دولت اخلاقی و دكترین مهدویت

دولت اخلاقی امام مهدی عج , بدین معنا است كه هم خود جامع تمام فضایل, نیكی ها ومحاسن اخلاقی و عقلی است وهم در مقام عمل واجرا, همه آنها را در جامعه محقّق می سازد هم مدافع وحامی ارزش ها وهنجارهای اخلاقی ودینی است وهم ابزار زندگی صنعتی وعلمی بشر را برای تحقّق كمالات انسانی به كار می گیرد و جامعه را زنده و انسانیت انسان را احیا می كند

یكی از مباحث بنیادین در «دكترین مهدویت»، شناخت خواسته ها، مشكلات و نیازهای واقعی و اساسی انسان ها و یافتن پاسخ و راهكاری مناسب و فراگیر برای حلّ آنها است، یكی از تعالیم و انگاره های مهم در این دكترین، توجّه به دولت مهدوی و محوریت آن در برطرف ساختن دشواری ها و كاستی های زندگی بشری است.

در این راستا روشن شدن ماهیت، هدف و برنامه اصلی و محوری این دولت ـ و به تبع آن شناخت برنامه ها و عملكردهای مختلف و فرعی آن ـ از اهمیت به سزایی برخوردار است. مقاله پیش رو، عهده دار تبیین بخشی از دكترین مهدویت ـ با توجه به انگارهٔ دولت اخلاقی امام مهدی عجل الله فرجه الشریف ـ است.

●پیشگفتار

از دیدگاه شیعه، آینده جهان، بسیار روشن و خوشبینانه است. تاریخ، برای رسیدن به جامعه مطلوب و آرمانی (تحقق یافتنی و حتمی هر چند با طی فراز و نشیب‏ها و كژتابی‏های گوناگون) در حركت است. این مدینه فاضله در زمین به دست حق پرستان و به رهبری مصلح موعود و با یاری امدادهای الهی و او اداره آن را در دست خواهد گرفت. این جامعه پایان حركت تاریخ و آغاز حیاتی متكامل و بدون كاستی و نقص است. سیاست در این جامعه، «فاضله» و «الهی» است و دولت بر اساس نظام امامت شكل می‏گیرد. مردم - به خصوص مستضعفان و صالحان - نقش اساسی در اداره و كنترل امور دارند و صاحبان زر و زور و تزویر از بین می‏روند. دور نمای این «جامعه موعود» را این چنین می‏توان تصویر كرد: دولت مهدوی بر سراسر دنیا سیطره و برتری خواهد داشت و شرق و غرب عالم را فرا خواهد گرفت. حكومت او، بر اساس جهان بینی الهی و آموزه های اسلام خواهد بود. دین مورد قبول خدا (اسلام) و آیین یكتا پرستی و توحید، همگانی شده و معنویت و اخلاق، در همه جا گسترش خواهد یافت. «ولایت و امامت» مهدی مورد پذیرش همه بشر قرار گرفته و آنان طعم خوش عدالت، امنیت و سعادت را خواهند چشید. مردم به كمال نهایی و هدف غایی خود خواهند رسید و روح عبادت و عبودیت بر جوامع حاكم خواهد شد.

ترس و ناامنی از بین رفته و امنیت و آرامش همه جا را فرا خواهد گرفت. فساد، ستم و تباهی از جهان ریشه كن و از قسط و دادگری آكنده خواهد شد. بركت‏های بی‏شمار آسمان، نازل و نعمت‏های بی‏كران زمین، آشكار شده و گنجینه‏ها و معادن آن استخراج خواهد شد. علوم، صنعت و فن آوری پیشرفت خارق العاده‏ای یافته و خرد و عقل مردم كامل خواهد شد.

كشورها و شهرها آباد و زمین خرّم خواهد شد. دیگر ویرانی و عقب ماندگی در آن وجود نخواهد داشت. كشاورزی رونق یافته و دشت‏ها و مزارع سرسبز و پر محصول خواهد شد و كشاورزان و دهقانان، از كشت و زرع خود، چند برابر گذشته، محصول درو خواهند كرد. اقتصاد جوامع پیشرفت كرده و ثروت و درآمدها، عادلانه توزیع خواهد شد. فقیران و تهی دستان، غنی و بی نیاز گردیده و بسیاری از امور كشور در دست مستضعفان و صالحان خواهد بود.

علم طب و بهداشت و درمان، رشد یافته و بیماری‏ها ریشه كن خواهد شد. كارگزاران امور، از افراد با ایمان و كاردان انتخاب شده و آنان خدمت‏گزاران مردم خواهند بود. بشر به آرزوی دیرینه خود مبنی بر حكومتی عادلانه، جامعه‏ای اخلاق‏مدارانه، آیینی خداپرستانه و رفاه و امنیتی جاودانه خواهند رسید.

