جذابیت های یک نمایش کوتاه

نگاهی به پیش پرده خوانی جواد رفیعی و علی فتحعلی

پیش پرده خوانی به عنوان نمایشی جنبی معمولا در فواصل پرده های نمایش که به عوض کردن دکور اختصاص داشته یا بین برنامه های تفریحی گروه هایی از مطرب ها اجرا می شده است. همین کاربری اجمالی بعضی از ویژگی های این نوع نمایش را آشکار می سازد.

اول این که نمایش بسیار کوتاه است و ظرفیت زمانی آن در همان محدوده آنتراکت بین پرده های نمایش اصلی می گنجد و از این نظر الزاما نمایشی بسیار کوتاه محسوب می شود. ضمنا چون در زمان آنتراکت یا به مان بین برنامه ای اختصاص داشته وجوه کمیک و شادی بخش جزو ویژگی های اصلی آن بوده است.

پیش پرده خوانی به جز وجه داستانی نمایش به طور نسبی دارای سایر وجوه و عناصر نمایش است، اما نباید فراموش کرد که همه این عناصر به شکلی بسیار استقرایی و مجمل به کار گرفته می شوند یعنی پرسوناژ، موضوع لباس، چهره آرایی، موسیقی و نور در آن لحاظ شده است. فقط فضا و مکانی که به معادل ها و داده های موضوعی نمایش مربوط باشد و بتوان آن را از روی دکورها تشخیص داد وجود ندارد. اما از طریق دیالوگ ها یا اشعار هجایی موزون که خودشان بحر طویل می نامیده اند مکان و فضای نمایش خود به خود به فضا و مکان واقعی بیرون از سالن نمایش ارجاع داده می شود، پس به گونه ای مجازی فضا و مکان هم در این نمایش هست که در نمایه ای از جامعه بیرون خلاصه می شود.

نمایش پیش پرده خوانی در انتخاب موضوع محدودیت ندارد و می تواند موضوعات و حوادث جامعه را در حد اشاره و انتقادی گذرا و البته شادی بخش شامل شود.

این نمایش بسیار کوتاه که ما را یاد داستان بسیار کوتاه یا فیلم کوتاه چند دقیقه ای می اندازد به کمک بازیگر یا بازیگرانش در قالب طنز و کمدی کلامی ذهن تماشاگران را به واقعیت های عارضه مند ناموزون و غیر عادی جامعه ارجاع می دهد و همواره برای مخاطبان جذاب و دلچسب است.

در آن بازیگر یا بازیگران می توانند متناسب با میزان مهارت عملی و قابلیت ذهنی شان از بداهه گویی و بداهه نمایی نیز استفاده کنند. گرچه ممکن است کارگردان در متن و حرکات سفارش های لازم را بکند اما این نمایش قابلیت آن را دارد که خود بازیگر یا بازیگران آن را کارگردانی کنند و معمولا هم چنین است.

گاهی بازیگران پیش پرده خوانی نوازنده هم هستند و از این لحاظ موسیقی را هم متناسب با میل و سلیقه ذهنی خویش به کار می گیرند. آنان براساس ملودی، ترانه ها و تصنیف های مورد علاقه مردم شعرهایی می سرایند که مضمون آن ها مشکلات جامعه و انتقادهای اجتماعی یا فردی است.

این اشعار که به صورت ترانه اجرا می گردد اشعاری هجایی یا به عبارتی در بحر طویل است چون در قالب موسیقی به مخاطب ارائه می شوند آمادگی و اشتیاق او را برای شنیدن برمی انگیزند.

بازیگران شبیه به نمایش تخت حوضی مضمون های خنده دار و تند و تیز انتقادی را بر زبان می آورند، موضوعی مفرح و کمیک را برمی گزینند و به همان اکتفا می کنند. این نمایش حدودا ۱۰ یا ۱۵ دقیقه در فواصل نمایش (آنتراکت) شاد و مشعوف نگه می دارد.

اگر نمایش پیش پرده خوانی با مضمون نمایش اصلی همخوانی داشته باشد تاثیر آن بیشتر است. این نوع نمایش در آغاز یک نفره و بدون موسیقی در جلو پرده به اجرا درمی آمده است. بعدها به صورت دو نفره و سپس چند نفره اجرا می شده و همراه با موسیقی بوده است. در این نمایش بسیار کوتاه در بعضی پیش پرده خوانی ها بازیگر زن نیز حضور داشته است.

در نمایش پیش پرده خوانی که جواد رفیعی و علی فتحعلی در سالن انتظار چهارسو و تالار سایه اجرا می کنند چنین ویژگی هایی مشاهده می شود. بازیگران هر دو متناسب با معضل ها و مشکل های اجتماعی اشعاری را با ملودی، تصنیف های معروف و مورد علاقه مردم اجرا می کنند که در آن یکی از پرسوناژها برای اعتراض به گرانی و مشکلات زندگی اشاره می کند و پرسوناژ دیگر برای جوابگویی با جوابیه هایی کوتاه به او دلداری و امید می دهد.

آنان درونمایه نمایش کوتاه خود را حتی تا اشاره به دلار و ارز و بعضی مسائل و شرایط کلی و جهانی ارتقا می دهند و در مدتی بسیار کوتاه موفق می شوند که حاضران در سالن انتظار را کاملا مجذوب و شیفته نمایش کنند. نکته قابل توجه در این مورد آن است که آنان بسیار ساده چهره آرایی می کنند.

یکی از آنان سبیل مصنوعی می گذارد و جامه معینی را نیز می پوشد.

این نمایش طرب انگیز که حضور نوازندگان را از تعریف مطرب فراتر می برد و به آنان حضور و موقعیتی هنرمندانه و نمایشی می دهد به سبب تاثیرگذاری آنی و بی واسطه اش بر تماشاگران و به سبب بن مایه های کمیک، طنزآمیز و انتقادی اش می تواند به صورتی چندگانه مثلا با اجرای ده پیش پرده در قالب نمایشی چند ساعته به عنوان یکی از نمایش های مفرح و جذاب روی صحنه اجرا شود، زیرا بسیار تماشاگر پسند است و می تواند با بازخورد فرهنگی اصیل خودش نشاط جامعه ایرانی را به طور نسبی تضمین کند.

این نمایش کوتاه اکنون به علت این که اغلب افرادی از دل جامعه بر اساس ذوق و ذهنیت های خاص خودشان آن را شکل می دهند علاوه بر جنبه نمایشی از وجوهی فرهنگی و حتی سنتی برخوردار است که باید از آن حمایت شود تا بماند.

حسین پارسایی