حذف تصاویر نازیبا

بیشتر مردم با این امر موافق هستند كه محتوای تمامی رسانه‌ها برای همه مخاطبان مناسب نبوده و محدودیت‌هایی باید بر نوع و محتوای آن چیزی كه مثلا كودكان می‌بینند، اعمال شود. هم‌چنین مسایلی كه در سطحی گسترده و به شكلی كاملا غیرارادی و ناخواسته در دید مخاطب قرار دارند (مانند بیلبوردها، تبلیغات تلویزیونی، پخش موسیقی در رادیو و تلویزیون)، نباید حاوی مطالب زننده باشند. بنابراین، قوانین، مقررات و سیستم‌هایی برای فیلتر كردن محتوای رسانه‌های مشخصی در موقعیت‌های خاص ایجاد شده كه از آن به سانسور تعبیر می‌شود.

ولی در همین حال بسیاری نیز معتقدند كه آزادی بیان یكی از ابتدایی‌ترین حقوق هرانسان است و نباید در جامعه‌ای كه خود را آزاد و مدافع حقوق بشر می‌داند، از بین رفته یا خدشه‌دار شود. به اعتقاد این گروه، فیلمسازان، شاعران، خوانندگان، گرافیست‌ها و روزنامه‌نگاران حق دارند هرآنچه را می‌اندیشند، بدون ترس از سانسور مقامات مسؤول و یا هر منبع دیگری بیان كنند.

به این ترتیب جدالی پایان‌ناپذیر میان افرادی كه سانسور را لازم دانسته (والدین، دولت‌ها و مردان سیاست) و مخالفان آنها كه معتقد به آزادی بیان كامل هستند (هنرمندان، رسانه‌ها و مخاطبان جوان) وجود دارد كه در تمامی رسانه‌ها نیز به چشم می‌خورد، و گویی هیچ‌گاه به نتیجه نخواهد رسید مگر این‌كه نهایتا یكی از این دو دسته قادر به اثبات دلایل و منطق‌های خود شود.

اما در اینجا بحث مسؤولیت‌پذیری پیش می‌آید كه آیا ما خودمان مسؤول تعبیر و تماشای آنچه می‌بینیم هستیم و بی‌اختیار از آن تأثیر نمی‌پذیریم یا این‌كه جامعه باید این مسؤولیت را بر دوش گرفته و مراقب ما باشد؟ یا این‌كه اصلا سانسور چیست و چرا انجام می‌شود؟ چه كسی در مورد آن تصمیم می‌گیرد؟ آیا سانسور لازم است و یا انواع خاصی از فیلم‌ها باید مورد سانسور قرار گیرند؟ چه فیلمی برای چه گروه سنی مناسب است؟ و این‌كه خودسانسوری چیست و مواردی كه مشمول سانسور می‌شوند چه موضوعاتی را دربرمی‌گیرند؟

در این‌باره باید گفت كه فیلم سانسوری قدمتی به‌اندازه خود فیلم دارد و مانند هر نوع سرگرمی عمومی دیگری، نگرانی‌هایی را برانگیخته است. مقامات مسؤول همواره نگرانی خود را درباره اثر مضمون فیلم‌ها بر مردم اظهار داشته و اقداماتی را برای حفظ مردم از خودشان در پیش گرفته‌اند تا محتوای رسانه‌ای را كه در بازار پخش شده و در دسترس عموم قرار می‌گیرد، كنترل و یا به عبارتی دیگر سانسور كنند.

هنگامی كه سانسور فیلم را در نظر می‌گیریم، نخستین برداشتی كه به ذهن خطور می‌كند صحنه‌های دارای خشونت و یا مسائل غیراخلاقی است كه به هتك حرمت انجامیده و بنیان جامعه را می‌لرزاند! اما با این حال فیلم‌هایی نیز هستند كه ممنوع نمی‌شوند زیرا با خودسانسوری از سوی كارگردان یا استودیو مواجه شده و یا با قرار گرفتن در رده‌بندی سنی فیلم‌ها، به شكلی متفاوت از اصل آن و یا تنها برای عده خاصی اجازه نمایش می‌گیرند. اما همین نوع برخورد هم در كشورهای مختلف به‌گونه‌ای متفاوت انجام می‌شود، به‌طوری‌كه در اروپا و به‌ویژه در بریتانیا محدودیت‌های شدیدی درمورد خشونت وجود دارد اما مسائل غیراخلاقی دچار چنین معضلی نیستند و بالعكس در آمریكا وجود خشونت در فیلم موردی نداشته و موضوعات نام‌برده بیشتر با سانسور مواجه می‌شوند.

