موانع توسعه صنعت گردشگری در ایران

انسان ها از دیرباز و با مقاصد مختلف درصدد جابه جایی و نقل مکان برآمده اند رفته رفته از شمار نقل مکان های اجباری یا ناشی از شرایط طبیعی و اقلیمی کاسته شد و دسته دیگری از این سفرها به قصد ایجاد ارتباط با دیگر انسان ها اهمیت یافتند

انسان‌ها از دیرباز و با مقاصد مختلف درصدد جابه‌جایی و نقل مکان برآمده‌اند. رفته رفته از شمار نقل مکان‌های اجباری یا ناشی از شرایط طبیعی و اقلیمی کاسته شد و دسته دیگری از این سفرها به قصد ایجاد ارتباط با دیگر انسان‌ها اهمیت یافتند. با آن‌که آمدن عصر ارتباطات الکترونیکی و وسایل ارتباطی پیشرفته تا اندازه زیادی از ضرورت جابه‌جایی فیزیکی انسان‌ها کاسته است، ولی مسافرت به انگیزه شناخت مناطق، شهرهای جدید و آشنایی با انسان‌ها و فرهنگ‌های ناشناخته و در یک کلمه گردشگری، هر روز بیشتر از دیروز اهمیت می‌یابد تا بدانجا که در بیشتر کشورها، درآمدهای اقتصادی حاصل از صنعت جهانگردی یکی از بهترین منابع درآمدیشان تلقی می‌شود. به عبارت دیگر، اگر توسعه وسایل ارتباطی سریع موجب کاهش جابه‌جایی فیزیکی انسان‌ها در زمینه‌های متعدد شده است، به همان اندازه نیز در تبادل اطلاعات گردشگری مؤثر افتاده است و زمینه توزیع و معرفی جاذبه‌های گردشگری کشورهای مختلف و به تبع آن. جابه‌جایی فیزیکی انسان‌ها به قصد گردشگری را زیاد کرده است.

گسترش صنعت گردشگری علاوه بر نقش و تاثیر آن در ابراز هویت ملی و ایجاد امنیت اجتماعی، موجب ارتقای ابعاد وسیع اقتصادی از جمله ایجاد فرصت‌های شغلی، درآمدزایی، کاهش فقر و گسترش عدالت اجتماعی و رفاه در جامعه می‌شود و توسعه صنعت گردشگری مقدمه‌ای برای توسعه سرمایه‌گذاری دیگر بخش‌های اقتصادی است که لازمه آن حضور در زنجیره جهانی گردشگری و نظام‌های بزرگ سامان یافته است. به گفته دبیرکل سازمان جهانی گردشگری، در سال‌های اخیر خاورمیانه بیشترین رشد را در زمینه گردشگری داشته است، اما جایگاه ایران در بازار بزرگ گردشگری کمتر از کشورهای استونی، قبرس، اروگوئه و حتی کشور کوچک بحرین است. و تنها در کمتر از یک درصد از بازار گردشگری جهان سهم است. در تبیین برخی موانع و عوامل مؤثر بر توسعه صنعت گردشگری در ‌ایران، باید مسائل زیر را مورد توجه قرار داد:

▪ فقدان پرواز مستقیم به مقصد ایران: نبود پرواز مستقیم میان تهران و برخی شهرهای بزرگ حتی در اروپا، به عنوان یکی از موانع موجود برای سفر گردشگران خارجی به ایران است.

▪ وضعیت بازاریابی و تبلیغات گردشگری: فراوانی مراکز تبلیغاتی و نداشتن سیستم واحد در تبلیغات و بازاریابی، یکی از موانع توسعه صنعت گردشگری محسوب می‌شود. در بازاریابی گردشگری، بازاریان و دفاتر آژانس هیچ‌گونه نمایندگی از بخش دولتی یا دولت متبوع خود ندارند و هیچ‌گونه حمایت مالی نمی‌شوند و به محتوای بروشورها و سایت‌ها بسنده می‌کنند، در صورتی که آنها عمده‌ترین سهم را در توسعه گردشگری به عهده دارند.

