آیین یاری

متن حاضر ترجمه ی انگلیسی از شرح مختصری که در سال ۱۹۹۰ در یک اردوگاه‌ پناهندگی در عراق و براساس درخواست کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد که به زبان انگلیسی تهیه‌ شده‌ است:

پیروان آیین یاری در استان کرمانشاه و بخصوص در اطراف کوه دالاهو و شاهو زندگی می کنند‏ البته عده ایی از آنان هم در شمال عراق از جمله موصل و سنجار و کرکوک و...ساکن اند. این آیین که ترکیبی از ادیان کهن ایرانی از جمله زروان - میترا ‏‏- زردشت می باشد و سرآغاز شکل گیری آن به بهلول ماهی در سده دوم هجری / باباناوس در سده چهارم و مهمتر از همه سان سهاک در سده هشتم و نهم هجری می رسد. متون مقدس این آیین به گویش گورانی (شاخه ایی از زبان کردی ) نوشته شده اشت. مهمترین این متون آیین پردیور یا نامه سرانجام است که دارای هفت بخش است، از جمله بخشهای آن گلیم وه کول - بارگه بارگه می باشد.

جمعیت آیارسانیان حدود ۱۵۰۰۰۰۰نفر برآورد شده است و هم اکنون سید نصرالدین حیدری از سادات حیدری و از تیره تفنگچی رهبر مذهبی این آیین می باشد .

از اسماء دیگر این آیین یارسان واهل حق می باشد که به اشتباه آنان را علی اللهی هم خطاب می کنند. در کردستان عراق به آنان هاواری و کاکه ایی می گویند.

اما در کل این مقاله شرحی خلاصه وار بر آیین یارسان می باشد

● آئین یاری

۱) اشاره ایی کوتاه در مورد آیین اهل حق :

آیین یاری یکی از اقلیتهای مذهبی در ایران است و پیروان آن یارسان نامیده می شوند، گاها به اشتباه این آیین را همچون علی الهی ، صوفیه و غیره شاخه ایی از اسلام معرفی کرده اند.

۲) تاریخ :

آیین یاری عمیقادرآداب ورسوم کهن کردهاوایرانیها به ویژه آیین زردشت ریشه دارد . پیروان آیین یارسان نزدیکی خاصی را به اصول زردشتی احساس می کنند یعنی به: پندار نیک، گفتارنیک، کردار نیک، آیین یاری ازاین عقایدبطور بسیار زیادی تبعیت می کند ومعتقد است که رفتار عملی باید با ایده های ذهنی هماهنگ باشد. گرچه ایین زردشتی بعداز شکست یزدگرد سوم در سال ۶۳۵ قبل ازمیلادازمسلمانان رو به ضعف وانزوا گرایید و حتی می توان گفت ازبین رفت، اما بسیاری ازاصول آن توسط ایرانیها خصوصا کردهای یارسانی نگه داشته شد. این کردها که هم یکجا نشین وهم کوچرو بودند، در کوهستانهای کردستان زندگی می کردند ومجزا از دیگر طوایف آیین وتعلیمات زردشتی را با تغییراتی اندک نسل به نسل وسینه به سینه حفظ کرده بودند.

باشروع قرون ۱۳ و۱۴ میلادی که اسلام روبه انحطاط رفت، حامیان آیین زردشت نزدیکترین مذهب به آیین گم شده خود را باز یافته و به ان ملحق شدند، این آایین، یاری بود که با شرایط اجتماعی وسیاسی آن عصر هماهنگ بود.

رهبر این گروه جدید سلطان اسحاق فرزند عیسی برزنجه ای بود که در سال ۱۲۷۲ میلادی یعنی قرن هشتم هجری در ایالت سلیمانیه و شهرزور به دنیا آمد. پیروان آیین با توجه ستون مذهبی یاری روح و ذات خداوند را در سلطان اسحاق یافتند. ظهور خداوند در جامه انسان با آفرینش جهان و زمین اغاز شد و سلطان اسحاق را به عنوان رهبر خود باز یافتند. این گروه از مریدان یاری، رهبران اصلی آیین شدند. اولین پیروان ایشان، هفت تن (هفت جسم ) نام دارند و هفت مشاور سلطان هم " هفت هفتوانه" نامیده می شوند.

سلطان اسحاق بخاطر اندیشه و عقاید پاک خود به شهرت تام رسید اما به سبب همین اعتبار و شهرت عامش در میان مردم، برادرانش و رهبران مذهبی قبایل مسلمان شهرزور در مقابل او جبهه گرفتند. دشمنانش او را مجبور به عبور از رودخانه سیروان کردند تا به کردستان شرقی(اورامانات ایران) برود. سلطان رسالت مذهبی خود را ادامه داده و پیام و تبلیغش را توسط پیروانش به مناطق مختلف می فرستاد اما دشمنانش بر سرکوبی نهضت پافشاری می کردند. آنها به پایگاههای سلطان اسحاق در اورامانات نزدیکی پاوه و به آتشکده های زرتشتی حمله می بردند.

