موزه پست و تلگراف

در ساختمان موزه مانند سردر باغ ملی و سایر بناهای میدان مشق و هم عصر, از مصالح مشابهی استفاده شده است ; از جمله از سنگ در پی ستون و سرستون و كف و پله ها و آجر در بیش تر نقاط بنا و بدنه و در و پنجره و سقف چوبی و بام شیروانی استفاده شده و در تركیب این مصالح نهایت ظرافت و زیبایی مد نظر قرار گرفته است

موزه پست و مخابرات در بهمن ماه ۱۳۶۹ به نام موزه پست شروع به كار كرد. این موزه در یكی از قدیمی‌ترین و شكیل‌ترین عمارت‌های دولتی تأسیس شده كه از دو طبقه بنا متشكل از سالن‌ها و غرفه‌های متعدد تشكیل شده و مكانی مناسب جهت بازدید مشتاقان دیدار آثار تاریخی و كهن است‌.

در ۲۰ اسفند ماه ۱۳۷۴، به استناد موافقت سازمان امور اداری و استخدامی كشور، موزه پست به موزه وزارت پست و تلگراف و تلفن و در ۱۲ مرداد ماه ۱۳۷۸، به موزه پست و مخابرات تغییر نام داد.

این بنا در ۱۳۰۷ ش‌، در زمان وزرای قدیم پست‌، صوراسرافیل و نظام‌الدین حكمت‌، با صرف هزینه پانصد هزار تومان و با مساحت ۱۵۰۰۰ متر مربع در خیابان سپه (امام‌خمینی‌) تأسیس گردید. قسمتی از این ساختمان (یك‌سوم‌) در كنار سردر باغ ملی‌، كه قبلاً اداره گمركات پست بوده‌، به موزه اختصاص داده شده است‌.

استفاده از ستون‌های سبك نو هخامنشی در ساختمان پست به قدری جالب و موفق بود كه در شكلی بارزتر و حجمی وسیع‌تر در عمارت نظمیه یا كاخ شهربانی به كار گرفته شد.

شایان ذكر است كه كاروان‌سراهای چهار ایوانی با وجود رونق و رواج ساختشان در دوره اسلامی‌، ریشه در دوران قبل از اسلام دارند و قدمت بناهای چهار ایوانی به پیش از اسلام‌، به خصوص دوره ساسانیان‌، بر می‌گردد و بسیاری از كاخ‌ها به این شكل ساخته شده‌اند.

بنای پست در منطقه‌ای فرهنگی تاریخی به نام میدان مشق واقع شده كه اكثر ساختمان‌های آن از قاجاریه تا پهلوی اول زمان گذاری شده‌اند و به غیر از بنای وزارت جنگ‌، مقابل سردر باغ ملی كه متعلق به دوره ناصری است‌، ساختمان‌های این محوطه در زمان وزارت جنگ پهلوی اول بنا شده است‌.

در ساختمان موزه مانند سردر باغ ملی و سایر بناهای میدان مشق و هم عصر، از مصالح مشابهی استفاده شده است‌; از جمله از سنگ در پی (ستون و سرستون و كف و پله‌ها) و آجر در بیش‌تر نقاط بنا و بدنه و در و پنجره و سقف چوبی و بام شیروانی استفاده شده و در تركیب این مصالح نهایت ظرافت و زیبایی مد نظر قرار گرفته است‌.

زیر زمین موزه با دو متر بالاتر از سطح خیابان در حالت نیم سطح قرار گرفته است‌. بنای موزه سه در ورودی شمالی‌، جنوبی و غربی دارد كه در حال حاضر ورودی شمالی مسدود است‌. موزه با ۴۳ متر عرض و ۵۳ متر طول‌، و حدود ۲۲۷۹ متر مربع مساحت دارد.

كل بنای پست دارای یك محور مركزی است كه شرق و غرب بنا را قرینه ساخته است‌. این محور در حال حاضر ورودی منطقه ۱۱ پستی است‌، كه قسمت غربی آن (موزه پست و مخابرات‌) درست معادل شرق آن كه در حال بازسازی و احیا است‌، ساخته شده است‌. عمارت پست و گمرك تهران از پست ایالتی تهران (یال شرقی‌)، گمرك امانات پستی و دو قسمت دیگر تشكیل شده است كه در آینده نزدیك به موزه فعلی اضافه و تبدیل به یكی از بزرگ‌ترین موزه‌های ارتباطات (پست و مخابرات‌) در دنیا خواهد شد.

موزه پست و مخابرات از هشت غرفه تشكیل گردیده است كه در دو طبقه بنا قرار گرفته‌اند. طبقه اول شامل غرفه‌های تشریفات یا وزرا است كه شامل تصاویری از وزرای پست و تلگراف و تلفن‌، از اولین وزیر تلگراف‌، علی قلی خان مخبرالدوله (۱۲۵۵ ش / ۱۲۹۳ ق‌) تا وزیر وقت است‌. سالن تمبرهای داخلی شامل ۱۱۰۰ سری تمبر از سه دوره قاجاریه‌، پهلوی و جمهوری اسلامی است و نیز دو ویترین مربوط به كلیشه ادیسون و كلیشه تمبر احمدشاه و در انتهای سالن‌، ماكت پستچی زمان قاجاریه و نمادی از كوچه پست قرار دارد. غرفه اشیای پستی شامل صندوق‌های پستی دوره پهلوی‌، انواع مهرهای دستی‌، گرد، ساده‌، بیضی‌، مستطیل و غلتكی‌، نمونه‌های مهرهای مصرفی دفاتر پست خارج از كشور، مهر روز جمهوری اسلامی‌، انواع حكم‌های دولتی‌، حكومتی‌، دستگاه‌های دستی و برقی قدیمی ابطال تمبر، دستگاه‌های دستی و برقی قدیمی نقش تمبر، دستگاه تایپ قدیمی و ویترین هایی از قبیل ویترین سیم و سرب و انواع پلمپ شكن‌، وسایل و پاكت‌های پست مالی‌، قاب عكس‌های وسایل پستی دوره قاجاریه و تصاویر كاركنان پست دوره قاجار است‌.

غرفه راه ابریشم یا سالن مركزی شامل انواع وسایل ارتباطی قدیمی و حمل محموله‌های پستی اعم از ارابه‌، ماشین سه چرخ و هواپیما، ویترین‌های وسایل و هدایایی از كشورها، دولت‌ها و اشخاص مختلف‌، چندین نمونه از مجسمه‌های پستچی‌های زمان قاجار، نقشه راه‌های مختلف پستی و ارتباطی‌، صندوق‌های پستی قدیمی زمان قاجار و در راهروهای طبقه اول‌، پانل‌هایی از عكس‌های كاركنان پست قدیم و پستچی‌های زمان قدیم و ویترین وسایل اهدایی از شخصیت‌های مختلف است‌. هم‌چنین‌، در طبقه اول قسمت‌های اداری‌، فروشگاه و كتاب خانه قرارداد و كتاب‌هایی راجع به تاریخچه پست و تلگراف و تلفن‌، تمبر و منابع قدیمی درباره ارتباطات به زبان‌های فارسی‌، لاتین و فرانسوی كه دانشجویان و محققان در امور ارتباطات و معماری می‌توانند از منابع بهره‌برداری كنند.

طبقه دوم متشكل از سالن تمبر بین الملل و شامل قطعه‌هایی از تمبرهای منتشره توسط ۱۳۰ كشور عضو اتحادیه جهانی پست و هم‌چنین ویترین‌های افقی شامل پاكت‌های مهر روز اهدایی شخصیت‌های مختلف‌، تمبر و پاكت‌های ارسالی از كشورهای مختلف است‌.

