با مشورت پزشک روزه بگیرید

نگاهی به بیماری های گوارشی و روزه داری

یکی از عبادت‌های اسلامی، گرفتن روزه است که در مباحث دینی به آثار مثبت تربیتی و بهداشتی آن بسیار اشاره می‌شود. امروزه با پیشرفت علم پزشکی، این آثار مهم نیز بیشتر نمود پیدا کرده‌اند، هر چند گاهی از بعضی بیماری‌ها نام برده می‌شوند که در مورد آنها باید با احتیاط بیشتری عمل شود و توصیه‌های خاصی در زمینه گرفتن روزه برای بیماران مبتلا داشته باشیم...

در میان بیماری‌های داخلی، شاید اذهان در مورد مشکلات گوارشی بیشتر نگران باشند و بیماران سوالات زیادی را در این زمینه از پزشکان خود بپرسند، بنابراین ممکن است بعضی توصیه‌ها به پزشکان جوان در مورد درمان افراد مبتلا به بیماری‌های گوارشی و اینکه آیا با روزه‌داری، مشکلات‌ بیماران بیشتر خواهد شد یا خیر، خالی از لطف نباشد.

● مهم‌ترین مشکل

روزه‌داری، تنها و مهم‌ترین مشکلی که ممکن است ایجاد کند، دهیدراتاسیون است، خصوصا در بیماری که در معرض بیماری‌های کلیوی قرار دارد. مثلا بیماری که سیروز پیشرفته دارد (آنهایی که سیروز جبران‌ شده دارند، مشکل چندانی ندارند) و هم‌زمان دچار آسیت هستند و از سویی، برای درمان این معضل نیز داروهای دیورتیک مصرف می‌کنند، کلیه‌شان تحت فشار هست، بنابراین با دهیدراته شدن، در معرض خطر و مشکلات بیشتری قرار می‌گیرند، از این‌رو نباید روزه بگیرند و یا افرادی که اسهال شدید دارند (به هر علتی که باشد)، به دلیل دهیدراتاسیون ایجاد شده و عدم مصرف مایعات در طول روز، بیماری مشکل‌ساز خواهد شد، بنابراین باید تا برطرف شدن بیماری و در حالت ثابت قرار گرفتن بیمار، از گرفتن روزه خودداری کنند، بنابراین اسهالی که بیش از سه بار در روز و آبکی باشد، منع نسبی برای روزه گرفتن محسوب می‌شود.

● بیماری‌های شایع

در مجموع، بیماری‌های شایع دستگاه گوارش، ریفلاکس (GERD) و سندرم روده تحریک‌پذیر یا IBS هستند، به‌طوری که بیش از ۵۰ درصد بیماران مراجعه کننده به مطب‌های متخصصان گوارش، مبتلا به این دسته از بیماری‌ها می‌باشند. روزه، عملا برای ریفلاکس مشکلی ایجاد نمی‌کند، ولی بهتر است به بیماران توصیه شود که در صورت تمایل، روزه خود را بگیرند، اما اگر مشکل جدید یا حادی برایشان پیش آمد که ناراحت‌کننده باشد، سحر به سحر، یک عدد امپرازول یا پنتاپرازول مصرف کنند. معمولا همین درمان دارویی، برای ریفلاکس کافی است. بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر هم که در کل با روزه‌داری بهتر می‌شوند، چون این افراد با غذا خوردن دردشان بدتر می‌شود، بنابراین با غذا نخوردن بهتر هستند.تنها مشکلی که ممکن است وجود داشته باشد، هنگام خوردن افطار است، زیرا با خوردن غذا، مشکل‌شان شدیدتر می‌شود. درمان پیشنهادی برای این دسته از بیماران، خوردن غذای سبک در ابتدای افطار است. مثلا در حد چای، نان تست و پنیر و خرما، یعنی در ابتدا از خوردن غذای حجیم پرهیز کنند و آن را به یک تا دو ساعت بعد موکول کنند. به عبارتی غذای شب خود را به چند وعده و در حجم‌های کم تقسیم کنند. به این ترتیب، اغلب بیماران احساس راحتی می‌کنند، اما اگر مشکل حادتر شد، می‌توانند روزه نگیرند.

