روایت قابل خدشه سنگسار

سنگسار كه پیش از اسلا م در شریعت یهود تشریع شده و چون در تورات آمده بود به وفور اجرا می شد در دوره اسلا می به قرآن راه نیافت و تایید نشد اما جزو سنت های نیرومند اجتماعی شده بود كه طرد صریح آن میسر نبود در عین حال مجازات سنگسار تا قرن ها پس از ظهور اسلا م در اروپا و آمریكا و در جوامع اسلا می رایج بود سنگسار جزو مجازات های دوره حقوق تنبیهی است

این رساله محاجه‌ای علمی(نه سفسطه)با هدف راهگشایی در باب یكی از معضلا‌ت قضایی امروز ماست و صاحب این قلم دانش آموخته خرده‌‌پای فقه و معارف اسلا‌می و نیز جامعه‌شناسی است كه اكنون مطالعه مذهبی خویش را در مجازات مرگ (اعدام، قصاص، سنگسار) متمركز كرده است.

از تصاویر واقعی و ساختگی سنگسار در سال‌های اخیر در رسانه‌های برون مرزی و از تاثیرات تخریبی آن علیه اسلا‌م و ایران آگاهید و سخن راندن از آن مهمل به نظر می‌آید. اما آنچه انگیزه مضاعف تسطیر این سطور بود اجرای چند سنگسار در سال‌های اخیر و وجود ۹نفر منتظر سنگسار است كه برخی از آنان علا‌وه بر رابطه نامشروع متهم به قتل نیز بوده‌اند. ‌

انگیزه دیگر این بود كه رئیس قوه قضاییه نیز اجرای این احكام را نافع نمی‌پندارد و دو سال است كه دستور توقف سنگسار را ابلا‌غ داشته هر چند این دستور به كاهش قابل ملا‌حظه‌صدور این نوع احكام انجامیده اما همچنان برخی قضات به آن مبادرت می‌ورزند(كه آخرین نمونه‌اش اجرای سنگسار در قزوین بود) زیرا دستور ریاست قوه قضاییه هنوز جنبه قانونی نیافته و قوانین مربوطه در قانون مجازات اسلا‌می همچنان معتبرند. از اینرو ارائه لا‌یحه‌ای مبنی بر حذف و جایگزینی سنگسار راه‌حلی قاطع‌تر در جلوگیری از این قبیل احكام است. ‌

از این رو در این گفتار می‌خواهم از چند زاویه به موضوع بنگرم. ‌

● حقوق بشر

‌ از دیدگاه حقوق بشری مجازات سنگسار از دو بعد برخلا‌ف كرامت انسان است. یكی اینكه حق حیات از حقوق ذاتی و غیرقابل سلب است. به عبارت دیگر این حق حیات است كه باید قانون را وضع كند و معیار جعل قانون باشد نه اینكه قانون بخواهد حق‌حیات را تعیین كند. دوم اینكه شیوه اجرای این مجازات متضمن خشونت و توهین به كرامت انسانی است. اینك می‌‌خواهیم بدانیم نسبت مجازات سنگسار با شریعت اسلا‌م چیست؟

● قرآن

‌ حكم سنگسار در فقه سنتی از احكام شریعت است اما سنگسار هیچ مبنای قرآنی ندارد. آیات ۱۵ و۱۶سوره نساء (كه می‌گویند بعدا با آیه ۲سوره نور نسخ شده) نخستین بار مجازات زنا را چنین بیان كرد:وَاللا‌َّتی یَأتینَ الفَاحشَهَِ من نّسَآئكم فَاستَشهدوا عَلَیهنَّ أَربَعهًِ مّنكم فَان شَهدوا فَأَمسكوهنَّ فی البیوت حَتَّی یَتَوَفَّاهنَّ المَوت أَو یَجعَلَ ا... لَهنَّ سَبیلا‌ً۱۵۵) وَاللَّذَانَ یَأتیَانهَا منكم فَآذوهمَا فَان تَابَا وَأَصلَحَا فَأَعرضوا عَنهمَا انَّ ا... كَانَ تَوَّابًا رَّحیمًا۱۶۶) از زنان شما كسانی كه مرتكب زنا می‌شوند چهار تن از میان خود ]مسلمانان[ بر آنان گواه گیرید پس اگر شهادت دادند آنان =]زنان[ را در خانه‌ها نگاه دارید تا مرگشان فرا رسد یا خدا راهی برای (خیر ونجات)آنان قرار دهد. ‌

و از میان شما آن دو تن را كه مرتكب زشتكاری می‌شوند آزارشان دهید پس اگر توبه كردند و درستكار شدند از آنان صرف‌نظر كنید زیرا خداوند توبه‌پذیر مهربان است.

