سرزمین سوخته

سومالی قربانی منفعت طلبی قدرت های غربی است

پس از وقایع چهارشنبه هفته گذشته در آب‌های نزدیک به سواحل سومالی در خلیج عدن که در جریان آن یک شناور تجاری آمریکایی برای ساعاتی تحت کنترل راهزنان دریایی آب‌های این منطقه ناامن قرار گرفت، شواهدی به چشم می‌خورد که از تصمیم دولت باراک اوباما، رئیس‌جمهور ایالات‌متحده برای دومین مداخله نظامی این کشور در شاخ آفریقا حکایت دارد.

در این ماجرا شناور کوچک و تندروی راهزنان دریایی سومالی با مانور دادن در برابر یک رزم‌ناو آمریکایی که خیلی زود شناورهای رزمی و هواپیماهای جنگی دیگری نیز به آن پیوستند درصدد ربودن کشتی ۱۷ هزار تنی‌ای برآمد که تحت پرچم آمریکا در حال عبور از آب‌های خلیج‌ عدن بود.

پس از آن که ۴ مرد مسلح سومالیایی موفق شدند خود را به عرشه کشتی تجاری برسانند با مقاومت ۲۰ خدمه کشتی مواجه شدند. ریچارد فیلیپ،‌ کاپیتان کشتی قبول کرد داوطلبانه همراه راهزنان برود تا مانع از درگیری خدمه کشتی‌اش و مهاجمان شود.

اگرچه ربودن کشتی‌ها با هدف دریافت باج سال‌هاست که در آب‌های خلیج عدن به امری عادی تبدیل شده است لیکن این روند در سال ۲۰۰۸ میلادی سرعت گرفت تا آنجا که تنها طی یک‌سال ۱۵۰ مورد حمله به کشتی‌ها در ‌آب‌های این منطقه گزارش شد. در حال حاضر راهزنان دریایی این منطقه ۱۶ کشتی در اختیار دارند که رایزنی برای آزادی این کشتی‌‌ها و خدمه آن‌ها ادامه دارد.

شرکت‌های حمل و نقل دریایی اهمیت چندانی برای این تحولات قائل نیستند چرا که وجوه پرداختی به راهزنان کسر کوچکی از منافع آنان را شامل می‌شود. این شرکت‌ها ترجیح می‌دهند به جای مسلح کردن خدمه کشتی‌هایشان به دزدان دریایی باج بدهند و این پرداخت‌ها را به عنوان بخشی از هزینه تجارت دریایی پذیرفته‌اند. در آن‌سوی ماجرا هم راهزنان دریایی به رغم آن که سراپا مسلح هستند تاکنون هیچ‌یک از گروگان‌های خود را نکشته‌اند.

آنچه حادثه هفته گذشته را از موارد متعددی که طی سال‌های اخیر به وقوع پیوسته بودند، متمایز می‌کرد این بود که کشتی‌ای که هدف حمله قرار گرفت مالکیت آمریکایی داشت. آمریکایی‌ها این حمله را دستاویز به راه‌انداختن موجی رسانه‌ای برای افزایش حضور خود در منطقه و حتی آماده‌سازی افکار عمومی برای مداخله نظامی دیگری در سومالی قرار دادند.

دیوید پترائوس، فرمانده نیروهای آمریکایی در شمال آفریقا و خاورمیانه روز پنجشنبه اعلام کرد ارتش آمریکا حضور خود در شاخ آفریقا را با هدف صیانت از منافع این کشور تقویت می‌کند. هرچند او در مورد دلیل تجمع نیروهای آمریکایی در این منطقه توضیحی نداد‌ اما روزنامه نیویورک دیلی‌نیوز همان‌روز به نقل از یک مقام ارشد نظامی از بررسی طرح‌های عملیاتی برای پایان دادن به راهزنی دریایی در آب‌های حاشیه سواحل سومالی خبر داد و اجرایی شدن این عملیات را منوط به چراغ سبز کاخ‌سفید دانست.

به نوشته این روزنامه طرح‌های آماده شده مشتمل بر حمله به شهرها و روستاهای ساحلی خلیج‌ عدن به عنوان جایی است که راهزنان دریایی از آنجا علیه کشتی‌های عبوری وارد عمل می‌شوند. در همین گزارش به اظهارات رابرت اوکلی، از سفرای پیشین آمریکا که در دوران زمامداری جورج بوش پدر و بیل کلینتون فرستاده ویژه آمریکا به سومالی بود، اشاره شده که از آمادگی نیروهای ویژه‌ ارتش برای انجام عملیات زمینی در سومالی سخن گفته بود.

با وجود این گمانه‌زنی‌ها، کاخ‌سفید در برابر ماجرای حمله به کشتی آمریکایی سکوت پیش‌ ساخت و ژوزف بایدن، معاون رئیس‌جمهور آمریکا تنها مقامی بود که در ساعات پایانی روز پنجشنبه در واکنشی دیرهنگام اعلام کرد دولت تحولات پیرامون این پرونده را به دقت زیر نظر دارد.

در حالی که منابع رسانه‌ای در ایالات‌متحده بر ترسیم تصویری دقیق از ماجرا و ستایش عملکرد شجاعانه خدمه کشتی آمریکایی متمرکز شده بودند روزنامه وال‌استریت‌ژورنال که به طور سنتی بلندگوی جناح راست حزب جمهوریخواه است با تاکید بر این که دزدی و راهزنی دریایی در آب‌های سومالی به دلیل اهمال‌کاری جهانیان رو به افزایش گذاشته است نوک پیکان حملات خود را متوجه دولت اوباما کرد و او را به ناتوانی در اتخاذ تصمیمی قاطع در این زمینه متهم ساخت.

در این مقاله که لحنی تحریک‌کننده داشت، تصریح شده بود دولت آمریکا باید برای جلوگیری از ادامه فعالیت راهزنان دریایی درسی فراموش نشدنی به آنها بدهد و حتی توصیه شده بود شهرهای سومالی به تلافی این‌گونه اقدامات بمباران شوند.

شکی وجود ندارد که اگر ماجرای روز چهارشنبه با حمله به شناور آمریکایی دیگری تکرار شود این‌گونه انتقادات از دولت اوباما بیشتر خواهد شد اما آنچه هیچ‌یک از رسانه‌های آمریکایی به آن نمی‌پردازند نقش ایالات‌متحده در سقوط سومالی به ورطه هرج و مرج و بی‌قانونی است.

در حال حاضر سومالی یکی از فقیرترین کشورهای کره‌خاکی است و سازمان ملل از این کشور به عنوان جایی که یکی از بدترین فجایع بشری در آن در حال وقوع است، یاد کرده است. همین اواخر بود که موسسه امدادرسانRI با انتشار گزارشی از وضعیت اسف‌بار زندگی۲۴۰ هزار پناهنده سومالیایی در اردوگاه دوآب کنیا -که بزرگ‌ترین اردوگاه جهان است- پرده برداشت.

سومالی به واسطه جنگ‌های داخلی پیاپی به کشوری مخروبه تبدیل شده است. اواخر ماه مارس گذشته بود که دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل در گزارشی بر بحران انسانی سومالی صحه گذاشت که به واسطه خشکسالی تشدید شده و میلیون‌ها تن را حتی از دسترسی به آب آشامیدنی هم محروم کرده است.

در سال ۲۰۰۸ حدود ۱۵۰ مورد حمله به کشتی‌ها در ‌آب‌های سومالی گزارش شد و در حال حاضر راهزنان دریایی این منطقه ۱۶ کشتی در اختیار دارند چنین گزارش‌هایی در حالی منتشر می‌شود که واشنگتن بی‌توجه از کنار آنها می‌گذرد و سایر قدرت‌های جهان هم تنها حاضر به پرداخت ۲۵۱ میلیون دلار برای کمک به سومالی شده‌اند که اندکی بیش از یک چهارم بودجه ۹۱۸ میلیون دلار مورد نیاز سازمان ملل برای جلوگیری از تشدید این بحران است.

