شنبه, ۱۵ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 4 May, 2024
همراه با معصومان در شب قدر
همه حالات معصومان علیهمالسلام در این شب با عظمت و ارتباطی که با عالم بالا و ملکوت داشته و دارند، نه قابل درک و فهم غیر معصومان است و نه در تاریخ انعکاس یافته است. آنچه بیان میشود، فقط گوشههایی از رفتارهای ظاهری آنان است، نه عمق و ژرفای حالات آنها. پس آنچه در پیش رو دارید، گامی است در این مسیر.
شب قدر در فرهنگ قرآن و روایات از جایگاه بس عظیمی برخوردار است تا آنجا که شب قدر در قرآن برابر با هزار ماه دانسته شده، و شب نزول قرآن، و شب تعیین تقدیرات یکسال و شب مبارک معرفی شده است.
و در روایات هم تعبیرات زیبایی از شب قدر آمده است، همچون شب بخشیده شدن گناهان و اینکه هر کس در آن شب بخشیده نشود، مورد نفرین خدا واقع میشود.(۱)
و پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرمود: "مَنْ حُرِمَها فَقَدْ حُرِمَ الْخَیْرَ کُلَّهُ؛(۲) هر کس از شب قدر محروم گردد، از تمام خیرات بینصیب شده است. "
با توجّه به عظمت شب قدر جا دارد که برای نحوه بهرهگیری و بهرهبرداری بیشتر از فیضهای معنوی آن، سیری در سیره پیشوایان معصوم علیهمالسلام در شب قدر داشته باشیم. باشد که ره توشههایی از آن برگیریم.
البته، اذعان داریم که همه حالات معصومان علیهمالسلام در این شب با عظمت و ارتباطی که با عالم بالا و ملکوت داشته و دارند، نه قابل درک و فهم غیر معصومان است و نه در تاریخ انعکاس یافته است. آنچه بیان میشود، فقط گوشههایی از رفتارهای ظاهری آنان است، نه عمق و ژرفای حالات آنها. پس آنچه در پیش رو دارید، گامی است در این مسیر.
الف) عبادت و شب زندهداری
از اعمالی که در طول سال، مخصوصا شبهای مبارک رمضان و علی الخصوص در شب قدر بدان سفارش اکید شده است، اِحْیا و شب زندهداری است. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرمود: "مَنْ اَحْیا لَیْلَةَ الْقَدْرِ حُوِّلَ عَنْهُ الْعَذابُ اِلَی السَّنَةِ الْقابِلَةِ؛(۳)کسی که شب قدر را زنده بدارد، عذاب تا سال آینده از او روی میگرداند. "
و معصومان علیهمالسلام همه این سنت حسنه را پاس و گرامی میداشتند و از آن بهره میبردند:
۱) پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله نه تنها در شب قدر بیدار بود، بلکه دهه سوم ماه مبارک رمضان کاملاً بستر خواب را جمع میکرد و به عبادت میپرداخت. حضرت علی علیهالسلام در این باره فرموده است: "أنَّ رَسُولَ اللّهِ کانَ یَطْوی فِراشَهُ وَ یَشُدُّ مِئْزَرَهُ فِی الْعَشْرِ الاْءَواخِرِ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ وَ کانَ یُوقِظُ أَهْلَهُ لَیْلَةَ ثَلاثٍ وَ عِشْرینَ وَ کانَ یَرُشُّ وُجُوهَ النِّیامِ بِالْماءِ فی تِلْکَ اللَّیْلَةِ؛(۴)رسول خدا صلیاللهعلیهوآله [این چنین] بود که رختخواب خویش را جمع میکرد و کمربند [همّت برای عبادت] را در دهه آخر از ماه رمضان محکم میبست و همیشه این گونه بود که اهل و عیالش را در شب بیست و سوم بیدار نگه میداشت و بر روی خواب رفتگان در آن شب آب میپاشید [تا از درک شب قدر، و درک شب زندهداری محروم نشوند]. "
حتی در شبهای بارندگی در حالی که مسجد مدینه سقف نداشت، عبادت و شبزندهداری را ترک نمیکرد و دیگران را با رفتار خویش وا میداشت که در همان گل و باران بیدار باشند و نماز گزارند.(۵)
۲) امام علی علیهالسلام نیز در طول سال، شب هنگام آن گاه که شب پردههای تاریکی را انداخته بود، بیدار میشد و مشغول عبادت و شبزندهداری میگشت.(۶) اما در شبهای قدر حال ویژهای داشت و در بدترین وضعی که مسجد مدینه را آب و گل فرا گرفته بود، مشغول عبادت و شبزندهداری میشد و به ویژه در شب قدر آخر عمر خویش، حال فوق العاده عجیبی داشت که بعدا به آن اشاره میشود.
