مرجعیت شیخ محمد حسن نجفی

محمدحسن, فرزند باقر, فرزند عبدالرحیم ,فرزند محمد, فرزند ملاعبدالرحیم شریف اصفهانی گرچه از مراجع عرب تبار فقیهان شیعه است ولی آنچه از اجداد وی ظاهر است آنها از اهالی اصفهان بودند که در نجف ساکن شدند و به رشد و تعالی علوم اهل بیت پرداختند

● مرجعیت شیخ محمدحسن نجفی (۱۲۶۶-۱۲۰۰)

محمدحسن، فرزند باقر، فرزند عبدالرحیم ،فرزند محمد، فرزند ملاعبدالرحیم شریف اصفهانی گرچه از مراجع عرب‌تبار فقیهان شیعه است ولی آنچه از اجداد وی ظاهر است آنها از اهالی اصفهان بودند که در نجف ساکن شدند و به رشد و تعالی علوم اهل بیت پرداختند. او در سال ۱۲۰۰ یا ۱۲۰۲ هجری در شهر نجف متولد شد و در ۵۲ سالگی به مقام فقاهت رسید و اثر جاودان فقهی خود موسوم به جواهرالکلام را آغاز کرد. او از استاد بزرگش مرحوم کاشف الغطاء بهره‌ها برد و زحمات و مجاهدت علمی علامه وحید بهبهانی را در یک دور کامل فقه استدلالی به جامعه علم و دانش تقدیم کرد و خود به نام کتابش صاحب جواهر شهرت یافت.

● عصر مرجعیت صاحب جواهر

با ارتحال شیخ جعفر کاشف‌الغطاء در سال ۱۲۲۸ هجری قمری فرزند برومند ایشان شیخ موسی به اداره امور پرداختند و حتی در امور سیاسی بین دولت قاجار ایران و دولت عثمانی ترکیه به وساطت پرداخت و اسیران طرفین را آزاد کرد و روابط ایران و ترکیه عثمانی در عراق رو به بهبود نهاد اما به واقع فقیه ۲۸ ساله نجف، شیخ محمدحسن نجفی طلوع درخشانی داشت و با ارتحال شیخ موسی کاشف‌الغطاء در سال ۱۲۴۱ هجری به طور کامل مرجعیت شیعه در اختیار شیخ محمدحسن نجفی قرار گرفت. اکثر مدت مرجعیت صاحب جواهر، مقارن با عصر حکومت فتحعلی قاجار (۱۲۵۰-۱۲۱۲) به مدت ۳۷ سال (که به اشتباه در شماره قبلی ۴۸ سال نوشته شد) و سپس مقارن با حکومت محمد قاجار (۱۲۶۴-۱۲۵۰) به مدت چهارده سال و دو سال آغازین حکومت ناصر قاجار بود که اگر مرجعیت ایشان را بعد از ارتحال مرحوم کاشف الغطاء بدانیم مدت مرجعیت ایشان طی حکومت سه حاکم قاجار ۳۸ سال می‌شود.

جنگ‌های ویرانگر حکومت قاجار در شرق با قبایل افغان و در شمال شرق با روسیه تزاری و در غرب با ترکان عثمانی برآیند توطئه انگلیسی‌ها بود که برای تقویت کمپانی هند شرقی و تضعیف حاکمیت ایران نهایت تفرقه‌انگیزی و فرقه‌سازی را در خاورمیانه به ویژه ایران و حجاز، ایجاد کردند و مرجعیت شیعه آن‌قدر قدرت و اقتدار مرکزی نداشت که بتواند حاکمیت امت اسلام را در اختیار بگیرد و با دولت‌های منطقه و دولت‌های کافر تعامل سیاسی داشته باشد. از سوی دیگر ضعف بینش سیاسی رجال قاجار و عدم تشخیص موقعیت‌ها و عدم درک صحیح از اوضاع اقتصادی و سیاسی، امور را بر ملت مسلمان منطقه به ویژه ملت ایران بسیار ناگوار و سخت کرده بود. انگلیس با تقویت گروه فراماسون در خاورمیانه به ویژه ایران هر کار می‌خواست انجام می‌داد و از اختلاف و جنگ‌ها نهایت استفاده را می‌برد که مهم‌ترین آنها جنگ دوم ایران و روس (۱۲۴۳-۱۲۴۱) بود که بخش‌های دیگری از ایران همراه با غرامت نقدی طبق معاهده ترکمانچای (۵ شعبان ۱۲۴۳) به روس‌ها واگذار شد، معاهده‌ای که نسل‌های ایرانی همواره از او به ننگ و نکبت یاد می‌کنند.در این دوران مرجعیت شیعه نفوذ سیاسی بر جامعه ایران نداشت و همه چیز در اختیار شاه و شاهزادگان بود.

● خدمات علمی صاحب جواهر

شیخ محمدحسن نجفی به مدت سی سال از ۱۲۲۴ تا ۱۲۵۴ یک دور کامل فقه استدلالی عمیق بر پایه مکتب فقهی اصولی علامه وحید بهبهانی را تدوین کرد که از قوی‌ترین آثار فقهی ماندگار شیعه است.

او در مباحث عبادی، معاملات و جزایی، فروع بدیع و بحث‌های نوینی را مطرح کرد که قبل از ایشان بسیار کم‌نظیر است. او در تربیت شاگردان بزرگی چون شیخ مرتضی انصاری، شیخ جعفر شوشتری، میرزا حبیب‌ا... رشتی، شیخ محمدحسن مامقانی و دیگر فقهای تشیع بسیار موفق و از سرآمد مراجع تقلید عظام بود. صاحب جواهر فقه و حقوق تشیع را بر پایه آخرین دستاوردهای علمی و بر پایه‌های نوین اصول، مستحکم و مستقر ساخت و هر یک از شاگردان ایشان پرچمدار معارف اسلام و کرسی تدریس فقه و حقوق تشیع بودند.

● ارتحال و مزار صاحب جواهر

در اول شعبان سال ۱۲۶۶ هجری قمری فقیه اهل بیت مولف اثر عظیم فقهی جواهرالکلام در شرح شرایع محقق، در نجف اشرف چشم از جهان فرو بست و در مقبره‌ای که هم اکنون به نام اوست به خاک سپرده شد.