این «انگاره»، دیدگاه روشن قرآن و آرمان و خواسته اصیل و متكامل اسلام است. این بشارت و وعده حتمی خداوند به یكتاپرستان و حق باوران و هدف و مسیر روشن تاریخ در چشم انداز ادیان الهی است. توضیح و تبیین نظام مند، جامع، فراگیر و واقع گرایانه این اصل و آموزه؛ می تواند ذیل «دكترین مهدویت» صورت گیرد.

●دكترین مهدویت و انگارهٔ دولت

«دكترین مهدویت» تصویر و طراحی جامع و فراگیر جامعه موعود و بیان ویژگی‌ها، برنامه‌ها، اهداف، استراتژی، خط مشی‌ها و تعالیم و آموزه‌های گوناگون آن است. گفتنی است: ارائه و طرح نقش جامعه آرمانی، نه مضّر است و نه لغو، مشروط به اینكه دارای سه ویژگی باشد:

یك. كاملاً واقع بینانه باشد و حقایق زیست شناختی، روان شناختی و جامعه شناختی را از نظر دور ندارد.

دو. همراه با ارائه طریق باشد؛ یعنی، فقط جامعه آرمانی را تصویر نكند، بلكه راه روشن رسیدن به آن را نیز نشان دهد.

سه. اهدافی را اعّم از هدف اصلی و نهایی و هدف‏های واسط و فرعی برای جامعه آرمانی تعیین كند كه دارای مراتب باشد.

این طرح كاملاً واقع بینانه و همراه با ارائه طریق است و تحقق جامعه آرمانی، در متون مذهبی ما پیش‏گویی شده است. آنچه مهم است اینكه بر اساس دكترین مهدویت، بتوان مجموعهٔ این نظام فكری را ـ براساس اصول و بنیان های خاص آن ـ طرّاحی و ارائه كرد. در این راستا بایسته است ابتدا هدف و رویكرد اصلی و بنیادین در اندیشه مهدویت شناسایی شده و متناسب با آن نظام سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ترسیم گردد. هدف اصلی و نهایی جامعه آرمانی اسلام، استكمال حقیقی انسان‏ها است كه جز بر اثر خداشناسی، خدا پرستی، اطاعت كامل و دقیق از اوامر و نواهی الهی، كسب رضای خداوند متعال و تقرب به درگاه او، حاصل شدنی نیست. بر این اساس دكترین مهدویت، باید بر پایه این هدف اصلی ـ و چندین هدف و برنامه فرعی ـ تنظیم و ارائه شود. در واقع در این دكترین باید خواست و نیاز اصلی انسان‌ها، مشخص گردد؛ آن گاه به تبیین رویكرد و برنامه اصلی برای پاسخگویی به این مشكل برآمد. از آنجایی كه بیشتر امور سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ... و طراحی و اجرای برنامه ها در دست دولت قرار دارد؛ پس بررسی دولت مهدی و شناخت ماهیت و رویكرد آن امری بایسته و ضروری است.

مهم‏ترین و اساسی‏ترین اقدام امام مهدی عجل الله فرجه الشریف پس از پیروزی و سیطره بر سراسر جهان، تشكیل دولت و به دست گرفتن حكومت و فرمانروایی دنیا است. مردم جهان در عین حال كه شاهد نابسامانی، جنگ‏ها، فساد، بی‏عدالتی، ناامنی و الحادگرایی در جهان بوده‏اند؛ دولت‏ها، احزاب و سازمان‏های بسیاری را نیز دیده‏اند كه مدعی خدمت به جهانیان و ایجاد آرامش، صلح و امنیت و بهبود وضع اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی در دنیا بوده‏اند! اما در عمل چیزی جز تباهی و ستم و جنگ مشاهده نكرده‏اند؛ با این حال روزگاری فرا می‏رسد كه معنویت و عدالت، به دست توانای مرد الهی و در دولت كریمه اهل بیت? برقرار می‏شود و رفاه، امنیت، عدل و یكتاپرستی در همه جای عالم گسترش می‏یابد. روشن است كه این تنها با تشكیل دولت و انسجام در امور، به دست می‏آید. امام باقر در تفسیر آیه ( الذین ان مكناهم فی الارض...( می‏فرماید:

این آیه در حق آل محمد صلی الله علیه و آله، حضرت مهدی عجل الله فرجه الشریف و یاران او است كه خداوند آنها را مالك شرق و غرب جهان نموده، آیین اسلام را پیروز می‏كند و بدعت‏ها و باطل‏ها را به دست او و یارانش نابود می‏سازد ـ چنان كه [قبلاً] سفیهان حقّ را لگدمال كرده باشند ـ تا اینكه از ستم نشانه‏ای نمی‏ماند.