۳) فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز آن قدر عبادت میکرد که امام حسن علیهالسلام میفرماید: "ما کانَ فِی الدُّنْیا اَعْبَدَ مِنْ فاطِمَةَ علیهاالسلام ، کانَتْ تَقُومُ حَتّی تَوَرَّمَ قَدَماها؛(۷) عابدتر از فاطمه علیهاالسلام در دنیا نبود؛ همیشه این گونه بود که آن قدر به عبادت میایستاد که پاهای [مبارکش[ ورم میکرد. "
علت نامگذاری او به "زهرا " نیز این است که شبها نور عبادت و شب بیداری او به سوی آسمان میتابید(۸) و امّا در شب قدر، حال به خصوصی داشت، نه تنها بیدار بود که بچهها و فرزندان خویش را نیز وادار میکرد که شب بیدار باشند؛ چنان که در روایتی میخوانیم: "وَ کانَتْ فاطِمَةُ علیهاالسلام لا تَدَعُ اَحَدا مِنْ اَهْلِها یَنامُ تِلْکَ اللَّیْلَةَ وَ تُداویهِمْ بِقِلَّةِ الطَّعامِ وَ تَتَأَهَّبُ لَها مِنَ النَّهارِ وَ تَقُولُ مَحْرُومٌ مَنْ حُرِمَ خَیْرَها؛(۹) روش فاطمه علیهاالسلام این بود که هیچ فردی از خانواده خویش را نمیگذاشت در آن شب (بیست و سوم) بخوابد و [مشکل خواب] آنها را با کمی غذا و آمادگی در روز درمان مینمود و میفرمود: محروم است کسی که از خیر [و برکت] آن شب محروم شود. "
۴) امام باقر علیهالسلام فرمود: "هر کس شب قدر را احیا بدارد، خداوند مهربان گناهان او را میآمرزد. "(۱۰) و شیخ عباس قمی نقل کرده که "امام باقر علیهالسلام در شب بیست و یکم و بیست و سوم تا نیمه شب دعا میخواند و آن گاه به نماز میپرداخت. "(۱۱)
۵) امام هفتم علیهالسلام نیز اهل شبزندهداری و عبادت در طول سال بود. در زیارتنامه آن حضرت میخوانیم: "او شبها تا سحر بیدار بود، و طلب آمرزش میکرد و همدوش سجدههای طولانی، چشم گریان و اشکبار، و مناجات بسیار و زاریهای پیوسته و پیدرپی بود. "(۱۲)وقتی حضرت در غیر رمضان چنان باشد، حالِ آن حضرت در شب قدر برای ما قابل توصیف نخواهد بود.
او نه تنها خود شبزندهداری و عبادت داشت که به دیگران نیز میفرمود: "مَنِ اغْتَسَلَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ أَحْیاها اِلی طُلُوعِ الْفَجْرِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ؛(۱۳)کسی که در شب قدر غسل کرده و تا سپیده صبح شبزندهداری کند، گناهانش آمرزیده میشود. "
۶) امام حسن عسکری علیهالسلام نیز چون پدران خود، اهل مناجاتهای طولانی و شبزندهداری در طول سال و مخصوصا در شب قدر بود.(۱۴) و به شیعیان خود نیز این اعمال را اکیدا سفارش میکرد.
از جمله، میفرمود: "فَلا یَفُوتُکَ إِحْیاءُ لَیْلَةِ ثَلاثٍ وَ عِشْرینَ؛(۱۵)پس بیداری در شب بیست و سوم را از دست نده! "
ب) حضور در مسجد
از مسائلی که معصومان علیهمالسلام نسبت به آن حساسیت ویژه نشان دادهاند، حضور در مسجد، در شب قدر است. قبلاً اشاره شد که پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله حتی در شبهای بارانی و گل بودن مسجد مدینه، حضور در آن را در شبهای قدر ترک نمیکرد. از آن بالاتر، پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله در دهه سوم ماه مبارک رمضان، شب و روز در مسجد معتکف بود. (این همان سنّت حسنهای است که در سالهای اخیر در بسیاری از شهرها، از جمله "قم " در ایّام ماه رجب ـ سیزدهم تا پانزدهم - زنده شده است و باید دانست که بهترین زمان برای اعتکاف، ماه مبارک رمضان است.)
امام علی علیهالسلام در این زمینه میفرماید: "فَلَمْ یَزَلْ یَعْتَکِفُ فِی الْعَشْرِ الاْءَواخِرِ مِنْ رَمَضانَ حَتّی تَوَفّاهُ اللّهُ؛(۱۶) پس [پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله ] همیشه در دهه آخر ماه رمضان در حال اعتکاف بود تا آن وقت که خداوند او را گرفت. " یحیی بن رزین نقل نموده که "کانَ اَبُو عَبْدِ اللّهِ مَریضا مُدْنِفا فَأَمَرَ فَأُخْرِجَ اِلی مَسْجِدِ رَسُولِ اللّهِ فَکانَ فیهِ حَتّی أَصْبَحَ لَیْلَةَ ثَلاثٍ وَ عِشْرینَ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ؛(۱۷)امام صادق علیهالسلام بیماری شدیدی داشت، دستور داد او را به مسجد پیامبر صلیاللهعلیهوآله [با همان حال] ببرند. پس حضرت تا صبح شب بیست و سوم ماه رمضان در آنجا باقی ماند. "
موارد فوق نشان میدهد که حضور در مساجد، در شبهای با عظمت قدر خصوصیتی دارد که باید بدان توجه شود. و پیروان اهل بیت علیهمالسلام شایسته است که به خوبی از مساجد استقبال نمایند.
ج) مراسم قرآن سرگرفتن
یکی دیگر از اعمال شب قدر که در سیره معصومان دیده میشود و بحمد اللّه، در جامعه تشیّع به خوبی جای خود را یافته است، مراسم قرآن سرگرفتن است. امام صادق علیهالسلام در این باره فرمود: "برای سه شب قرآن کریم را مقابل خود قرار دهید و آن را بگشایید و بخوانید: "اَللّهُمَّ اِنّی أَسْئَلُکَ... . "(۱۸)
د) برپایی نماز جماعت
از عباداتی که سخت در اسلام بر آن سفارش شده، مخصوصا در ماه مبارک رمضان، برپایی نماز جماعت است. انس بن مالک از پیامبر گرامی اسلام صلیاللهعلیهوآله نقل کرده که فرمودند: "مَنْ صَلّی مِنْ اَوَّلِ شَهْرِ رَمَضانَ اِلی آخِرِه فی جَماعَةٍ فَقَدْ اَخَذَ بِحَظٍّ مِنْ لَیْلَةِ الْقَدْرِ؛(۱۹) کسی که از اوّل تا آخر ماه رمضان در نماز جماعت حاضر شود، بهرهای از شب قدر گرفته است. " و امام صادق علیهالسلام نیز نماز صبح را به جماعت برگزار مینمود، و بعد از آن تا مدّتی مشغول تعقیبات میشد.(۲۰)
موارد فوق نشانگر اهمیت نماز جماعت در شبهای قدر است که متأسفانه برخی مساجد ما در این زمان، نماز جماعت صبح را برپا نمیدارند و آنهایی هم که جماعت دارند، صبح شب قدر نماز جماعت را تعطیل میکنند و بعد از مراسم قرآن سرگرفتن، همه به منازل خویش میروند که گاه باعث فوت نماز صبح میشود.