غرفه اشیای پستی شامل انواع ترازوهای قدیمی پست‌، نمونه صندوق‌های پستی كشورهای مختلف از جمله برزیل‌، مصر، كانادا، آلمان‌، مكزیك و سوئد است‌.

غرفه شماره یك مخابرات شامل انواع وسایل ارتباطی از مورس تا ماهواره زهره‌، تله تایپ‌، تلگراف‌، تلكس‌، فاكس و نمونه تیروسیم است‌.

در این غرفه هم‌چنین ویترین افقی مربوط به نمونه دست‌خط حضرت امام (ره‌) در خصوص ثبت تلفن منزل ایشان به اداره تلفن شهرستان قم در ۱۳۴۱ مشاهده می‌گردد.

غرفه شماره دوی مخابرات شامل انواع دستگاه‌های تلفن مغناطیسی صد شماره‌ای قدیمی‌، دیواری‌، دستگاه‌های ارتباطی قدیمی مثل دستگاه گیرنده و فرستنده و تلفن بی‌سیم‌، میز سوئیچ برد، دستگاه اندازه‌گیری و آزمایش خطوط كاریر و تلفن‌های مغناطیسی رومیزی است‌.

در طبقه دوم نیز بخش‌های اداری‌، سالن اجتماعات با گنجایش ۱۰۰ نفر جهت نمایش فیلم و CD و نیز برگزاری جلسات و همایش‌ها و سالن كنفرانس كه مربوط به جلسات اداری هیئت امنای موزه پست و مخابرات و جلسات داخلی است‌، و هم‌چنین بوفه جهت پذیرایی از بازدید كنندگان قرار دارد.

مهندس نیكلای ماركوف‌، معمار ساختمان اداره پست تهران‌، این سبك خاص معماری را در نهایت ظرافت هم در این بنا و هم در دیگر بناها پیاده كرده است‌. سبك وی در معماری هم مدرن‌، هم التقاطی و هم ایرانی‌، هم غربی است‌. شایان ذكر است كه طراح و شروع كننده عمارت پست ماركوف و تمام كننده آن مهندس مظلومیان‌، از مهندسان شهرداری تهران‌، بوده است‌.

از ویژگی‌های سبك معماری رضاخانی (پهلوی اول‌) تركیب سبك‌های معماری دوران‌های مختلف تاریخی ایرانی و غربی با هم و شكل‌گیری سبكی خاص با عملكرد امروز خود است كه در بنای پست‌، این تركیب به صورت تزیینی در ستون و سرستون‌های متصل به بدنه و طاق نماهای آجری دور تا دور صحن مركزی در طبقه بالا مشهود است‌. سبك معماری و پلان ساختمان به گونه‌ای است كه یادآور كاروان سراهای چهار ایوانی است‌; به خصوص به خاطر وجود شاه‌نشین در بنا، كاروان‌سرا گونه ساخته شدن بنا تأیید می‌شود. شاه‌نشین طبقه اول رو به روی طاق نمایی به عرض چهارونیم متر، كه اتاق روابط عمومی است‌، و دیگری رو به روی طاق نمایی با عرض پنج متر در طبقه دوم‌، كه اتاق كنفرانس است‌، قرار دارد. در هر دو مورد پنجره‌ها عریض‌تر از سایر اتاق‌ها و غرفه‌های موزه است‌.

در تركیب معماری بنا، هم سبك معماری دوره هخامنشیان قابل تشخیص است و هم سبك معماری دوره اسلامی‌. مورد اول در ستون نماهای چهارگوش بیرونی بنا در ضلع جنوبی ساختمان‌، كه به صورت خوابیده و چسبیده به پیكره بناست و پایه ستون و سرستون دو گاو پشت به هم‌، به صورتی نمادین یادآور ستون و سرستون‌های تخت جمشید است و سبك دوران اسلامی در طاق نماهای گنبدی شكل آجری دور تا دور حیاط مركزی‌، در طبقه دوم قابل بررسی است و با سبك معماری صفویان هم خوانی و قرابت دارد.