استراتژی لوله

کشور ما نیازمند افزایش سرمایه گذاری ها در بخش ال ان جی است

شاید بتوان مهمترین مشکل فعلی گاز را در کشور، قیمت ناچیز آن دانست. این موضوع از ابعاد مختلفی بر اقتصاد این صنعت اثر گذار است. مزیت مطلق کشورمان در تولید و استخراج گاز طبیعی سبب شده این شبهه ایجاد شود که باید قیمت گاز در کشور پایین باشد.

از بُعد اقتصادی این موضوع مهمی است، اما اثرات پایین بودن قیمت گاز نه تنها به افزایش بهره وری نینجامیده که حتی منجر به تلف شدن بخش زیادی از منابع گازی شده است.

مصرف فزاینده گاز طبیعی در شرایطی اتفاق می افتد که اقتصاد ایران در حال طی کردن رکود است. دولت بیش از ۵۰ میلیارد دلار یارانه برای انرژی ارزان در اختیار مردم قرار می دهد و ۳۰ درصد این مبلغ به گاز طبیعی اختصاص دارد که رقم کمی نیست. همچنین ۶۰ درصد یارانه گاز برای مصرف خانگی است و ۳۰ درصد نیز به مصرف صنعت می رسد. به عبارتی مقدار قابل توجهی یارانه گاز در کشور ما بدون هیچگونه عایدی دود می شود و به هوا می رود.

این مسأله علاوه بر افزایش هزینه های "بی ثمر" برای دولت، عواقب دیگری را در حوزه های سرمایه گذاری، صادرات و امثالهم به وجود می آورد. در حال حاضر، یکی از ابعاد هدفمندی یارانه ها به حذف هزینه های یارانه ای گاز اختصاص دارد. با این احوال، انتظار می رود رشد اقتصادی در بخش های مختلف اقتصادی در بلند مدت به افزایش میزان مصرف گاز در بخش های صنعت، حمل و نقل و همچنین رشد صادرات گاز بی انجامد. پیش بینی مرکز بین المللی FACTS Global Energy حاکی از افزایش رشد مصرف گاز طبیعی در حدود ۱۹ درصد در کشورمان تا سال ۲۰۲۰ است و این میزان، بیشترین افزایش تقاضا در میان سایر بخش های خانگی، تولید نیرو، صنعت و صادرات است.

● چالش ها کدامند؟

موارد زیر مهمترین مشکلات کنونی صنعت گاز هستند:

▪ صادرات ناچیز و مشکلات بازاریابی گاز

▪ قراردادهای گازی و مسایل سیاسی مؤثر بر آنها

▪ تحریم های بین المللی و حضور ناچیز شرکت های بزرگ در پروژه های گازی کشور

▪ تأکید بر صادرات از طریق لوله و نقش کمرنگ تولید و صادرات ال ان جی

▪ شدت بالای مصرف انرژی - به خصوص گاز در کشور - و هدرروی آن

▪ قیمت های پایین و یارانه های گازی

▪ سهم پایین بخش خصوصی در فعالیت های صنعت گاز از قبیل خدمات پشتیبانی، فنی و تعمیراتی، تأمین قطعات، نگهداری خطوط لوله و موارد مشابه

▪ مصرف بالای گاز در نیروگاه های تولید برق و اتکای فراوان به آن در این بخش

▪ تأکید بر بخش داخلی گاز رسانی و هزینه های هنگفت انتقال گاز.

کشور ما با توجه به این که در موقعیت مناسب جغرافیایی با اروپا قرار دارد، کوتاه ترین مسیر را از طریق خاک ترکیه به این قاره بزرگ مصرف کننده گاز دارد. این موضوع را باید به فال نیک گرفت؛ چرا که این امر باعث خواهد شد گاز با کمترین هزینه به اروپا صادر شده و ایران را در این زمینه وارد معادلات جهانی سازد. این امر در کنار فراهم بودن زیرساخت های تولید گاز در کشور که از هزینه نسبتاً پایینی برخوردار است، توان رقابتی کشورمان را افزایش می دهد.

خوشبختانه گاز بر خلاف نفت به هزینه پایینی برای سرمایه گذاری نیازمند است. اغلب تجهیزات صنعت گاز در حکم هزینه های ثابتی هستند که از عمر آنها مدت زیادی نگذشته است. صنعت نفت امروز بیش از همیشه به سرمایه گذاری های کلان نیاز دارد و با این وضعیت، انتظار چندانی از آن نمی رود. اما گاز را می توان فعلاً جولانگاه خوبی برای تحقق وعده های اقتصادی کشور دانست. کشور ما خواه ناخواه مرکز سوآپ بین المللی گاز است. موقعیت کشور ما به گونه ای است که قادر است در این زمینه از موقعیت های موجود در منطقه بهره ببرد. انتقال گاز از خاک ایران به کشورهای همسایه و همچنین شبه قاره هند و اروپا موقعیت کم نظیری برای ما فراهم خواهد آورد. متأسفانه بخش قابل توجهی از این ظرفیت در جریانات حاشیه ای تحت تأثیر قرار گرفته است. به عنوان مثال، خط لوله انتقال گاز ایران-پاکستان-هند همچنان سال ها است که بی ثمر مانده، در حالی که این موقعیت ممتاز می تواند نقش جهانی ایران را پُررنگ تر کند.