ولی پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله و یاران او و دیگر معصومان علیهمالسلام در سختترین شرائط نماز جماعت شب قدر را ترک نمیکردند. حضرت علی علیهالسلام میفرماید: "شب بیست و سوم در عین حالی که باران شدیدی آمده بود و مسجد مدینه را گل و آب فرا گرفته بود، رسول خدا صلیاللهعلیهوآله ما را به نماز وامیداشت. " آن گاه فرمود: "فَصَلّی بِنا رَسُولُ اللّهِ صلیاللهعلیهوآله وَ إِنَّ أَرْنَبَةَ اَنْفِهِ لَفِی الطّینِ؛(۲۱) پس رسول خدا صلیاللهعلیهوآله با ما نماز[جماعت] خواند، در حالی که نوک بینی حضرت در گل [فرو رفته[ بود. "
هـ) افطاری دادن و اطعام نمودن
از اعمالی که در ماه مبارک رمضان مورد تأکید قرار گرفته، افطاری دادن به دیگران است. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله در خطبه معروف شعبانیه میفرماید: "مردم بیدار باشید! کسی که از شما به روزهدار مؤمن در این ماه افطاری دهد، پاداش آزاد نمودن یک برده و بخشش گناهان گذشته را همراه دارد. عرض شد: ای رسول خدا! ما توان افطاری دادن نداریم. حضرت فرمود: بترسید از آتش! ولو با دادن نصف دانه خرما و از آتش بپرهیزید! گر چه با دادن شربت آب باشد. "(۲۲)
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله از کسانی بود که هر چه به دیگران میفرمود، خود بیش از دیگران بدان عمل مینمود و در این مورد نیز چنین است. "ابو شیخ ابن حیان " از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله نقل کرده که حضرت فرمود: "مَنْ فَطَرَ صائِما فی شَهْرِ رَمَضانَ مِنْ کَسْبٍ حَلالٍ صَلَّتْ عَلَیْهِ الْمَلائِکَةُ لَیالِیَ رَمَضانَ کُلَّها وَ صافَحَهُ جَبْرائیلُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ مَنْ صافَحَهُ جَبْرائیلُ یَرِقُّ قَلْبُهُ وَ تَکْثُرُ دُمُوعُهُ...؛(۲۳)کسی که با مالی که از راه حلال به دست آورده در ماه رمضان روزهداری را افطاری دهد، در تمام شبهای رمضان فرشتگان بر او درود میفرستند و جبرئیل در شب قدر با وی مصافحه میکند و هر کس جبرئیل با او مصافحه کند، قلبش نرم و اشک چشمش زیاد شود. "
امام علی علیهالسلام نیز در شبهای مبارک رمضان و شبهای قدر به مردم اطعام میکرد و آنها را موعظه مینمود؛ چنان که در روایتی میخوانیم: "کانَ عَلِیُّ بْنُ أَبی طالِبٍ علیهالسلام یَعُشُّ النّاسَ فی شَهْرِ رَمَضانَ بِاللَّحْمِ وَ لا یَتَعَشّی مَعَهُمْ فَإِذا فَرِغُوا خَطَبَهُمْ وَ وَعَظَهُمْ... وَ قالَ فی خُطْبَتِهِ إِعْلَمُوا أَنَّ مِلاکَ اَمْرِکُمُ الدّینُ وَ عِصْمَتَکُمُ التَّقْوی وَ زینَتَکُمُ الاْءَدَبُ وَ حُصُونُ اَعْراضِکُمُ الْحِلْمُ؛(۲۴)همیشه علی بن ابی طالب علیهماالسلام شام[و افطاریِ تهیّه شده] از گوشت را به مردم در ماه رمضان میداد، ولی خود از آن [گوشت] استفاده نمیکرد. پس هنگامی که [از خوردن شام] فارغ میشدند، برای آنها خطبه میخواند و آنها را موعظه مینمود... و در خطبهاش فرمود: بدانید ملاک امر [و کارهای] شما دین است و نگهدارنده شما تقوا، و زینت شما ادب، و دژهای [نگهدارنده] آبروی شما حلم است. "
و امام زین العابدین علیهالسلام نیز در طول ماه مبارک رمضان در راه خدا انفاق میکرد و صدقه میداد؛ چنان که در حدیثی میخوانیم: "کانَ إِذا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضانَ تَصَدَّقَ فی کُلِّ یَوْمٍ بِدِرْهَمٍ فَیَقُولُ: لَعَلّی اُصیبُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ؛(۲۵)(امام سجاد علیهالسلام ) روشش این بود که هر روز از ماه [مبارک] رمضان درهمی صدقه میداد و آن گاه میفرمود: شاید [با این کار صدقه] شب قدر را دریابم. "
و امام صادق علیهالسلام فرمود: "جدّم امام زین العابدین علیهالسلام روزی که روزه میگرفت، دستور میداد گوسفندی ذبح کنند و آن را تکه تکه نموده، بپزند. هنگام افطار که نزدیک میشد، حضرت به دیگها سر میزد تا بوی آنها را استشمام کند، در حالی که روزهدار بود. سپس دستور میداد ظرفها را پر کنند و یکی یکی به در خانه افراد [فقیر] ببرند تا آنجا که غذا تمام میشد. آن گاه خود با نان و خرما افطار مینمود. "(۲۶)
و همچنین امام صادق علیهالسلام نیز شب در خانه فقرا میرفت و به آنها نان و خرما میداد و سفارش میفرمود: "در ماه رمضان به مردم افطاری بدهید. "(۲۷)
حسن ختام بحث را حالات علی علیهالسلام در رمضان آخر و به ویژه در شب نوزدهم قرار میدهیم؛ چون هم تقارن شب قدر با ضربت خوردن و شهادت مولا این را اقتضا میکند، و هم نکاتی قابل عبرت ما را بر آن میدارد که این بخش را به صورت مستقل، منتها به صورت گذرا و اشاره بیان نماییم.
● گزارشی از آخرین شب قدر امیرمؤمنان، علی علیهالسّلام
علی علیهالسلام در رمضان آخر عمر خویش حال عجیبی داشت و هر شبی را در یک جا میهمان بود. غذا کم میل میفرمودو... .
ابن حجر چنین میگوید: "هنگامی که رمضان[آخر عمر حضرت] فرا رسید، هر شب در منزل یکی از بستگان افطار میکرد؛ شبی در منزل حسن علیهالسلام ، شبی در منزل حسین علیهالسلام و شبی نزد عبد اللّه بن جعفر [شوهر دخترش زینب [، و بیش از سه لقمه غذا نمیخورد، "وَ یَقُولُ: اُحِبُّ اَنْ اَلْقِیَ اللّهَ وَ اَنَا خِمْصٌ؛ و میفرمود: دوست دارم خدا را [با شکم] گرسنه ملاقات کنم. "(۲۸)
در شب نوزدهم منزل دخترش، ام کلثوم میهمان بود که غذای سفره آن را دو قرص نان جُو و مقداری شیر و نمک تشکیل میداد. حضرت با نان و نمک افطار نمود و بیش از سه لقمه میل نکرد و فرمود: دوست دارم خدایم را گرسنه ملاقات کنم.
در آن شب حضرت سوره یآس میخواند و مرتب به آسمان نگاه میکرد و میفرمود: "امشب، همان شبی است که به من وعده دیدار داده شده است. "(۲۹)
استاد مطهری رحمهالله میگوید: "علی در آن شب، انتظاری داشت و گاهی به آسمان نگاه میکرد و میگفت که حبیبم به من خبر داده است و او راست گفته و هرگز دروغ نمیگوید... بچهها تا پاسی از شب در خدمت علی علیهالسلام بودند. امام حسن علیهالسلام به منزل خود رفت، هنوز صبح طلوع نکرده بود، نزد بابا برگشت و مستقیم به مصلّای پدر رفت. حضرت به فرزندش فرمود: پسر جان! دیشب لحظهای خوابم برد، یک دفعه پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله را در عالم رؤیا دیدم. عرض کردم: یا رسول اللّه! من از دست این امّت چه خون دلها خوردم. حضرت فرمودند: نفرین کن! من هم نفرین کردم که خداوند من را از آنها بگیرد. "(۳۰)
الهی مردم از من سیر و من هم سیرم از مردم
نما راحت مرا ای خالق ارض و سما امشب
علی علیهالسلام هیجان عجیبی داشت. خود میگوید: هر کاری کردم، راز مطلب را نفهمیدم؛ "مازِلْتُ اَفْحَصُ عَنْ مَکْنُونِ هذَا الاْءَمْرِ وَ اَبَی اللّهُ اِلاّ اَخْفاهُ؛(۳۱) خیلی تلاش کردم که سرّ و باطن این امر را به دست بیاورم، ولی خدا اِبا کرد، جز اینکه آن را پنهان کرد. "
آن گاه رهسپار مسجد شد. چند رکعت نماز گذارد. سپس بالای مأذنه رفت تا اذان بگوید.
وقتی از بالای مأذنه پایین میآمد، میفرمود:
"خَلُّوا سَبیلَ الْمُؤْمِنِ الْمُجاهِدِ فِی اللّهِ لا یَعْبُدُ غَیْرَ الْواحِدِ
یعنی باز کنید راه مؤمن رزمنده در راه خدا را که [افتخارش این است که] غیر از [خدای] واحد را نپرستیده است. "
آن گاه به مسجد بازگشت و مشغول نماز شد و سر از سجده برداشت که شمشیر زهراگین فرقش را شکافت. در این حال، فرمود: "بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ وَ عَلی مِلَّةِ رَسُولِ اللّهِ فُزْتُ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ...هذا ما وَعَدَنَا اللّهُ وَ رَسُولُهُ؛(۳۲) به نام خدا و به یاری خدا و بر دین رسول خدا. قسم به پروردگار کعبه که رستگار شدم... این [شهادت[ چیزی بود که خدا و رسولش به ما وعده داده بودند. "
شب وصل است و خوش قرآن ناطق
نیایش میکند تا صبح صادق
سر شب تا سحر او ناله کرده
به یک شب طی رهی صد ساله کرده
لبانش میخورد آهسته بر هم
که گویا عرش و فرش گردیده در هم
پی نوشت :
۱. ر. ک: بحار الانوار، ج ۹۴، ص ۸۰.
