر به وجود آمد، کلیه دانش بشری از جمله علم طب دستخوش تغییرات و تحولات بسیار شد. از این رو به طور یقین نمی‌توان گفت که علم پزشکی به کدام دوره تاریخی بازمی‌گردد و از آن کدام ملت است، اما از نظر تاریخ پزشکی مدون که به صورت مکتوب آثاری از آن باقی مانده است، این علم به یونانیان قدیم باز می‌گردد و بعد از آنکه یونانیان وارد خاک ایران شدند، ایرانیان این دانش را از آنها آموخته و آنچنان تحولی در آن ایجاد کردند که امروزه می‌توانیم از آن با نام «طب ایرانی» یاد کنیم؛ چرا که دانشمندان ایرانی آنچنان جهشی در مکتب طب اخلاطی به وجود آوردند که اثرات آن هنوز هم در کتب پزشکی جهان به چشم می‌خورد.

شادروان استاد فقید «سیدجلال‌الدین مصطفوی کاشانی» که بیش از ۶۰ سال از عمرش را در تحقیق و بررسی طب سنتی ایران صرف کرد، در این‌باره می‌فرمود: «یک سوم از دانش پزشکی «ابن سینا» حکیم بزرگ ایرانی بدون تغییر و با همان مفاهیم در کتاب‌های پزشکی کلاسیک غربی موجود است، یک سوم دیگر آنکه نقطه اعجاز دانش «ابن سینا» محسوب می‌شود، پاسخ‌های او به مشکلات و معضلات پزشکی امروز است که با تربیت دانشجو و پرورش محققان و تجهیز مراکز تحقیقاتی و پژوهشی باید جهت تشخیص، درمان و حفظ سلامت و تندرستی بشر مورد بهره‌برداری قرار گیرد. یک سوم باقی مانده از مطالب و یادداشت‌های او نیز که از کتب کلاسیک غربی خارج شده، مطالبی است که این دانشمند به جهت عدم دسترسی به ابزار و ادوات شیمیایی و فیزیکی در زمان خود از اثبات آنها ناتوان بوده است.»

● نادیده گرفتن علوم نیاکان نامعقول است

هر مکتب و شیوه درمانی در جهان بر اساس چهار قاعده کلی بینش، منش، دانش و روش بنیان‌گذاری شده است، بنابراین تعریف هر مکتب طبی از انسان که به عنوان مهم‌ترین موضوع پزشکی در جهان مطرح است و همین‌طور تعریف هر مکتب از غذا، دارو و انتخاب شیوه‌های درمانی مناسب با بخش نظری پزشکی در هر مکتب، از جمله علت‌هایی است که موجب به وجود آمدن مکاتب پزشکی و درمانی متنوع در سراسر جهان شده است. البته باید توجه داشت که هر یک از این مکاتب پزشکی شاهد موفقیت‌ها و بن‌بست‌هایی بوده‌اند. به همین دلیل است که درمانگران و متخصصان، امروزه دیگر به کنار گذاشتن علوم نیاکان باور نداشته و آن را امری نامعقول می‌شمارند و معتقدند که در این زمینه نیاز به تجدیدنظر وجود دارد. از این روست که سازمان بهداشت جهانی در سال‌های اخیر کمیته‌ای ویژه به منظور احیای علوم پزشکی و درمانی نیاکان در سراسر جهان اختصاص داد تا همه ملت‌ها برای مطالعه، بررسی و احیای طب سنتی خود ترغیب و تشویق شوند.

● طب سنتی با طب فولکوریک متفاوت است

از سال ۱۳۸۵ تاکنون هر سال از طریق آزمون سراسری و از میان پزشکان عمومی، تعدادی دانشجو در مقطع دکترای تخصصی طب سنتی ایران وارد دانشگاه‌ها می‌شوند. در حال حاضر سه دانشگاه تهران، شهید بهشتی و شاهد در رشته دکترای تخصصی طب سنتی دانشجو می‌پذیرند. دوره دکترای تخصصی طب سنتی ایران حدود پنج سال طول می‌کشد، بنابراین ما هنوز در کشورمان پزشکانی که از این رشته فارغ‌التحصیل شده باشند، نداریم و دانشجویان این رشته هنوز در حال آموزش هستند. از این رو معتقدم آنچه امروز در جامعه، به نام طب سنتی مشهور شده و پزشک و غیرپزشک و مدعیان طبابت در سامانه طب سنتی ایران اجرا می‌کنند، نه تنها طب سنتی نیست بلکه بیشتر به طب فولکور شبیه است؛ چرا که طب سنتی ایران یا بهتر بگویم مکتب طب ایرانی، یک مکتب پزشکی علمی ‌و پویاست که نیازمند تجهیزات خاص متناسب با آن است.