▪ تدوین استانداردها و ضوابط فنی: هر یک از اقامتگاه‌ها، هتل‌ها، مراکز سیاحتی و واحدهای ارائه‌کننده خدمات گردشگری باید با رویه‌ای یکسان در کشور فعالیت کنند تا بتوانند خدمات مطلوب‌تر و با کیفیت داشته باشند.

▪ ضرورت شناخت ظرفیت‌ها و مناطق گردشگری: شناسایی نکردن مناطق گردش‌‌پذیر، اماکن تاریخی، جاذبه‌های طبیعی و معرفی نشدن آنها در سایت‌های گردشگری جهانی، عارضه دیگر گردشگری ایران است که بتازگیً حرکت‌های مثبتی در شناسایی و معرفی جاذبه‌های ایران انجام شده است.

▪ فقدان نیروی انسانی کارآزموده و متخصص: فقدان نیروی انسانی کارآزموده و متخصص امور جهانگردی در دفاتر ایرانگردی و جهانگردی و ناآگاهی و بی‌تجربگی کادر شاغل در مؤسسات جهانگردی از قبیل خدمتگزاران هتل‌ها، کارکنان آژانس و راهنمایان جهانگردی از دیگر موانع توسعه صنعت گردشگری در ایران است و می‌باید با آموزش پرسنل، مترجمان و تورگردانان خبره و حرفه‌ای در حوزه گردشگری این مشکل را بر طرف کرد.

▪ جاذبه‌های دست‌ساز و مصنوعی: مثل آسمانخراش‌های بزرگ، پل‌های طویل، تونل‌های زیرآب، آکواریوم‌های بزرگ دریایی و... تلفیق‌ فناوری با جاذبه‌های طبیعی، جاذبه‌های دست‌سازی را خلق می‌کند که می‌تواند در جذب گردشگر موثر باشد.

▪ تبلیغات منفی علیه ایران: یکی دیگر از عوامل و موانع مؤثر بر توسعه صنعت گردشگری، تبلیغات منفی برای مخدوش کردن چهره ایران و انزوای کشورمان در سطح بین‌المللی از سوی دیگر کشورهاست. در این زمینه می‌توان با همکاری سفرا و رایزنان فرهنگی، نسبت به معرفی درست چهره واقعی کشورمان اقدام کرد تا گردشگران بیشتری از کشورمان دیدن کنند.باید به این نکته اشاره کرد که وقتی گردشگران خارجی از ایران دیدن ‌کنند، نظرشان به کلی درباره کشورمان تغییر می‌کند.

▪ حضور دستگاه‌های موازی در تشکیلات گردشگری: ناهماهنگی در همکاری بین سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی و همچنین وجود دستگاه‌های موازی از دیگر عواملی است که مانع توسعه صنعت گردشگری در کشورمان می‌شود. بنابراین باید از تعدد مراکز تصمیم‌گیری جلوگیری کرد و بیش از گذشته به تقویت سازمان اصلی متولی صنعت گردشگری پرداخت.

▪ عدم تمایل بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری: از دیگر موانع و عوامل مؤثر بر توسعه صنعت گردشگری در کشور، عدم تمایل بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در این صنعت به علت عدم‌سودآوری، حمایت ناکافی دولت و اقدامات سلیقه‌ای و محدودکننده از سوی برخی مقامات غیرمسوول می‌باشد. دولت باید با کاهش تصدیگری خود در صنعت گردشگری، به وظیفه تسهیل و رفع موانع سرمایه‌گذاری از سوی بخش خصوصی و افزایش منابع برای توسعه این بخش بپردازد.

