خورشید در این بازارها هرگز غروب نمی کند

بازار ارز جهانی شامل سه بازار فارکس, سرمایه و پول است که ایران با ۴۰ میلیارد دلار ذخایر ارزی, کاملاً در این بازار فعال است
اندکی پس از آنکه ایران, اقدام به فک پلمب مراکز تحقیقات هسته ای کرد, گمانه زنی ها درخصوص اعمال محدودیت های اقتصادی آغاز شد این گمانه زنی ها با مسدودشدن دارایی های ایران در یک بانک ایتالیایی که البته هیچ ربطی به این موضوع نداشت شدت گرفت و با انتشار خبر قطع همکاری های چند بانک خارجی که باز هم با این مورد مرتبط نبود و تبلیغات آسوشیتدپرس, جدی تر شد

حال پس از گذشت مدتی کوتاه که با تحولاتی چون تصمیم گیری شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی مبنی بر ارائه گزارش فعالیت هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل همراه بود، بار دیگر این پرسش فرارو قرار گرفته که آیا به تبع تحولات سیاسی و اقتصادی اخیر و در صورت بروز تغییراتی احتمالی، ذخایر ارزی و دارایی های جمهوری اسلامی ایران در سراسر جهان جابه جا خواهد شد؟

آیا نحوه مدیریت ذخایر ارزی کشور مشمول بازنگری می شود؟پاسخ به این پرسش ها، مستلزم درک اهمیت این دارایی ها و ارزیابی استراتژی مدیریت ذخایر ارزی ایران است.

مجموع ذخایر ارزی ۱۵۱ کشور نشان می دهد که در سال ۲۰۰۵ میلادی بیش از ۵ هزارمیلیارددلار ارز و طلا در جهان وجود داشته است. این میزان ذخایر حکایت از آینده نگری کشورهای جهان (غیر از آمریکا) دارد چرا که می تواند به عنوان پشتوانه ای برای مقابله با شرایط بحرانی پیش روی کشورها عمل کند، مواقعی که ارزهای پرقدرت مانند دلار آمریکا، یورو و ... در اثر سیاست های غلط پولی باعث کاهش ارزش پول رایج کشور می شود.

البته در میان تمامی کشورها، دلار آمریکا به خاطر آنکه ارزی دو فاکتو Defacto محسوب می شود که معیار آن در سراسر دنیا مورد پذیرش قرار گرفته و در تمامی معاملات به رسمیت شناخته شده، مستثنی است. مطابق گزارش ها و بررسی های اخیر از میزان ذخایر ارزی کشورهای جهان، بالاترین سطح ذخایر ارزی، متعلق به کشور ژاپن با بیش از ۸۴۵ میلیارددلار و پس از آن کشور چین با ۷۹۵ میلیارددلار است.

چین طی ۲۵ سال گذشته توانسته حجم ذخایر خود را از ۲۵میلیارددلار با بیش از ۳۰ برابر افزایش به ۷۹۵ میلیارددلار برساند.در این بین، ایران هم با ۴۰ میلیارددلار ذخیره، از این نظر در رتبه ۲۳ قرار دارد.

بررسی رده بندی کشورها از نظر میزان ذخایر ارزی، نکات قابل توجهی به دست می دهد به نحوی که تفاوت میان رده اول و دوم با کشور واقع در رده سوم (تایوان) به بیش از ۴۰۰ میلیارددلار می رسد. این فاصله در میان رده های دیگر هم مشاهده می شود و با در نظر گرفتن این تفاوت، ایران به رده ۲۳ دست یافته است. کارشناسان در ارزیابی قدرت ذخایر ارزی کشورها معیارهای مختلفی در نظر می گیرند. یک معیار، به تعداد ماههای واردات کشور بستگی دارد. یک کارشناس با بیان این مطلب اضافه می کند:«این معیار بدان معناست که ذخایر ارزی مناسب برای یک کشور را به اندازه ۶ ماه یا ۱۲ ماه یا ... ارزش واردات آن می دانند.» معیار بعدی به میزان دسترسی به بازارهای سرمایه برمی گردد به ترتیبی که کشوری که برای استقراض و تأمین مالی با محدودیتی مواجه نیست، نیازی به نگهداری سطح بالایی از ذخایر ندارد.

پارامتر دیگری که می توان براساس آن، کفایت ذخایر کشوری را سنجید، بدهی های کوتاه مدت است.

کارشناسان پولی و کارشناسان صندوق بین المللی پول معتقدند که ذخایر مناسب برای یک کشور، حداقل باید معادل ۱۰۰ درصد بدهی های کوتاه مدت آن باشد.