یَجعَلَ ا... لَهنَّ سَبیلا‌ً<با رحمت و عطوفت از جانب پروردگار تناسب دارد نه با تازیانه وسنگسار>

زمخشری در تفسیر كشاف می‌گوید معنای این آیه حبس‌ابد برای زناكار است كه عقوبت این جرم در صدر اسلا‌م بوده و بعد به وسیله آیه ۲سوره نور نسخ شده هرچند زمخشری احتمال عدم نسخ را نیز داده و می‌افزاید مراد از آیه این است كه زن را در خانه نگه دارند تا از تعرض مردان وتكرار گناهی كه رخ داده مصون بماند تا اسباب ازدواج او فراهم شود. ‌

● فقه سنتی

حكم سنگسار گرچه در قرآن هیچ مبنایی ندارد اما در فقه اسلا‌می مستند به سنت است و روایات عدیده‌ای درباره آن وارد شده و اخباری درباره اجرای آن روایت شده است. ‌

مقررات حكم سنگسار در فقه سنتی چنین است. هر جرمی از دو طریق احراز یا اثبات می‌شود

الف) بینه

ب) اقرار. (در مورد جرم زنا آبستن شدن نیز از راه‌های اثبات است كه برخی مباحث آن به نوعی ذیل دو شیوه دیگر قرار می‌گیرد.) ‌

اثبات جرم زنای محصنه از طریق بینه نیازمند وجود مدارك شرایطی است : ‌

۱) همسردار بودن و دسترسی‌به‌او داشتن‌

۲) عاقل

‌۳) بالغ‌بودن

۴) مختار بودن‌و عمل‌را بدون‌اكراه‌و اجبار انجام‌دادن

۵) آگاهی‌به‌حكم‌

۶) آگاهی‌به‌موضوع

۷) ادعای‌عدم‌آگاهی‌به‌حكم‌یا موضوع‌در صورتی‌كه‌احتمال‌صدق‌ادعا برود بدون‌شاهد، سوگند متهم پذیرفته‌می‌شود (ماده‌ق. م)

۸) شهادت چهار مرد

۹) هر چهار نفربایدعادل باشند

۱۰) عدالت آنها احراز شده باشد

۱۱) جرم را همزمان مشاهده كرده باشند.

۱۲) همزمان شهادت دهند و اگر همزمان مشاهده نكرده یا اینكه یك نفر كمی دیرتر برای شهادت نزد قاضی برسد هر چهار نفر شلا‌ق می‌‌خورند

۱۳) تمام‌كیفیات‌و جزئیات‌شهادت‌چهار نفر باید مطابق‌هم‌باشد و اگر مثلا‌ً‌یك‌نفر یا دو نفر از مكان‌و زاویه‌متفاوتی‌خبر دادند جرم‌اثبات‌نمی‌شود

۱۴) شهود باید از روی‌اختیار و رغبت‌آمده‌باشند و هیچ‌اكراهی‌در كار نباشد

۱۵) شهادت آنها باید اینگونه باشد كه عمل زنا را طبق اصطلا‌ح فقهی <كالمیل فی‌المكحله> دیده باشند یعنی به‌گونه‌ای كه میله سرمه‌دان در سرمه‌دان قرار گرفته و نخی از میان آن عبور نكند. ‌ تمام شرایط شانزده گانه فوق باید توامان محقق باشد تا جرم ثابت شود درحالی كه روش‌های اثبات (به‌ویژه بند اخیر) به گونه‌ای است كه كشف جرم از طریق بنیه را تعلیق به محال می‌برد و شاید از ابتدای خلقت تا روز قیامت هم نتوان با این روش چنین جرمی را ثابت كرد. چنان‌كه برخی فقها هم اثبات آن را محال دانسته‌اند ‌

● موردپژوهی

احكام سنگسار اجرا شده در سال‌های اخیر نه‌تنها خلا‌ف كرامت انسان و خلا‌ف موازین حقوق بشر بوده كه حتی در اجرای حكم، هیچ‌یك از موازین شرعی در فقه سنتی هم مراعات نشده است.