یکی از دلایل اصلی بحران کنونی در سومالی تهاجم دسامبر سال ۲۰۰۶ میلادی ارتش اتیوپی به این کشور با حمایت مالی، لجستیکی و اطلاعاتی آمریکا است. آمریکایی‌ها با این ادعا که دولت وقت سومالی -که توسط گروهی تحت عنوان اتحادیه دادگاه‌های اسلامی (UTC) تشکیل شده بود -به واسطه داشتن دیدگاه‌های افراطی به همکاری با القاعده متمایل است از اقدام نظامی علیه سومالی حمایت کردند. در درگیری‌هایی که پس از تهاجم نیروهای اتیوپی به سومالی در گرفت ۱۶ هزار غیرنظامی جان باختند و بیش از ۵/۲ میلیون نفر تن به آوارگی دادند. عاقبت دولت انتقالی سومالی که با پشتیبانی واشنگتن تشکیل شده بود سال گذشته دچار فروپاشی شد و یکی از رهبران پیشین UTC به عنوان رئیس‌جمهور جدید این کشور سوگند یاد کرد.

پیشینه مداخله آمریکایی‌ها در امور داخلی سومالی به دهه ۱۹۷۰ میلادی و زمانی باز می‌گردد که واشنگتن از سعیدباره، دیکتاتور وقت سومالی که از دیدگاه واشنگتن وزنه تعادلی در برابر نفوذ روس‌ها در اتیوپی بود. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی وجود باره به عنوان سربازی پیاده در جنگ سرد ضرورت نداشت. با فروپاشی حاکمیت سعیدباره بود که سومالی به ورطه جنگ‌های داخلی در غلطید. این همان الگویی بود که در افغانستان هم آزموده شد و تبعات فاجعه‌آمیزی به بار آورد.

حمله نظامی دولت جمهوری‌خواه بوش پدر به سومالی در سال ۱۹۹۲ میلادی و ادامه آن در دوران زمامداری بیل کلینتون در سال ۱۹۹۳ برای به اصطلاح مهار هرج و مرج، بی‌ثباتی را در این کشور آفزیقایی به نقطه اوج خود رساند. تلاش ناکام نیروهای ویژه‌ ارتش آمریکا در سال ۱۹۹۳ برای قتل یکی از جنگ‌سالاران سومالی به شکل‌گیری ماجرای سقوط یک فروند هلیکوپتر بلک‌هاوک و مرگ ۱۸ سرباز آمریکایی انجامید که در نتیجه آن کلینتون فرمان خروج نیروها از سومالی را امضا کرد.

با خروج نیروهای آمریکایی از سومالی باز هم دنیا این کشور را از یاد برد تا این‌که با حملات موشکی پراکنده آمریکا به این کشور در سال ۲۰۰۶ میلادی بار دیگر نام سومالی به رسانه‌ها بازگشت.

درست در حالی که واشنگتن و سایر پایتخت‌های غربی از سومالی به عنوان کشوری ناکام و دچار فروپاشی یاد می‌کنند شرکت‌های بزرگ اروپایی با سوءاستفاده از این وضعیت دیر زمانی است مشغول تخلیه زباله‌های صنعتی خطرناک در آب‌های ساحلی این کشور هستند.

براساس تخمین‌های سازمان ملل هزینه تخلیه این محموله‌های خطرناک در آب‌های سومالی ۵/۲ دلار به ازای هر تن است که اصلا با هزینه هزار دلاری خلاص شدن از شر آن‌ها در اروپا قابل مقایسه نیست. این محموله‌ها در اکثر موارد زباله‌های رادیو اکتیو سرب‌دار و پسماندهای حاوی فلزات سنگین چون جیوه و کادمیم را در برمی‌گیرد که مخاطراتی جدی را متوجه سلامت ساکنان مناطق ساحلی این کشور می‌کنند.

براساس پاره‌ای روایت‌ها دوره جاری راهزنی دریایی زمانی شروع شد که ماهیگیران محلی به واسطه تخلیه زباله‌های خطرناک و مرگ‌آور دیگر قادر به صید ماهی نبودند و برای گذران زندگی به ربودن کشتی‌های عبوری روی آوردند.

چنانچه آمریکایی‌ها دوباره درصدد تهاجم به سومالی برآیند قطعا برای اعاده قانون به مناطق عاری از قانون خلیج عدن در سواحل این کشور نخواهد بود بلکه یانکی‌ها به دنبال بسط سلطه خود بر مسیرهای دریایی استراتژیک شاخ آفریقا هستند که ۱۲ درصد نفت دنیا هر ساله از آن عبور می‌کند. آنچه حلقه مفقوده تحولات آتی است وضعیت غم‌انگیز مردم سومالی است که ظاهرا هیچ‌کس علاقه‌ای به پرداخت به آن ندارد.

منبع: Future Rewards