این دولت بهترین، كامل‏ترین و مردمی‏ترین دولت‏ها ـ پس از نابودی و پایان فرصت دولت‏های دیگر ـ خواهد بود. در این زمینه روایتی آمده است:

همانا دولت ما آخرین دولت‏ها است و برای هیچ خاندانی دولتی نیست؛ مگر اینكه قبل از ما حكومت كند؛ تا هنگامی كه ما به قدرت رسیدیم كسی نگوید ـ وقتی روش حكومتی ما را دیدند ـ اگر ما نیز به قدرت می‏رسیدیم، این چنین رفتار می‏كردیم. و این گفتار خداوند است كه: عاقبت برای تقوا پیشگان است.

از بررسی اهداف، كارویژه‏ها وعملكردها، پیامدها، نتایج مثبت، ویژگی‏ها وشاخص‏ها وبرنامه‏های دولت مهدی عجل الله فرجه الشریف، به دست می‏آید كه پس از قیام وپیروزی بر گروه باطل ونابودی آنها، ظلم وستم از بین رفته وامنیت برقرار می‏شود. اما برای تغییر در بینش، روش ومنش ناسالم مردم ـ كه سالیان سال با آن خو گرفته‏اند ـ حضرت مهدی عجل الله فرجه الشریف؛ رشد وكمال‏یابی انسان‏ها را سرلوحه برنامه‏های خود قرار داده وبر تزكیه نفوس، تتمیم مكارم اخلاقی، دعوت به خیرات عامه وفضایل (عدالت، راستی، قسط، پاكی و...) اقدام خواهد نمود. و این تنها در سایه تشكیل دولت اخلاقی مبتنی بر ساختار امامت امكان پذیر است؛ یعنی، دولتی كه رشد اخلاقی و عقلی مردم را هدف اصلی خود قرار داده و آنها را به كمال مطلوب و واقعی می‌رساند.

در نتیجه مردم به آن غایت اصلی وبنیادین خود (عبادت وعبودیت) وتقرّب به خداوند سوق داده می‏شوند و در پرتو آن، به زدودن رذایل وآراستن فضایل، موفّق خواهند شد. این دولت، سیاست، اجتماع، اقتصاد وفرهنگ را به سمت فضیلت‏های اخلاقی و خیرات می‏كشاند و با پیوند میان سیاست و اخلاق، در تعالی وتكامل اخلاقی و عقلی مردم می‏كوشد. در این راستا، علم، دانش، صنعت وتكنولوژی در مسیر درست خود قرار می‏گیرد و رابطه مردم با خدا، با خود، با دیگران و با طبیعت تصحیح می‏شود و قدرت نیز در خدمت آنان قرار می‏گیرد. در این عصر سرچشمه اخلاق، دین و وحی الهی و شریعت آسمانی است كه تكلیف و وظیفه مردم را به شكل مطلوبی تبیین می‏كند و... .

●دولت اخلاقی

دولت اخلاقی امام مهدی عجل الله فرجه الشریف، بدین معنا است كه هم خود جامع تمام فضایل، نیكی‏ها ومحاسن اخلاقی وعقلی است وهم در مقام عمل واجرا، همه آنها را در جامعه محقّق می‏سازد. هم مدافع وحامی ارزش‏ها وهنجارهای اخلاقی ودینی است وهم ابزار زندگی صنعتی وعلمی بشر را برای تحقّق كمالات انسانی (عبادت وعبودیت وتقرّب به خدا) به كار می‏گیرد و جامعه را زنده و انسانیت انسان را احیا می‏كند. معیار مشترك این دولت در سر تا سر جهان، «رشد اخلاقی و عقلی» مبتنی بر دین و تكامل و تعالی انسان ها و آزادی او است.

دولت اخلاقی امام مهدی عجل الله فرجه الشریف، فقط پیش‏بینی و الگوسازی برای آینده نیست؛ بلكه مدل و الگوی زندگی امروزین نیز می‏باشد. این ایده، هم نظر به حال دارد وهم نظر به آینده وما می‏توانیم از الگوهای اخلاقی ـ دینی آن دولت، برای رفع كاستی‏ها و نابسامانی‏های گوناگون جوامع استفاده كنیم و در تربیت و پرورش نفوس از آن بهره بگیریم.

«دولت اخلاقی»؛ یعنی، «دولتی مبتنی بر نظام امامت كه جامعه را در تمامی ابعاد وجنبه‏ها، به سمت رشد اخلاقی وكمال مطلوب انسانی، هدایت وراهبری می‏كند وباورها ورفتارهای مردم را اصلاح می‏نماید و آزادی واقعی آنان را تأمین می كند». به عبارت دیگر، دولت امام مهدی، وظیفه‏دار تأمین سعادت حقیقی و حداكثر كمال و رشد اخلاقی و عقلی مردم و تربیت و احیای نفوس مرده است. تا انسان به اوج كمال ذاتی نرسد، محال است به سعادت حقیقی نائل آید وچون تحقّق سعادت حقیقی، تنها در عصر حضرت ولی عصر عجل الله فرجه الشریف امكان‏پذیر است، انسان به یقین به اوج «كمال» خواهد رسید و كمال او عبارت است از: كمال خلقی، عقلی و اجتماعی.