▪ مکانیزاسیون و فناوری: توریست باید بتواند از طریق اینترنت بلیت مقصد و هتلش را رزرو و از کارت اعتباری استفاده کند. اگر نتواند این کارها را انجام دهد انگیزه و اشتیاقی برای سفر نخواهد داشت. این موضوع باید به طور جدی از سوی همه دستگاه‌های گردشگری به انجام برسد. هر چند زیر ساخت‌های اولیه برای ورود به گردشگری الکترونیک مانند اتصال به بانکداری جهانی هنوز در کشور ایجاد نشده، اما نیروی انسانی آشنا به فناوری اطلاعات (IT) وجود دارد که تنها به مدیریت یکپارچه نیازمند است. گردشگری الکترونیک به دلیل و دسترسی بیشتر و کم هزینه بودن آن، موجب شده است که مورد توجه مسوولان گردشگری کشورمان قرارگیرد.

▪ نبود برنامه‌ریزی و استراتژی: نبود یک برنامه جامع و استراتژیک و همچنین مشخص نبودن هدف‌ها و سیاست‌های ایرانگردی و جهانگردی در قالب یک برنامه اجرایی و همچنین غفلت از نقش رایزنان و وابستگان فرهنگی ایران در سفارتخانه‌ها و عدم تحرک و نقش‌آفرینی سفرای کشورمان در کشورهای محل خدمتشان و نبود دفاتر نمایندگی و شعب خارجی بازاریابی یا نادیده گرفتن نقش ایرانیان مقیم کشورهای خارجی در جذب گردشگران و عدم استفاده از دیدگاه‌ها و نظرات انجمن‌های صنفی دفاتر خدمات مسافرتی، نقیصه‌ای در برنامه‌ریزی‌هاست که باید برای رفع آن کوشید.

▪ عدم پیوستگی و یکپارچگی خدمات: در رتبه بندی کشورها از نظر جاذبه‌های گردشگری در جهان، داشتن بسیاری از منابع مورد توجه قرار می‌گیرد. اما این منابع باید به محصول تبدیل شود. در بازار رقابتی گردشگری چیزی که مطلوب همه است، پیوستگی و یکپارچگی خدمات است. باید این پیوستگی و یکپارچگی را به وجود بیاوریم تا بتوانیم محصولات و تنوع آنها را به گردشگرانی که خواهانش هستند، عرضه کنیم. به این ترتیب می‌توانیم حجم گردشگرانمان را افزایش دهیم.

▪ عوامل دیگری از جمله: تکیه اقتصاد ملی کشور به درآمدهای نفتی و احساس استغنا از سایر درآمدها، نبود نگرش علمی به توسعه تجارت، بی‌توجهی به نقش چهره‌های شاخص بین‌المللی و افراد مشهور در جلب توجه افکار جهانی به کشورمان، عدم توجه به آرایش شهری، آراستگی ظاهری افراد، پاکیزگی معابر و ساختمان‌ها، رعایت نکردن نظم اجتماعی و قوانین و مقررات هر کدام به تناسب خود از عوامل و موانع توسعه گردشگری محسوب می‌شوند.

ایران مجموعه‌ای از فرصت‌های گردشگری است، این موضوع نه تنها در آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی بلکه حتی در هنجارهای فرهنگی و ارزش‌های دینی آن نیز نهفته است؛ فرصت‌ها و امکاناتی که اگر آنها را در کنار آداب مهمان‌نوازی، پذیرایی گرم و صمیمانه ایران بویژه ایلات و عشایر از گردشگران خارجی قرار دهیم، باید گفت ایران دارای بهترین گنجینه و از ذخایر گردشگری جهان است. در نتیجه ‌باید از این فرصت‌ها و امکانات مناسب گردشگری در کشورمان با برنامه‌ریزی درست و درازمدت و رفع موانع موجود، همراه با به روز شدن فناوری در این زمینه، استفاده بهینه کرد تا صنعت گردشگری توسعه و جایگاه ایران در رتبه‌بندی سازمان جهانی گردشگری ارتقا یابد.

هوشنگ سلیمانی