بررسی این معیار و انطباق آن با وضعیت ذخایر ارزی ایران که به بیش از ۴۰ میلیارددلار می رسد، نشان می دهد کشور ما از این نظر در موقعیت نامطلوبی قرار ندارد، چون در حال حاضر رقم بدهی های کوتاه مدت ایران کمتر از ۲۰ میلیارددلار است.

با این حال، هستند صاحبنظران و تحلیلگرانی که سطح مطمئن تری از ذخایر ارزی را برای اقتصادهای در حال گذار( که نسبت به بروز شوک های مالی داخلی و خارجی آسیب پذیرند) ضروری می دانند.

این ذخایر ارزی برخلاف تصور عامه در یک یا چند بانک نگهداری نمی شود، بلکه سیاست های پولی ایجاب می کند که با آن در بازارهای ارزی و اوراق قرضه به مبادله بپردازند. با توجه به این نکته است که ایران با ذخایری حدود ۴۰ میلیارددلار عملاً پا به معاملات بازارهای جهانی گذاشته است، بازارهایی که کارشناسان بانک مرکزی، هم روز و شب بر آن نظارت می کنند و هم برای حفظ ارزش داراییها دست به معامله در آن می زنند و هم درصدد یافتن بهترین های آن، برای سرمایه گذاری هستند چه بازار فارکس، چه بازار پول و چه بازار سرمایه. ایران در تمامی این بازارها فعال است و اطلاعات ارزی و اوراق قرضه و ... مبادله می کند.

●فارکس

فارکس، نور خورشید را دورتا دور زمین تعقیب می کند. این، توصیف بازاری است که تعطیلی ندارد و در تمام شبانه روز فعال است.

در بانک مرکزی ایران هم معامله گران بانکی همزمان با طلوع آفتاب، سر کار حاضر می شوند و تا پاسی از شب در دفاتر خود می مانند. معامله گران یا dealerها در سه دفتر تقسیم شده اند: دفتر اول front office یا سالن معاملات است. در این دفتر معامله گران به خرید وفروش ارز، اوراق معتبر و نیز سپرده گذاری های کوتاه مدت می پردازند.

دفتر دوم middle office یا بخش تسویه است که رد و بدل پیام های رمزدار با کارگزاران خارجی در آنجا صورت می گیرد و تعهد ایجاد شده در دفتر اول را تبدیل به عمل می کند.

دفتر سوم Back office یا دفتر پشتیبانی است که کنترل حسابها در آن انجام می شود. یک کارشناس بانکی در خصوص نحوه کار توضیح می دهد: معامله گران بانک مرکزی با توجه به تصمیمی که در کمیسیون ذخایر ارزی اتخاذ می شود، دست به این معاملات می زنند. کمیسیون ذخایر ارزی بانک مرکزی میزان معاملات ۶ یا ۱۲ ماهه ارز و نیز اوراق قرضه را با یک اختیار دامنه محدود مثبت و منفی، به معامله گران واگذار می کند. آنها هم با این دامنه اختیار، به مبادله ارز و تغییر ترکیب سبد ارزی می پردازند. «ایران نیز از سال ها پیش در معاملات ارزی بازار فارکس فعال شده اما حضورش در این حوزه، نه به انگیزه صرف کسب سود، بلکه در جهت حفظ ارزش دارایی های کشور است که به صورت ترکیبی از ارزهای مختلف، در سبد ارزی جای گرفته اند». این را یک کارشناس صاحبنظر در این بخش، می گوید. این تنوع بخشی به منظور مهار آثار منفی ناشی از نوسانات قیمتی یک ارز خاص بر ارزش دارایی های ایران صورت گرفته است، چرا که ذخایر ارزی کشور باید با حفظ حاشیه امنیت، در قالب ارزهای مختلف نگهداری شود. نکته مهم آنکه سهم ارزهای مختلف در سبد ارزی تمامی کشورها از جمله ایران ثابت نیست و منطبق با شرایط روز و تحولات اقتصادی، سیاسی تغییر می کند.

در حال حاضر بنابه گفته کارشناسان ۶۰ درصد آن بخش از ذخایر ایران که به صورت ارزی نگهداری می شود، دلاری و بقیه غیردلاری است و این ترکیب هم متناسب با جایگاه ارزهای اصلی در اقتصاد جهان تغییر می کند به گونه ای که تا قبل از واقعه یازده سپتامبر ۲۰۰۱ میلادی، دلار در ذخایر ارزی ایران سهم بیشتری داشت اما در سالهای اخیر بخش قابل توجهی از ذخایر ارزی به سمت یورو رفته است. تصمیمات کمیسیون ذخایر ارزی در مورد مدیریت ذخایر ارزی کشور، مشخص می کند که سهم ارزهای مختلف در کل ذخایر چه اندازه باشد.

---