۲. کنز العمّال، علی متقی هندی، مؤسسة الرسالة، ج ۸، ص ۵۳۴.
۳. بحار الانوار، ج ۹۵، ص ۱۴۵.
۴. همان، ج ۹۵، ص ۱۰.
۵. همان، ص ۱۰.
۶. همان، ج ۴۱، ص ۲۱.
۷. همان، ج ۴۳، ص ۷۶.
۸. همان، ص ۱۲.
۹. بحار الانوار، ج ۹۴، ص ۱۰؛ مستدرک الوسائل، ج ۷، ص ۴۷۰.
۱۰. وسائل الشیعة، ج ۷، ص ۲۶۱.
۱۱. مفاتیح الجنان، اعمال شب ۲۱، ص ۴۲۵.
۱۲. مفاتیح الجنان، ص ۷۲۰.
۱۳. بحار الانوار، ج ۸۰، ص ۱۲۸.
۱۴. ر. ک: مصباح المتهجد، ص ۲۲۷؛ نهج الدعوات، ص ۲۷۷.
۱۵. وسائل الشیعة، ج ۷، ص ۲۶۱.
۱۶. بحار الانوار، ج ۹۴، ص ۷.
۱۷. همان، ص ۴، ذیل روایت ۴.
۱۸. همان، ح ۵ و ر. ک: مفاتیح الجنان، ص ۲۲۴.
۱۹. کنز العُمّال، ج ۸، ص ۵۴۵، ح ۲۴۰۹۰.
۲۰. وسائل الشیعة، ج ۷، ص ۲۶۰.
۲۱. بحار الانوار، ج ۹۵، ص ۱۰.
۲۲. عیون اخبار الرضا علیهالسلام ، ج ۱، ص ۲۳۰.
۲۳. الترغیب و الترهیب، ج ۲، ص ۹۵، ح ۱۴.
۲۴. سفینة البحار، ج ۱، ص ۷۰۳.
۲۵. بحار الانوار، ج ۹۵، ص ۸۲.
۲۶. من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۱۳۴.
۲۷. همان، ص ۱۳۴.
۲۸. انوار البهیّة، شیخ عباس قمی، ص ۳۱؛ صواعق ابن حجر، ص ۸۰.
۲۹. همان، ص ۸۰؛ ر.ک: زندگی امیرالمؤمنین، رسولی محلّاتی، ج ۲، ص ۲۴۷.
۳۰. نهج البلاغة، صبحی صالح، ص ۹۹؛ انسان کامل، مرتضی مطهری، ص ۴۵.
۳۱. منتهی الآمال، ج ۱، ص ۱۲۶؛ نهج البلاغة، خطبه ۱۷۷.
۳۲. نهج البلاغة، صبحی صالح، ص ۳۷۹؛ زندگانی امیرالمؤمنین، ج ۲، ص ۳۲۱؛ انسان کامل، مرتضی مطهری، ص ۴۹.
نویسنده : حسین تربتی
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
دولت سیستان و بلوچستان حسین امیرعبداللهیان مجلس شورای اسلامی شورای نگهبان افغانستان انتخابات حسن روحانی حجاب دولت سیزدهم امیرعبداللهیان مجلس
سیل ایران هواشناسی تهران شهرداری تهران سازمان هواشناسی باران آتش سوزی یسنا فضای مجازی هلال احمر قوه قضاییه
خودرو قیمت خودرو قیمت دلار مسکن بانک مرکزی قیمت طلا تورم دلار ارز بازار خودرو حقوق بازنشستگان ایران خودرو
صدا و سیما مسعود اسکویی سوئد مهران غفوریان بی بی سی موسیقی تلویزیون ساواک صداوسیما سریال سینمای ایران تبلیغات
رژیم صهیونیستی فلسطین جنگ غزه حماس روسیه آمریکا ترکیه اوکراین انگلیس نوار غزه ایالات متحده آمریکا اتحادیه اروپا
فوتبال پرسپولیس استقلال سپاهان لیگ برتر باشگاه پرسپولیس باشگاه استقلال علی خطیر بازی جواد نکونام تراکتور لیگ قهرمانان اروپا
اینستاگرام آیفون اپل ناسا صاعقه موبایل گوگل تلفن همراه
استرس کبد چرب فشار خون گرما