پس سلطان و یارانش مجبور شدند که در غار پردیور مخفی شونداین منطقه توسط لشکر چیچک که در برابر روسای قبایل بود، مورد حمله قرار گرفت.

سلطان اسحاق و یارانش با استفاده از محیط اطراف خود و موقعیت مناسبشان حملات آنها را دفع می کردند. در این غار گروهی ۴۰ نفره که یک دایراک خاتون هم میان آنان حضور داشت به مدت سه روز بدون آب و نان در محاصره ماندند اما آنان با ادامه مقاومت حلقه محاصره و حمله دشمن را شکستند.

با شکست لشکر چیچک و نبود این قبایل، گروه اهل حق موقعیت خود را تحکیم بخشیده و متعاقبا به فعالیت گسترده (آیینی ) پرداختندو میان ایرانیان ناراضی مشهور و پر آوازه شدند در نتیجه کردهای قلخانی (گوران زبان ) که از لحاظ باور هم ایرانی بودند به این آیین گرویدند.

برای گسترش آیین یارسان ، تعدادی از نامدارترین، اندیشمندترین و با ایمان ترین مریدان را به دیگر نقاط ایران فرستادند. پیروان آیین یاری امروزه حدود ۱۵۰۰۰۰۰ نفر تخمین و ارزیابی شده اند.

۳) نهادهای مذهبی[۱] :

متون ، سروده ها[۲]

آیین یاری دارای چهل متن مقدس است که هنوز منتشر نشده است و در همان شکل اولیه و دست نویس باقی مانده اند(مهمترین دلیلش همان فلسفه "راز مگو " است). بخش عمده متون با گویش کردی" گورانی" نوشته شده است. آن بخش دیگر هم به زبان کردی سورانی نوشته شده اند. همه این متون توسط رهبران مذهبی نوشته شده اند یعنی همان کسانیکه با خط خود باز تولید کرده و آن را در اختیار خوانندگان علاقمند می نهادند.

پیروان آیین یاری موظف هستند که رازهایی را که در واقع اشعاری کوتاه به زبان کردی است، یاد بگیرند و بعلاوه اجازه ندارند اسرار را بر زبان بیاورند مگر اینکه فرد مخاطب از پیروان آیین یاری باشد. آنان هم چنین موظف به تمیز نگه داشتن شارب خود می باشند و آن را به حدی اصلاح یا کوتاه نکنند که دیگر پیروان آیین یاری آنان را نشناسند.

۴) پرستشگاه (جه م خانه)[۳] :

یارسانیان در مناطق کردنشین آرامگاههای زیادی دارندکه بعضی از آنها آرامگاههای بزرگترین رهبران مذهبی شان است. مقبره سلطان اسحاق مهمترین آنهاست که هم مکان عبادت و هم خانه خداوندکار محسوب می شود البته تعدادی از این مقابر از دید پیروان آیین یاری مخفی و مدفون مانده است.

هم چنین مراسم مناسکی و نمادین همچون ابراز همدردی با صاحب عزا، مراسم قربانی و توزیع و تقسیم نذور هم در این مکان (جه م خانه ) برگزار می گردد. پیروان آیین یاری اگر بخواهند جمع شوند(هر یک ماه یکبار جمع می شوند) جایی به اسم "جه م خانه " را بنا می کنند این مکان ساختمان بزرگی است که علاوه بر نیایش و راز و نیاز در آن، مکانی برای فقرا و تهی دستان در طول مسافرتهایشان می باشد، هم چنین مکانی برای بحث در مورد موضوعات مهم است. جه م خانه فقط با کمک پیروان آیین یاری درست می شود .

۵) روحانیت[۴] :

آیین یاری در طول سلسله مراتب روحانی یعنی سید، کاکه و خلیفه نگهداری و حفظ می شود، هر کدام از اینها دارای وظایف مختلفی (و مختص به خود) هستند اما اگر به هر کدام از اینها دسترسی ممکن نباشد، دیگری مجاز به انجام وظایف او می باشد. رهبری مذهبی در آیین یاری به خانواده حیدری که یکی از بازماندگان سلطان اسحاق برزنجی است، هم می رسد رهبر فعلی آیین یاری سید نصرالدین حیدری است که در کردستان شرقی (در روستای توت شامی از توابع شهرستان دالاهو) سکونت دارند.

۶) روزه و جشن[۵] :

پیروان آیین یاری مقید به روزه گرفتن در آبان ماه یعنی ماه اکتبر/ نوامبر هستند، دلیل آن هم این است که سلطان اسحاق و یارانش سه روز در محاصره (لشکر چیچک) قرار گرفتند.(در آن سه روز بدون آب و غذا ماندند تا اینکه حلقه محاصره آنان شکست خورد) پیروان سلطان اسحاق در هنگام روزه گرفتن از لحاظ روحی و اخلاقی باید الزامات را رعایت کنند و به مدت سه روز با فقرا و تهی دستان ابراز همدلی و همدردی کنند و طعم گرسنگی آنها را بچشند.