بر این اساس دولت اخلاقی امام مهدی عجل الله فرجه الشریف احیای نفوس، بصیرت بخشی و تأمین معنویت، عقلانیت وعدالت را بر عهده دارد تا جامعه به سمت «تعالی و تكامل»، «تعادل» و «پیشرفت و رفاه» سوق داده شود.

در دولت اخلاقی امام مهدی عجل الله فرجه الشریف همه امور ورهیافت‏ها، فاضله والهی است؛ یعنی، از یك سیاست فاضله شروع وبه یك هدف فاضله (الهی) ختم می‏شود. این شاخص، در ساختار نظام امامت جای می‏گیرد و به غیر از آن امكان تصویر و عملیاتی كردن چنین چیزی وجود ندارد. در این ساخت، «كمال واقعی انسان» (عبادت و عبودیت) در مركز قرار می‏گیرد و با كمك و راهنمایی وحی، هدف‏مندی نظام هستی و تجربه بشری، رابطه انسان با خدا، با خود، با دیگران و حتی با طبیعت اصلاح می‏شود.

بر اساس این مبنا، دولت اخلاقی، كارآمدی وكارآیی خود را در همه شؤون وابعاد زندگی انسانی، بروز می‏دهد. در واقع اخلاق متعالی وتصحیح رابطه انسان با همه چیز، باعث تغییر و تكامل رفتار و طرز تلقی و باورهای او و استفاده درست و بهینه از همه چیز می‏شود. در دولت اخلاقی، همه چیز بر پایه معنویت و عقلانیت است و برآمد آن، سیاست اخلاقی، اقتصاد اخلاقی، فرهنگ اخلاقی و جامعه اخلاقی است. در نتیجه مردم خود خواهان و عامل عدالت، امنیت، پیشرفت مادی و معنوی، صلح، قسط و... خواهند بود؛ چون به رشد اخلاقی و عقلی و آزادی از قید و بند‌های مادی و ظاهری دست می‌یازند. پس در طراحی دكترین مهدویت

ـ براساس آموزه های دینی ـ باید روشن شود كه مشكل و نیاز اصلی بشر چیست؟ آیا عدالت است یا امنیت، پیشرفت، صلح و...؟ اگر خواست اصلی او فراتر از اینها باشد ـ كه هست ـ باید چه انگاره ای را بیشتر مورد توجّه قرار داد؟ پاسخ این نوشتار این است كه كاستی اصلی زندگی بشر نبود معنویت و بصیرت است و اگر این دو حاصل شود (رشد اخلاقی و عقلی)؛ مشكلات دیگر به راحتی حل می شود.

نویسنده:رحیم كارگر

۱. تفسیر قمی، ج۲، ص۸۷؛ تأویل الآیات، ص۳۳۹.

۲. كتاب الغیبهٔ، ص ۴۷۳؛ الارشاد، ج۲، ص۳۸۵.

۱. سعید بن هبهٔاللَّه راوندی، الخرائج والجرائح، ج ۲، ص ۸۴۱، ح ۷۱؛ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۶، ح ۷۱؛ لطف اللَّه صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص ۴۸۲.

۲. محمّد بن یعقوب كلینی، كافی، ج۱، ص۲۵، ح۱؛ محمّد بن حسن حرّ عاملی، اثباهٔ الهداهٔ، ج۳، ص۴۹۵.

۳. محمد بن حسن شیخ طوسی، كتاب الغیبهٔ، ص ۱۷۹؛ محمد بن جریر طبری، دلائل الامامهٔ، ص ۲۵۹؛ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۷۴، ح ۲۴.

۴. علی بن عیسی اربلی، كشف الغمّهٔ، ج ۲، ص ۴۷۳؛ سلیمان قندوزی حنفی، ینابیع المودّهٔ، ج ۲، ص ۵۳۸.

۱. محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق)، كمال الدین، ج ۲، ص ۳۴۵، ح ۳۱؛ علی بن عیسی اربلی، كشف الغمهٔ، ج ۲، ص۴۷۳؛ فضل بن حسن طبرسی، اعلام الوری، ص ۳۹۱.

۲. ابی جعفر محمد بن حسن شیخ طوسی، كتاب الغیبهٔ، ص ۴۶۸؛ محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، الارشاد، ج ۲، ص۳۸۱؛ محمد بن جریر طبری، دلائل الامامهٔ، ص ۲۶۰.

منبع:فصلنامه انتظار ، شماره ۱۶

---