ذکر و یاد خدا در زندگی حضرت فاطمه زهرا

در دین مقدس اسلام یاد خدا و ذکر او بسیار مورد توجه است

در دین مقدس اسلام یاد خدا و ذکر او بسیار مورد توجه است. یاد خدا بودن، سبب هوشیاری انسان است که از صراط مستقیم جدا نشود و در صورت انحراف، به سرعت متوجه اشتباه خود شود و به راه صحیح باز گردد. ذکر خدا به انسان، آرامش قلب می دهد و با آن، در مقابل مشکلات به سادگی می ایستد. با یاد خدا، انسان متوجه می شود که از کجا و برای چه آمده است و به کجا می رود. هیچ عملی نزد خدا، محبوب تر از ذکر او نیست.

پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ : لیس عمل أحب إلی اللّه و لا أنجی لعبد من کل سیئة فی الدنیا و الآخرة من ذکر اللّه «قیل: و لا القتال فی سبیل اللّه؟» قال: لو لا ذکر اللّه لم یؤمر بالقتال‏.( «هیچ عملی نزد خدا محبوب تر و هیچ عاملی در نجات بنده از هر گناهی در دنیا و آخرت ،‌ مؤثرتر از ذکر خدا نیست.» کسی پرسید: «حتی جنگ و قتال در راه خدا؟» حضرت فرمودند: «اگر یاد خدا در میان نبود، دستور جنگ داده نمی شد... .») [۱]

در قرآن، بسیار به یاد کردن خدا، ترغیب شده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثیرا* وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصیلاً»[۲]( ای کسانی که ایمان آورده‏اید! خدا را بسیار یاد کنید* و صبح و شام او را تسبیح گویید.)

هر چه به یاد خدا باشیم خدا نیز به یاد ما خواهد بود. خداوند می فرماید: «فَاذْکُرُونی‏ أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لی‏ وَ لا تَکْفُرُون‏»[۳]( پس به یاد من باشید، تا به یاد شما باشم! و شکر مرا گویید و(در برابر نعمتهایم) کفران نکنید.)

بر اساس روایات معصومین: یاد خدا، روشنایی [۴] و شفای دل و قلب انسان است[۵] و ذاکر خدا، محبوب خدا است و ذکر کثیر، سبب دوری از آتش جهنم و نفاق می گردد[۶].

یکی از دستوراتی که برای یاد خداوند به انسان ها داده شده، اعمال عبادی خاصی است. عبادتی که در آن حضور قلب وجود داشته باشد بهترین یاد خدا می باشد. به عنوان مثال،‌ در قرآن، درباره نماز چنین می خوانیم: «‏ ... وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْری‏»[۷] (... و نماز را برای یاد من بپادار.) عبادت های دیگر نیز با یاد خدا سبب عروج انسان می شود.

حضرت فاطمه ـ‌ علیها سلام ـ‌ و یاد خدا:

در دین اسلام بر الگو گیری بسیار تأکید شده است. یکی از الگوها در اسلام ، حضرت زهرا ـ‌ سلام الله علیها ـ‌ است. یاد خداوند، در زندگی این حضرت، بسیار درخشان است.

در کتاب ارشاد القلوب، از پیامبر گرامی اسلام نقل شده :

« ... أَمَّا ابْنَتِی فَاطِمَةُ فَإِنَّهَا سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ هِیَ بَضْعَةٌ مِنِّی وَ نُورُ عَیْنَیَّ وَ ثَمَرَةُ فُؤَادِی إِذَا قَامَتْ فِی مِحْرَابِهَا ظَهَرَ نُورُهَا لِلْمَلَائِکَةِ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَا مَلَائِکَتِی انْظُرُوا إِلَی أَمَتِی فَاطِمَةَ سَیِّدَةِ إِمَائِی بَیْنَ یَدَیَّ وَ هِیَ تَرْتَعِدُ فَرَائِصُهَا مِنْ خِیفَتِی وَ قَدْ أَقْبَلَتْ بِقَلْبِهَا عَلَی عِبَادَتِی‏.»[۸] (اما دخترم فاطمه، او بزرگ زنان جهانیان از اولین و آخرین است. او پاره تن من و نور دیدگانم و میوه‏ دل من است. هر گاه در محراب عبادت بایستد نورش برای فرشتگان آشکار شود؛ سپس خداوند عز و جل می فرماید: ای فرشتگان من! نگاه کنید به کنیزم فاطمه، بزرگ و پیشوای کنیزها، که در برابرم ایستاده است. او چطور از ترس من، اندامش می لرزد. او چگونه با دل و جان به عبادت و بندگی من رو آورده است.)