به هر حال در روز عید "خاوه ند کار" (عید یاران / ئه یی ده که)، یک خروس و مقداری برنج (معمولا یک من) است که تقدس می یابد و باید (توسط هر خانوده ایی) فراهم شود در این روز پیروان آیین یاری با هیچ کس دشمنی نمی کنند و همگی چه مرد و چه زن، پیر یا جوان دستهای همدیگر را به نشانه برادری، صلح و آشتی می بوسند.

۷) مفهوم انسانیت[۶] :

با توجه به اصول آیین یاری انسان از چهار عنصر مقدس آب، آتش، باد و خاک تشکیل شده است. آنان معتقدندکه زندگی چرخه ایی و دورانی است، انسان نمی میرد بلکه جامه [۷]اش را عوض می کند این فرایند توسط روح / جان[۸] اتفاق می افتد که در دوره ایی سفر می کند و خود را برای سفرهای بعدی آماده می کند کسی که همه اصول را رعایت می کند به مو قعیتهای جدید ارتقا می یابدو مظهرخداوندکار می شود.(هر فرد با عوض کردن هزار جامه در هزار و یکمین جامه به ابدیت و جاودانگی می پیوندد.).

انتقال روح (دون به دون شدن) [۹]:

اعتقادی به بهشت یا جهنم وجود ندارد چون پیروان آیین یاری معتقدند که انسان نمی میرد بلکه جامه و دونش را عوض می کند و وارد جامه دیگر می شود. اگر او در زندگیش اعمال و کردار خوبی انجام داده باشد جانش وارد جامه و جسم سالم، شایسته و ارجمند و خوبی می شود که راحت و آزاد است. اما شخص گناهکار و بد، جانش وارد بدن دیگر انسانها و یا کسانی که شرایط زندگی سختی خواهند دارند، می شود. انسان نمونه با کردار خوب هیچ نیازی ندارد به راهنمایی برای رسیدن به فهم و درکی که افعال ذهنی اش را کنترل کند پس او در انتخاب سرنوشت خود آزاد و مختار است.

۸) سروده های مذهبی[۱۰] :

سروده های مذهبی آیین یاری " کلام " نام دارند. که هدف از وضع شدن آنها، پرورش و رشد روحی، جمع شدن به دور هم و حفظ الزامات موجود اخلاقی است. این سروده ها از متون مقدس انتخاب می شوند و به همراه ساز مقدس و آیینی تنبور اجرا می شود. آنها مجاز ند که به صورت گروهی یا تکنوازی بخوانند. برای هر مراسمی همانند مرگ، نیایش و غیره آداب و تشریفاتی خاص به همراه آهنگ و سروده های مخصوص به خود دارد.

۹) رازو نیاز / دعا [۱۱] :

در ارتباط با موضوعات مختلف در زبان کردی (گورانی) دعاهای خاصی وجود دارد که نیاز به توجه مذهبی دارد. وضو گرفتن برای نیایش کردن به پاک بودن و سنتهایی دیگر نیاز دارد که کلا در جمع گروه خوانده می شود. این دعا و نیایش ها توسط یکی از روحانیون مذهبی همچون سید، کاکه یا خلیفه اجرا می گردد.

۱۰) دلایل ذهنی[۱۲] :

در انزوا بودن پیروان آیین یاری باعث شده که ایدولوژی آن بسط نیابد. پیروان دیگر مذاهب در گرویدن به آیین یاری و جامعه یارسان مشکلی ندارند تنها شرط آن این است که باید در مراسم " جوز شکستن" شرکت کنند. پیروان آیین یاری آزادانه زندگی می کنند و هیچ یک از آنها مجبور به مخفی کردن مذهب خود یا رها کردن دینشان نیستند.

۱۱) حق انتخاب[۱۳] :

مذهب و آیین یاری به طور کامل جدای از اسلام می باشد و پیروانش ملزم به رعایت اعتقادات مسلمانان همچون روزه گرفتن (به مدت سی روز) در رمضان، پنج بار نماز خواندن در روز و پرداخت عشر نمی باشند. به بهشت و جهنم اعتقادی ندارند و مصرف شراب در میان آنها ممنوعیتی ندارد.

هر فردی از پیروان آیین یاری مجاز به نوشیدن، خوردن و یا انجام چیزی است که در اسلام وچهار اصل ذکر شده منع شده است. آیین یاری در ارتباط با نظم عمومی، معصیاتی چون دزدی، دروغ، تجاوز، قتل یا تخریب طبیعت و خیانت تقیدات خاصی را نهاده است، این جرمها در جامعه غیر قابل بخشش هستند و مجازاتهایی سنگین را در پی دارند.

ترجمه از :

Yari religion ،Written by : A.M، Shomeli refugee camp ، Iraq ۱۹۹۰page

[۱] - Religious institutions

[۲] - Sacres, writings

[۳] - Places of worship

[۴] - Priesthood

[۵] - Fast and Festivals

[۶] - Concept of humanity

[۷] - Concept of humanity

[۸] - soul

[۹] - Soul transmigration

[۱۰] - Song of Faith