● ال ان جی کجای کار ما است؟

امروزه ذخایر گازی دنیا در مقایسه با ۲۰ سال پیش، بیش از دو برابر شده است. آنچه امروز کشور ما به آن نیاز دارد، اتخاذ استراتژی های مناسب گازی است که بتواند در سایه آنها حداکثر استفاده را از ذخایر خود ببرد. امروزه انتقال گاز در کشور ما تا حدود زیادی از طریق لوله صورت می گیرد و این نوع انتقال، مشکلات خاص خود را دارد. انتقال به اروپا و آسیای شرقی به عنوان دو گزینه پیش روی جمهوری اسلامی ایران، نیازمند بررسی نیازهای روز جهانی است. موضوع امنیت انرژی مسأله مهمی است و انتقال گاز از طریق خاک کشورهای دیگر، به همان نسبت که می تواند اتحاد استراتژیک کشورها را سبب شود، قادر است مشکلاتی را - به خصوص در شرایط نزاع و مسایل امنیتی دیگر - به وجود آورد.

شاید این مسأله مطرح شود که قراردادهای بین المللی و معاهدات موجود بین کشورها این امکان را کاهش می دهد، اما فراموش نکنیم که در شرایط امروز جهان، بارها معاهدات بین المللی نقض شده اند و هر بار منطق خود را داشته اند. در این رابطه باید به این نکته توجه کنیم که حرکت در قالب انتقال گاز به صورت مایع شده (ال ان جی) گزینه ای است که بسیاری مشکلات را برطرف می کند؛ به خصوص آن که بدانیم در شرایط نامساعد جوّی، انتقال گاز از طریق لوله - به خصوص در نواحی سردسیر و مسیرهای طولانی - به دلیل اُفت فشار به قطع گاز می انجامد که نمونه این مشکل در کشور ما مشاهده شده است. با این حال باید گفت تا دهه های آینده نیز شاهد انتقال گاز از طریق خطوط لوله هستیم و این روش در مقایسه با سایر روش ها به مراتب کم هزینه تر و آسان تر است.

به پیش بینی سازمان منابع انرژی و توریزم استرالیا دقت کنید. گزارش سال ۲۰۰۹ این سازمان که در بخشی از آن آینده امنیت انرژی در جهان مورد بررسی قرار گرفته به نقش مهم صادرات ال ان جی تأکید دارد و معتقد است علیرغم تقویت زیرساخت های انرژی در جهان و با آن که سرمایه گذاری های جهانی در زمینه انتقال گاز طبیعی در دنیا روند رو به رشدی را طی می کنند، اما کشورهای صنعتی دنیا - خصوصاً کشورهای توسعه یافته - در رقابت تنگاتنگی برای صادرات ال ان جی قرار می گیرند. در عین حال، همین گزارش افزایش تقاضای گاز را برای این کشورها پیش بینی می کند. این سازمان پا را فراتر نهاده و معتقد است بخش قابل توجهی از سرمایه گذاری های مورد نیاز این پروژه ها را می توان با همکاری کشورهای صنعتی نیازمند به گاز تأمین کرد و بر این نقش تأکید دارد. این گزارش می افزاید که قیمت بالای گاز در آینده، صادرات این محصول مهم را تضمین خواهد کرد و اعلام می دارد که کشورها نگران امنیت صادرات گاز در سال های آتی (تا ۲۰۲۳ طبق این گزارش) نباشند و بدانند خود گاز ضامن امنیت خود است.

برآوردها مبیّن این واقعیت اند که در سال ۲۰۱۲ میلادی، ظرفیت پالایش گاز ایران بالغ بر ۲۷۴ میلیارد متر مکعب در سال خواهد بود که رشدی ۵۵ درصدی را طی سال های آتی نوید می دهد. شرکت ملی گاز ایران هم اکنون بدون بهره برداری از طرح های توسعه ای خود، توان پالایشی روزانه حدود ۵۰۰ میلیون متر مکعب گاز را دارا است. این شرکت در حال حاضر مدیریت و بهره برداری از ۷ شرکت پالایشی مستقل و اختصاصی گاز طبیعی را بر عهده دارد؛ ضمن آن که بر اساس برآوردها قرار است با اجرای طرح های توسعه ای تا سال ۱۴۰۴ تعداد آنها به دو برابر کنونی افزایش یابد. پیش بینی ها حاکی از آنند که در صورت تحقق تمامی طرح های توسعه ای پالایشی در پایان سال ۱۴۰۴ مجموع ظرفیت پالایشی شرکت ملی گاز ایران به بیش از هزار و۲۰۰ میلیون متر مکعب در روز بالغ شود.