نكته جالب این‌جاست كه حتی فیلم هری‌پاتر نیز كه ركوردهای فروش را شكسته، نگرانی‌هایی به‌وجود آورده و برخی از معلمان درباره افزایش علاقه به جادوگری در بین كودكان هشدار داده و آن‌را نتیجه محتمل این فیلم تأثیرگذار دانسته‌اند و جالب‌تر این‌كه در این مورد هم مانند اغلب موارد، تنها فیلم بوده كه سبب نگرانی شده و انتشار كتاب آن چنین جنجالی برپا نكرده است!

اما همان‌طور كه در پیش اشاره شد، نوع برخورد با فیلم سانسوری در كشورهای مختلف اشكالی متفاوت به خود گرفته و بارزترین و شدیدترین نمونه آن در بریتانیا صورت می‌گیرد. در این كشور تمامی قوانین مربوط به سانسور و رده‌بندی سنی فیلم‌ها را سازمان( BBFC) اجرا می‌كند. شورای رده‌بندی فیلم‌های بریتانیا (BBFC) ، كه برخلاف باور عموم افراد، سازمانی مستقل و غیردولتی است، امر رده‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی و ویدئویی، دی‌وی‌دی و بازی‌های كامپیوتری را برعهده داشته و بودجه خود را نیز از این طریق تأمین می‌كند.

این سازمان در سال ۱۹۱۲ برای اعمال و اجرای قوانین سینمایی سال ۱۹۰۹ تأسیس شد و در آغاز فعالیت خود تحت عنوان شورای سانسور فیلم‌های بریتانیا كار می‌كرد اما در سال ۱۹۸۴ به‌نام فعلی خود تغییر یافت تا نشان دهد كه در اغلب موارد نقش سازمان، كنترل مخاطبان است نه ممنوعیت نمایش فیلم! و از آن پس نیز سیستم رده‌بندی سنی فیلم‌ها نیز رواج یافته و حیطه فعالیت شورا علاوه بر فیلم‌های سینمایی، فیلم‌های ویدئویی را نیز دربرگرفت.

پیش از تأسیس این شورا، سانسور فیلم در بریتانیا امری اختیاری بود كه فیلمسازان برای آن‌كه اثرشان حقیقتا هنری باشد، آن‌را به میل خود و اغلب در موارد زیر اعمال می‌كردند: مسائل غیراخلاقی، خشونت، سیاست و فحاشی. ولی پس از تشكیل سازمان، رده‌بندی سنی برای فیلم‌ها آغاز شد و حتی در موارد ضروری به حذف بخشی از فیلم‌ انجامید تا محتوای آن مطابق قوانین جزا باشد. این سازمان كه محدودترین سیستم سانسور فیلم در غرب است، برای ایجاد قوانینی یكسان در سراسر كشور تشكیل شده و مواردی را كه برای رده‌بندی در نظر می‌گیرد برمبنای این مسائل قرار گرفته است: خشونت جنسی، تأكید بر خشونت و سادیسم، سوءرفتار با كودكان یا حیوانات، ایجاد جذابیت برای سلاح‌های خطرناك، نشان دادن جزئیات اعمال جنایی، خطرناك و تقلیدپذیر، سخنان یا تصاویر كفرآمیز. اما در این میان خشونت جنسی بیشتر از سایر موارد مشمول سانسور می‌شود و بدین جهت بسیاری از فیلم‌ها با خودسانسوری سعی در قرار گرفتن در رده‌بندی سنی بالاتری دارند. با این اوصاف هیچ جای تعجب نیست كه این شورا (BBFC) آماج انتقادات دو جبهه مخالف باشد: آزادی‌خواهانی كه با سانسور فیلم مخالفند و محافظه‌كارانی كه می‌گویندBBFC به‌اندازه كافی سانسور نمی‌كند! و جالب این‌كه هردو طرف می‌خواهند بی‌ثباتی تصمیمات این سازمان را نشان دهند.