خداوند به عبادت فاطمه ـ علیها سلام ـ بر ملائکه مباهات می کنند؛ عبادتی که خوف از خدا و حضور قلب در آن نمایان است. حضرت، از عابد ترین مردم زمان خود بود. امام حسن ـ‌ علیه السلام ـ‌ فرموده است: « ما کان فی الدّنیا اعبد من فاطمة علیها السّلام، کانت تقوم حتّی تتورّم قدماها.»[۹] (در دنیا عابدتر از فاطمه نبود. به قدری در عبادت می‏ایستاد که پاهایش ورم می‏کرد.)

در روایتی از پیامبر اعظم ـ‌ صلی الله علیه و آله ـ چنین آمده:

«فَأَمَّا ابْنَتِی فَاطِمَةُ فَهِیَ سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ إِنَّهَا لَتَقُومُ فِی مِحْرَابِهَا فَیُسَلِّمُ عَلَیْهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ وَ یُنَادُونَهَا بِمَا نَادَتْ بِهِ الْمَلَائِکَةُ مَرْیَمَ فَیَقُولُونَ یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی‏ نِساءِ الْعالَمِین‏.»[۱۰] ( ... اما دخترم فاطمه، بزرگْ بانوی زنان جهان از اولین و آخرین است. هنگامی که فاطمه در محراب عبادت می ایستد هفتاد هزار مَلک از ملائکه مقربین به وی سلام می کنند و فاطمه را به نحوی ندا می کنند که حضرت مریم را ندا می کردند. آنان به فاطمه می گویند: ای فاطمه! خدا تو را برگزید و پاک و پاکیزه نمود، خدا تو را از میان تمام زنان جهان برگزید... .)

امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ می فرماید: شب جمعه‏ای مادرم فاطمه ـ علیها السّلام ـ را در محرابش دیدم که پیوسته رکوع و سجود می‏کرد تا سپیده صبح دمید. شنیدم که برای مردان و زنان مؤمن دعا می‏کند و از آنان نام می‏برد و برای آنان بسیار دعا می‏کند ولی برای خودش دعا نمی‏کند. گفتم: مادر! چرا همان گونه که برای دیگران دعا می‏کنی، برای خودت دعا نمی‏کنی؟ فرمود: «یا بنیّ الجار ثمّ الدّار» (پسرم! نخست همسایه و سپس خانه).[۱۱]

در این گزارش، نکته ای درباره نحوه عبادت کردن می آموزد که اول در درگاه خداوند، عبادت کردن و سپس دعا کردن مقتضای ادب است؛ علاوه بر این که اول برای دیگران دعا کردن، نشان از ایثار است؛ به راستی به چنین عبادتی، بر ملائکه مباهات می شود.

ادعیه حضرت فاطمه ـ علیها سلام ـ در طول هفته :

در کتب ادعیه، دعاهای بسیاری از حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ نقل شده است.[۱۲] به عنوان مثال، برخی از آنها، ادعیه ای است که نقل شده ایشان در طول هفته می خواندند. این دعاها دارای مضامینی بلند می باشد که جای تدبر در آن دارد. این ادعیه را مرحوم مجلسی در «بحار الانوار» از کتاب «البلد الامین» نقل کرده است و آن ادعیه، چنین است:

● دعای روز شنبه‏

«اللَّهُمَّ افْتَحْ لَنَا خَزَائِنَ رَحْمَتِکَ وَ هَبْ لَنَا اللَّهُمَّ رَحْمَةً لَا تُعَذِّبُنَا بَعْدَهَا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ ارْزُقْنَا مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ رِزْقاً حَلَالًا طَیِّباً وَ لَا تُحْوِجْنَا وَ لَا تُفْقِرْنَا إِلَی أَحَدٍ سِوَاکَ وَ زِدْنَا لَکَ شُکْراً وَ إِلَیْکَ فَقْراً وَ فَاقَةً وَ بِکَ عَمَّنْ سِوَاکَ غِنًی وَ تَعَفُّفاً اللَّهُمَّ وَسِّعْ عَلَیْنَا فِی الدُّنْیَا اللَّهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِکَ أَنْ تَزْوِیَ وَجْهَکَ عَنَّا فِی حَالٍ وَ نَحْنُ نَرْغَبُ إِلَیْکَ فِیهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِنَا مَا تُحِبُّ وَ اجْعَلْهُ لَنَا قُوَّةً فِیمَا تُحِبُّ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» (پروردگارا! گنجهای رحمتت را به روی ما بگشا، و ما را مشمول رحمتت قرار ده، رحمتی که بعد از آن، در دنیا و آخرت عذابمان ننمایی، و از فضل وسیعت ما را از روزی پاک و حلال بهره‏مند گردان، و ما را محتاج و نیازمند و فقیر درگاه کسی غیر از خودت قرار مده، و شکرگزاری ما را نسبت به خودت، فقر و نیازمان را به خودت افزون فرما، تا از غیر تو بی‏نیاز و خویشتن‏دار باشیم. خدایا! گشایش در دنیا را به ما عطا فرما، پروردگارا! به تو پناه می‏بریم از اینکه ما را از دیدارت منع و مانع گردی که ما در همه حال به تو و دیدار تو رغبت داریم. پروردگارا! بر محمّد و خاندان و محمّد درود فرست، و از آنچه دوست داری به ما عطا فرما و آن را برای ما موجب نیرو و قوّتی در آنچه که دوست داری قرار ده، ای برترین رحم‏کنندگان!)

● دعای روز یک شنبه‏

« اللَّهُمَّ اجْعَلْ أَوَّلَ یَوْمِی هَذَا فَلَاحاً وَ آخِرَهُ نَجَاحاً وَ أَوْسَطَهُ صَلَاحاً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا مِمَّنْ أَنَابَ إِلَیْکَ فَقَبِلْتَهُ وَ تَوَکَّلَ عَلَیْکَ فَکَفَیْتَهُ وَ تَضَرَّعَ إِلَیْکَ فَرَحِمْتَهُ» (پروردگارا! اوّل این روزم را رستگاری و آخرش را موفّقیت، و میان آن را صحّت و رستگاری قرار ده، خداوندا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و ما را از کسانی قرار ده که به سوی تو روی آورده‏اند و تو آنان را پذیرفته‏ای، و بر تو توکّل کرده‏اند و تو آنان را کفایت کرده‏ای، و به سوی تو زاری نموده‏اند و تو آنان را مشمول رحمتت قرار داده‏ای.)

● دعای روز دوشنبه‏

اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ قُوَّةً فِی عِبَادَتِکَ وَ تَبَصُّراً فِی کِتَابِکَ وَ فَهْماً فِی حُکْمِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا تَجْعَلِ الْقُرْآنَ بِنَا مَاحِلاً وَ الصِّرَاطَ زَائِلاً وَ مُحَمَّداً عَنَّا مُوَلِّیاً» (پروردگارا! قدرتی برای عبادت و بندگی، بینشی برای درک قرآن، و فهم لازم برای درک احکامت را خواستارم، پروردگارا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و فهم قرآن را دور از دسترس فکر ما، و صراط را نابودکننده ما، و محمّد ـ صلی الله علیه و آله ـ را روی گردان از ما قرار مده.)

● دعای روز سه شنبه‏

اللَّهُمَّ اجْعَلْ غَفْلَةَ النَّاسِ لَنَا ذِکْراً وَ اجْعَلْ ذِکْرَهُمْ لَنَا شُکْراً وَ اجْعَلْ صَالِحَ مَا نَقُولُ بِأَلْسِنَتِنَا نِیَّةً فِی قُلُوبِنَا اللَّهُمَّ إِنَّ مَغْفِرَتَکَ أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبِنَا وَ رَحْمَتَکَ أَرْجَی عِنْدَنَا مِنْ أَعْمَالِنَا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ وَفِّقْنَا لِصَالِحِ الْأَعْمَالِ وَ الصَّوَابِ مِنَ الْفِعَالِ» (پروردگارا! بی‏خبری و غفلت مردم را برای ما موجب یادآوری، و آگاهی آنان را برای ما موجب شکر و سپاس قرار ده، و سخن صحیحی را که بر زبانمان جاری می‏شود نیّت قلب های ما قرار ده؛ پروردگارا! غفران و گذشت تو از گناهان ما گسترده‏تر و رحمت تو از اعمال ما امیدوارکننده‏تر است؛ خداوندا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و ما را بر انجام اعمال شایسته و کارهای نیک موفق بدار!)