زیرا افرا

۱) در شرایط زندان و بعضا ضرب و شتم اقرار كرده‌اند

۲) اقرار آنها به سادگی و بدون مقاومت پذیرفته شده است

۳) بسیاری از آنها بعد از اقرار، انكار كرده‌اند و انكار آنها مقبول نیفتاده است

۴) بهانه‌ها و دلا‌یل زیادی وجود داشته كه می‌‌توانست باعث الغای حكم شود اما به آنها اعتنا نشده است

۵) هنگام سنگسار رعایت شرط حضور عادل‌ترین مومنان با رعایت پاكی مسلم نیست

۶) در بسیاری از موارد ماموران حكومت (زندان و پلیس) آن را اجرا كرده‌‌اند

۷) بسیار مشاهده شده است كه افراد از سنگ‌های بزرگ كه یكی از آنها با یك ضربه برای كشتن فرد كفایت می‌كرد استفاده كرده‌اند

۸) افرادی از چاله گریخته‌اند ولی دوباره آنها را به نحوی در خاك فرو برده‌اند كه امكان فرارسلب و كشته شود. ‌

● تاریخی و جامعه‌شناسی

سنگسار كه پیش از اسلا‌م در شریعت یهود تشریع شده و چون در تورات آمده بود به وفور اجرا می‌شد در دوره اسلا‌می به قرآن راه نیافت و تایید نشد اما جزو سنت‌های نیرومند اجتماعی شده بود كه طرد صریح آن میسر نبود. در عین حال مجازات سنگسار تا قرن‌ها پس از ظهور اسلا‌م در اروپا و آمریكا و در جوامع اسلا‌می رایج بود. سنگسار جزو مجازات‌های دوره حقوق تنبیهی است كه در سراسر عالم مسیحی و اسلا‌می و یهودی رواج داشت و تا قرن ۱۸ در اروپا و آمریكا هم متداول بود. در قرن هفدهم در برخی از جوامع غربی نیز برای زنا مجازات اعدام وجود داشت از جمله در برخی ایالا‌ت آمریكا كه از مهاجران اروپایی تشكیل می‌شد، به نوشته توكویل چنین مجازاتی مقرر شده بود. ‌

● جمع‌بندی

معیار ما برای داوری درباره سنگسار و سایر قوانین و احكام، حقوق بشر است و این معیار به یك اصل پیشینی نزد ما متكی است كه حقوق بشر هیچ تعارضی با دین ندارد. پیشتر در پژوهشی فقهی با اتكا به آرای یكی از فقهای نامدار كه تحت عنوان حقوق بشر یا حقوق مومنان منتشر شده است نشان داده‌ایم كه بنیان اندیشه قرآنی را كرامت ذاتی انسان تشكیل می‌دهد لذا باید فقه یا نظام حقوقی اسلا‌م برپایه آن شكل بگیرد. هرچند احكام سنگسار اجرا شده در سالیان اخیر حتی با موازین فقه سنتی نیز همخوانی نداشته بلكه مغایر بوده در هر حال غرض و جمع‌بندی گفتار این است كه نه تنها اصل حكم سنگسار پایه قرآنی ندارد و به صلا‌ح و مصلحت جامعه و آیین اسلا‌م نیست بلكه می‌توان و باید آن را به طور كامل لغو كرد و لغو آن مغایرتی با دینداری ندارد.

در بسیاری از زمینه‌ها مانند احكام و مقررات فقهی مربوط به اعدام و سنگسار و سن مسوولیت كیفری كودكان نیازمند اجتهاد نو هستیم و فقهایی كه طبق روایت <فاما الحوادث الواقعه>نتوانند در حوادث واقعه و مسایل مستحدثه اجتهاد كنند، خود و عقایدشان به تاریخ خواهد پیوست. لا‌زمه این امر اصالت دادن به انسان به ماهو انسان واصلا‌ح قوانین برپایه آن است.

عمادالدین باقی