اما اوج بدنامی شورای BBFC به‌واسطه فعالیت‌هایش در دهه ۱۹۷۰ بود كه تعدادی از فیلم‌هایی را كه بدون سانسور در كشورهای دیگر نمایش داده بودند، ممنوع كرد ولی پس از آن شورا با تعدیل برخی از سیاست‌كاری‌های خود و ایجاد سیستم رده‌بندی سنی از شدت این موضوع كاست. این رده‌بندی‌ها عبارتند از:

:U نشانه جهانی بودن و به معنای فیلمی كه برای همه سنین مناسب است.

:A نشانه بزرگسالان و فیلمی كه برای كودكان مناسب نیست و بعدها نشان PG جایگزین آن شد.

:H نشانه ترسناك است و سپس در سال ۱۹۵۱ نشان X جای آن‌را گرفت.

:X این نشانه اولین نشان BBFC است كه رده سنی خاصی را دربرمی‌گرفت و در سال ۱۹۵۱ برای ۱۶ سال، در سال ۱۹۷۰ برای ۱۸ سال و نهایتا در سال ۱۹۸۲ با نشان ۱۸ عوض شد.

:AA نشانه ممنوعیت برای افراد زیر ۱۴ سال است كه پس از سال ۱۹۸۲ نشان ۱۵ جایگزین آن شد.

:PG این نشانه به والدین هشدار می‌دهد كه فیلم مورد نظر حاوی مطالبی است كه برای كودكان مناسب نیست.

۱۵: محدودیت برای افراد زیر ۱۵ سال و جایگزین AA.

۱۸: محدودیت برای افراد زیر ۱۸ سال و جایگزین X.

۱۸:R این نشانه منحصرا برای فیلم‌های ویدئویی استفاده می‌شود كه تنها در فروشگاه‌های مجاز می‌توانند به فروش برسند.

:UC نشان فیلم‌های ویدئویی كه فقط برای كودكان پیش‌دبستانی مناسب‌اند.

۱۲: برای فیلم‌هایی استفاده می‌شود كه برای افراد بالای ۱۲ سال مناسب هستند.

:۲۱A نشانه‌ای برای فیلم‌های سینمایی كه از سال ۲۰۰۲ مورد استفاده قرار گرفته و به این معناست كه كودكان زیر ۱۲ سال با همراهی والدین خود می‌توانند فیلم مورد نظر را تماشا كنند.

این نشانه‌ها كه همگی حاكی از كاهش محدودیت‌های BBFC هستند، باز هم نتوانسته‌اند تمامی انتقادات وارد براین شورا را از بین ببرند به‌طوری‌كه یكی از سرسخت‌ترین مخالفان این شورا هنوز هم با قوانینی كه BBFC اجرا می‌كند مشكل دارد. این گروه كه ملون فارمرز نام دارد حتی به تعبیر شورا، به وجود یك‌ سری قوانین در شرایط خاص نیز معترض است و از سوی دیگر هم، مطبوعات محافظه‌كار با بیان این مطلب كه نمایش فیلم‌های حاوی خشونت و سكس ملت را به تباهی و فساد كشانده است، BBFC را تحت فشار قرار می‌دهند. اما به‌رغم تمام ملایمت‌های شورا در سیستم خود، هنوز هم ممنوعیت فیلم‌ها در بریتانیا از كشورهایی چون فرانسه، آلمان و آمریكا بیشتر است. برای نمونه فیلم مور محصول سال ۲۰۰۳ (كه نحوه دقیق استفاده از مواد مخدر را نشان می‌داد) در بریتانیا در رده‌بندی بالای ۱۸ سال ولی در فرانسه در رده بالای ۱۲ سال قرار گرفت.

شبنم جعفرزاده‌

منابع:

Caslon.com.au

Northallertoncoll.org.uk

Serendipity.li

Fact-index.com

bfc.co.uk

Oflc.gov.au

Sweden.se

Kuro۵hin.org