● دعای روز چهارشنبه‏

«اللَّهُمَّ احْرُسْنَا بِعَیْنِکَ الَّتِی لَا تَنَامُ وَ رُکْنِکَ الَّذِی لَا یُرَامُ وَ بِأَسْمَائِکَ الْعِظَامِ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ احْفَظْ عَلَیْنَا مَا لَوْ حَفِظَهُ غَیْرُکَ ضَاعَ وَ اسْتُرْ عَلَیْنَا مَا لَوْ سَتَرَهُ غَیْرُکَ شَاعَ وَ اجْعَلْ کُلَّ ذَلِکَ لَنَا مِطْوَاعاً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ قَرِیبٌ مُجِیبٌ» (پروردگارا! ما را با دیدگانت که هرگز به خواب نمی‏رود، و با پایه و ستونی که هرگز ویران نمی‏شود، و با نامهای با عظمت خودت حفاظت فرما، و بر محمّد و خاندانش درود فرست، و برای ما حفظ کن آنچه را که اگر نگاهبانی غیر از تو داشته باشد تباه می‏گردد، و بپوشان آنچه را که اگر غیر از تو آن را بپوشاند فاش می‏شود، و همه اینها را وسیله پیروی و طاعت ما قرار ده، همانا تو خواسته‏ها را می‏شنوی، و به ما نزدیک هستی، و دعاهای ما را اجابت می‏کنی.)

● دعای روز پنج شنبه‏

«اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْهُدَی وَ التُّقَی وَ الْعَفَافَ وَ الْغِنَی وَ الْعَمَلَ بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ قُوَّتِکَ لِضَعْفِنَا وَ مِنْ غِنَاکَ لِفَقْرِنَا وَ فَاقَتِنَا وَ مِنْ حِلْمِکَ وَ عِلْمِکَ لِجَهْلِنَا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعِنَّا عَلَی شُکْرِکَ وَ ذِکْرِکَ وَ طَاعَتِکَ وَ عِبَادَتِکَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» (پروردگارا! هدایت، تقوی، عفاف، بی‏نیازی، و عمل به آنچه که تو از آن راضی و خشنود می‏گردی را تقاضا می‏کنم؛ خداوندا! برای ناتوانی خودمان از قوّت تو، برای فقرمان از بی‏نیازی تو و برای جهل و نادانی خویش از علم و حلم تو خواستارم؛ خداوندا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و ما را بر شکر، ذکر، اطاعت و عبادت خودت یاری کن. به رحمتت ای برترین رحم‏کنندگان!)