به عنوان مثال، در سیستم پزشکی آلوپاتیک، یک پزشک بدون بهره‌گیری از امکاناتی مثل بخش تزریقات و پانسمان، داروخانه، آزمایشگاه‌های تخصصی و غیرتخصصی، بخش جراحی و...، تنها با داشتن چند برگ سرنسخه چگونه می‌تواند به بیماران خدمات‌رسانی کند و در سامانه بهداشت و درمان کشور موثر باشد. به همین ترتیب، مدعی طبابت به شیوه سنتی، با کدام روش، ابزار، دستیار، داروخانه مجهز به داروهای گیاهی و سنتی، نیروهای پیراپزشکی، کارخانه‌های داروسازی و...، می‌تواند از امکانات بالقوه‌ای که طب سنتی ایران در درمان بسیاری از بیماری‌ها دارد، استفاده کند و به بیمارانی که مایلند از این سیستم درمانی بهره ببرند، خدمات درمانی ارایه کند.؟

از این رو، آنچه امروزه در جامعه به وقوع می‌پیوندد بخش عمده‌ای به حالات روانی بیماران باز می‌گردد؛ چرا که بیماری که از همه درمان‌های رایج آلوپاتیک و شیمیایی، نتیجه‌ای نگرفته و احتمالا با توصیه دوستان و آشنایان به آغوش طب سنتی پناه آورده، منتظر وقوع یک معجزه است، بنابراین با همه وجود و توان و حتی اعتقاد به انجام دستورات کمر همت می‌بندد و در بسیاری از موارد از درمان هم رضایتمندی نسبی دارد. البته آنچه که بیان کردم از منظر یک مکتب علمی‌مورد اهمیت است، در غیر این صورت اگر از دیدگاه طب فولکور بخواهیم به موضوع نگاه کنیم، به آنچه که امروزه در جامعه به عنوان درمان‌های سنتی رایج است، طبابت گفته می‌شود!

● موفقیت طب سنتی در درمان بیماری‌ها

طب ایران در درمان بسیاری از بیماری‌ها و ناراحتی‌های مفصلی، استخوانی، گوارشی و بیماری‌های دستگاه تنفسی موفق عمل کرده است. امروزه درمانگران این مکتب درمانی، بسیاری از بیماری‌های شایع مانند سرماخوردگی، یبوست و اسهال را که در شیوه درمانی طب رایج بدون درمان یا با درمان‌های علامتی صورت می‌گیرد و بیمار غالبا با مصرف داروهای شیمیایی به عوارض جانبی دارویی مبتلا می‌شود را به راحتی درمان می‌کنند.

علاوه بر این، برخی از بیماران مبتلا به دیابت، آرتریت روماتوئید، بیماری‌های ریوی و قلبی یا افراد دارای فشارخون‌های مقاوم به درمان نیز می‌توانند همزمان با مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک خود به شرط عدم تداخل دارویی از شیوه‌های درمانی طب سنتی نیز بهره ببرند که این مساله نیز قطعا باید با مشاوره و راهنمایی متخصص طب سنتی و همراهی پزشک بیمار صورت بگیرد. این بیماران هرگز نباید به صورت خودسرانه مصرف داروهای خود را ترک کنند یا تغییر در میزان دوز مصرفی ایجاد کنند.

● پتانسیل بالای طب سنتی در حوزه درمان

امیدوارم در سال‌های آینده با فارغ‌التحصیل شدن دو تا سه دوره از دانشجویان دکترای تخصصی در رشته طب سنتی این افراد دست‌کم ابزار و تجهیزات لازم را در اختیار داشته باشند تا بتوانند با خاطری آسوده از پتانسیل‌های طب سنتی ایران در حوزه درمان سخن بگویند. در حقیقت وضعیت مطلوب و شایسته طب سنتی ایران زمانی به دست می‌آید که دولتمردان در شناخت طب ایرانی به چنان باوری برسند که دست‌کم نیمی‌از امکانات و بودجه‌ای را که به طب کنونی اختصاص می‌دهند در اختیار طب ایرانی و متخصصان و پژوهشگران این حوزه قرار دهند.

آمنه فرخی