اصول پیمایش

ستارگان دارای نشانی اند. مکان هر ستاره با اعدادی مشخص می شود که فقط مختص همان ستاره است. یکی از این دو عدد زاویه ساعتی نجومی ( بعد) ستاره و دیگری میل ستاره نامیده می شود.
راه مشخص …

ستارگان دارای نشانی اند. مکان هر ستاره با اعدادی مشخص می شود که فقط مختص همان ستاره است. یکی از این دو عدد زاویه ساعتی نجومی ( بعد) ستاره و دیگری میل ستاره نامیده می شود.

راه مشخص کردن مکان بر کره آسمان در هر دوره شبیه روش تعیین موضع بر سطح زمین است. در دستگاه مربوط به ستارگان، ستاره هابر سطح داخلی کره زمین جای گرفته اند؛ در مورد زمین شهرها، شهرک هاو کوه ها بر سطح خارجی کره زمین قرار دارند. اعدادی که مکان را بر سطح زمین مشخص می کنند، طول و عرض جغرافیایی نامیده می شوند. مثلا طول و عرض جغرافیایی شهر تهران به ترتیب ۵۱ درجه شرقی و ۳۶ درجه شمالی است.

طول و عرض جغرافیایی را بر سطح کره زمین به کمک دو دسته دایره تعیین می کنند، دایره های خیالی که به نصف النهار ها و مدارهای عرض جغرافیایی موسوم اند.

مدارت عرض جغرافیایی

نقاطی که بر سطح زمین در نیمه راه قطب شمال و قطب جنوب واقع اند، استوای کره را تقسیم می دهند. بنابراین استوا زمین را به دو نیمکره شمالی و جنوبی تقسیم می کند. این مدارها با ارقامی مشخص می شوند که در نیمکره شمالی از صفر در استوا شروع شده و به ۹۰ درجه در قطب شمال خاتمه می یابد. مدارهای عرض جغرافیایی در نیمکره جنوبی با علامت s مشخص می شوند. به این ترتیب عرض جغرافیایی قطب جنوب ۹۰ درجه است. مدارهای عرض جغرافیایی برای بیان فاصله زاویه ای هر نقطه از استوا بر حسب درجه، به کار می رود.

نصف النهار ها

دسته دیگری از دوایری که معمولا بر کره رسم می شود، نصف النهار های طول جغرافیایی است. بر عکس مدارهای عرض جغرافیایی، نصف النهارها همه به یک اندازه اند و هر کدام از قطب های شمال و جنوب می گذرند.

چون نصف النهار ها هم اندازه اند و به لحاظ اهمیت معادل اند، سازندگان نقشه های جغرافیایی باید یکی را به عنوان نصف النهار مبدا مشخص کنند که نصف النهار های دیگر نسبت به آن سنجیده شود. در سال ۱۸۸۴ ، در یک توافق بین المللی تصمیم گرفته شد که نصف النهار صفر یعنی با طول جغرافیایی صفر درجه نیز نامیده می شود- به شمار آید.

کره اسمان

کره آسمان با کره زمین، متحد المرکز است و بی نهایت بزرگ تر از آن. از آن رو که صرفا کره ای خیالی است شعاع معینی به آن نسبت نمی دهند.

این دو کره نه تنها مرکزی مشترک، بلکه محوری مشترک و صفحه استوایی مشترک هم دارند.

محور آسمان، فراسوی قطب های شمال و جنوب زمین، ادامه می یابد. نقاط تقاطع آن را با کره آسمان قطب شمال آسمان و قطب جنوب آسمان می گویند.

معدل النهار یا ایتوای آسمان ادامه استوای زمین است. هر دو بر یک صفحه اند. اما شعاع استوای آسمان که کره آسمان را به دو نیم می کند، بی نهایت بزرگ تر است.

مدارات میل

هر نیم کره آسمان را می توان به تقسیمات فرعی بیشتری قسمت کرد: یک طریقه این کار رسم دایره هایی به موازات استوای آسمان است. این دایره ها، مدارهای میل نامیده می شود. این دایره ها را در نیمکره شمالی با ارقامی مشخص می کنند که از صفر در معدل النهار شروع می شود و به میل ۹۰ درجه شمالی برای قطب شمال آسمان خاتمه می یابد.

ارقام مشابهی نیز به مدارات میل در نیم کره جنوبی آسمان داده می شود. در این مورد اعداد مشخص کننده از صفر درجه در استوا شروع و تا میل ۹۰ درجه در قطب جنوب آسمان ادامه می یابد.

این مدارهای میل بر کره آسمان، همان مدارهای عرض جغرافیایی درکره زمین است. از آنها برای بیان فاصله زاویه ای میان یک شی در آسمان و استوای آسمان استفاده می شود و این فاصله برحسب درجه زاویه ، میل آن شی نامیده می شود.

دایره های ساعتی

نصف النهارهای طول جغرافیایی زمین نیز همتای های خود را بر کره بزرگ تر دارند که دایره های ساعتی نامیده می شوند. این دایره ها از قطب های شمال و جنوب آسمان می گذرند. آن ها همگی از حیث اندازه و اهمیت یکسان اند. بنا بر توافق بین المللی یکی از این دایره ها به عنوان دایره ساعتی مبدا برگزیده شده است.

دایره ساعتی که بدین طریق مشخص شده، دایره ای است که از تقطه اول حمل (گرینویچ آسمان ) می گذرد. نقطه اول حمل، نقطه ای است بر استوای آسمان که با علامت نموده می شود. خورشید در حرکت ظاهری خود در آسمان هنگامی که از نیمکره جنوبی آسمان به نیمکره شمالی می رود در این نقطه استوا را قطع می کند. وقتی خورشید در این نقطه است طول شب و روز در همه نقاط زمین برابرند. دایره ساعتی مبدا را دایره اعتدال نامیده اند.

نویسنده: مینا جعفرزاده