● دعای روز جمعه‏

اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا مِنْ أقْرَبِ مَنْ تَقَرَّبَ إِلَیْکَ وَ أَوْجَهِ مَنْ تَوَجَّهَ إِلَیْکَ وَ أَنْجَحِ مَنْ سَأَلَکَ وَ تَضَرَّعَ إِلَیْکَ اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا مِمَّنْ کَأَنَّهُ یَرَاکَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ الَّذِی فِیهِ یَلْقَاکَ وَ لَا تُمِتْنَا إِلَّا عَلَی رِضَاکَ اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْنَا مِمَّنْ أَخْلَصَ لَکَ بِعَمَلِهِ وَ أَحَبَّکَ فِی جَمِیعِ خَلْقِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لَنَا مَغْفِرَةً جَزْماً حَتْماً لَا نَقْتَرِفُ بَعْدَهَا ذَنْباً وَ لَا نَکْتَسِبُ خَطِیئَةً وَ لَا إِثْماً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَاةً نَامِیَةً دَائِمَةً زَاکِیَةً مُتَتَابِعَةً مُتَوَاصِلَةً مُتَرَادِفَةً بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» (پروردگارا! ما را از نزدیکترین کسانی که به تو تقرّب جسته‏اند، و از آبرومندترین کسانی که به تو روی آورده‏اند، و از نجات یافتگانی که به تو روی آورده‏اند و از موفّقترین درخواست‏کنندگان و زاری‏کنندگان به درگاهت قرار ده! خداوندا! ما را از کسانی قرار ده که گویی تو را در همه حال تا روز قیامت می‏بینند، و ما را نمیران مگر آنکه از ما راضی و خشنود شده باشی؛ خداوندا! ما را از کسانی قرار ده که در مقام عمل اخلاص ورزیده‏اند و در همه حال تو را دوست می‏دارند و کسی را به تو ترجیح نمی‏دهند. پروردگارا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و ما را مورد مغفرت و بخشش قطعی و حتمی خویش قرار ده، بخششی که بعد از آن گناهی مرتکب نشویم و خطایی از ما صادر نشود؛ خداوندا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، درودی بارور و زاینده، دائم، پاک، پی در پی و پیوسته. به رحمتت ای برترین رحم‏کنندگان!)[۱۳]

خاتمه:

در پایان، این نوشتار را با این کلام از حضرت زهرا ـ علیها سلام ـ درباره عبادت مزین می کنیم که فرمود:

«مَن أصعد إلی اللَّه خالص عبادته، أهبط اللَّه عز و جل له أفضل مصلحته.» [۱۴]

هر که خالص‏ترین عبادات خود را سوی خدا بالا بفرستد، خداوند بهترین مصلحت‏های خود را برای او فرو می‏فرستد.

[۱] . علی بن حسام الدین المتقی الهندی ، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، ج۲، ص۳۶۵، مؤسسة الرسالة - بیروت ۱۹۸۹ م.

[۲] . احزاب/۴۱- ۴۲.

[۳] . بقره/۱۵۲.

[۴] . امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ : «عَلَیْکَ بِذِکْرِ اللَّهِ فَإِنَّهُ نُورُ الْقَلْب‏.» (عبد الواحد تمیمی آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص۱۸۹، دفتر تبلیغات، قم،اول، ۱۳۶۶ ش.)

[۵] . پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ : «ذکر اللَّه شفاء القلوب.» (ابو القاسم پاینده، نهج الفصاحة "مجموعه کلمات قصار حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ" ، دنیای دانش ، تهران، چهارم، ۱۳۸۲ش.)

[۶] . رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ : «مَنْ أَکْثَرَ ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیراً کُتِبَتْ لَهُ بَرَاءَتَانِ بَرَاءَةٌ مِنَ النَّارِ وَ بَرَاءَةٌ مِنَ النِّفَاق‏.» (ابو جعفر، محمد بن یعقوب کلینی رازی، الکافی، ج‏۲، ص ۵۰۰، اسلامیه ، تهران، دوم، ۱۳۶۲ش.)

[۷] . طه/۱۴.

[۸] . ارشاد القلوب، ج۲، ص۲۹۶.

[۹] . محمد باقر بن محمد تقی‏ مجلسی ، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۴۳، ص ۷۶ ، اسلامیه ، تهران .

[۱۰] . شیخ صدوق، ابو جعفر، محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی‏ ، أمالی الصدوق، ۴۸۷جلد، اعلمی ، بیروت، پنجم، ۱۴۰۰ق.

[۱۱] . بحار الأنوار ، ج‏۴۳، ص ۸۲- ۸۳.(همان)

[۱۲] . برای اطلاع بیشتر از ادعیه ر.ک: محمد روحانی علی آبادی، زندگانی حضرت زهرا علیها السلام، ص ۹۹۸- ۱۰۷۲، انتشارات مهام ، تهران، اول، ۱۳۷۹ش.

[۱۳] . بحارالانوار، ج‏۸۷، ص ۳۳۸ – ۳۳۹(همان) ؛‌ زندگانی حضرت زهرا علیها السلام ، ص ۱۰۴۹- ۱۰۵۳.(همان)

[۱۴] . بحار الأنوار ، ج‏۶۷، ص ۲۵۰.(همان)