بیماری‌های دیگر گوارشی هم قاعدتا مشکلی با روزه‌داری ندارند، مگر اینکه داروی مصرفی آنها در فواصل مثلا ۶ ساعته تجویز شود و این دسته از بیماری‌ها هم خوشبختانه زیاد نیستند. به عنوان نمونه، بیماری‌های عفونی هستند که باید به صورت دیگری به آنها توجه کرد. در دسته دیگر این بیماری‌ها مانند بیماری التهابی روده یا IBD، افراد داروی رایجی که مصرف می‌کنند، مسالازین است که هر ۸ ساعت، دو عدد قرص تجویز می‌شود. در ایام ماه رمضان، می‌توان نحوه تجویز دارو را به سه عدد صبح و سه عدد شب تغییر داد که اغلب هم مشکل خاصی ایجاد نمی‌شود. از دسته بیماری‌های کبدی، هپاتیت مزمن منعی برای روزه‌داری محسوب نمی‌شود. در مورد موارد حاد نیز شاید تنها استثنا، بیماری باشد که تحت درمان با اینترفرون قرار دارد. اینترفرون دارویی است با عوارض زیاد، از این رو گرفتن روزه برای این دسته از بیماران مشکل است، اما اگر بیماری مایل به گرفتن روزه است، می‌تواند هم‌زمان با مصرف اینترفرون (اگر مشکلی پیدا نکند)، روزه خود را نیز بگیرد، اما باید مراقب عوارض دارویی باشد که اگر با روزه‌داری بدتر شدند، دیگر بیمار روزه نگیرد. از بیماری‌های شایع دیگر زخم‌های گوارشی یا PUD هستند که در اصل مشکلی ایجاد نمی‌کنند. اگر بیمار داروی خود را درست و به موقع مصرف کند (اگر تحت درمان ریشه‌کنی هلیکوباکتر پیلوری هم باشد، داروهای تجویز شده، روزی دو بار مصرف می‌شوند) کاملا بیماری تحت کنترل است و از این نظر مشکلی بیمار را تهدید نمی‌کند.

بیماری سنگ‌ کیسه صفرا هم از دسته بیماری‌هایی است که بیماران با روزه‌داری مشکل خاصی پیدا نمی‌کنند و این گونه نیست که با روزه‌داری، بیماری حادتر شده یا سنگ بزرگ‌تر شود، از این رو اغلب مشکل در این زمینه پیدا نمی‌شود. بیماری‌های عملکردی یا Functional ممکن است با روزه‌داری بهتر شوند یا بدتر، بنابراین در مورد هر بیمار، باید برحسب شرایط خاص وی تصمیم نهایی را گرفت و نمی‌توان یک قانون کلی را به همه تعمیم داد. باید به بیماران گوشزد کرد که حتما سحری را بخورند و آن را ندیده نگیرند.

بیماران مبتلا به بدخیمی که در حین شیمی‌درمانی هستند، نباید روزه بگیرند، اما اگر دوره‌های درمان خاص‌شان به پایان رسیده، می‌توانند در صورت تمایل روزه بگیرند. افرادی که تحت جراحی‌های خاص قرار داشته‌اند نیز باید در این امر با احتیاط عمل کنند. مثلا بیمارانی‌ که کولیت اولسراتیو داشته و ایلئوآنال آناستوموز شده، به دلیل اسهال مداومی که دارند، نمی‌توانند روزه بگیرند، بنابراین کنترااندیکاسیون‌های روزه، بیشتر به دهیدراتاسیون ناشی از آن مربوط می‌شود تا غذا نخوردن.مورد دیگر سندرم‌های سوءجذب هستند که اگر تحت کنترل باشند، مشکلی با روزه‌داری ندارند. یبوست و نفخ در ماه رمضان، معمولا بدتر می‌شوند، بنابراین به بیماران توصیه می‌شود یک laxative ملایم مصرف کنند تا یبوست‌شان، بدتر نشود. افراد دارای زخم فعال در معده، در صورت تحمل گرسنگی با ساعات زیاد، ممکن است دچار خون‌ریزی شوند، در نتیجه باید با احتیاط عمل شود.

● توصیه‌های کلی

توصیه کلی به بیماران این است که در صورت تمایل روزه خود را بگیرند، ولی اگر با مشکلی مواجه شدند، در روزه گرفتن تجدیدنظر کنند. اغلب بیماران هم خیلی اذیت نشده و می‌توانند به روزه‌داری خود ادامه بدهند.

دکتر شاهین مرآت

فوق‌تخصص گوارش و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران