بهترین شیوه برخورد با نوجوانان

یک مادربزرگ مهربان برایمان نوشته اند نوه ۱۴ ساله ای دارند که دختری است پرخاشگر و عصبی ایشان نوشته اند می دانند او دوره بلوغ را می گذراند و این حالت هایش طبیعی است اما نمی دانند با او چطور رفتار کنند

یک مادربزرگ مهربان برایمان نوشته‌اند نوه ۱۴ ساله‌ای دارند که دختری است پرخاشگر و عصبی؛ ایشان نوشته‌اند می‌دانند او دوره بلوغ را می‌گذراند و این حالت‌هایش طبیعی است اما نمی‌دانند با او چطور رفتار کنند؟ من شاید در طول روز با یکی، دو نمونه از والدینی مانند ایشان مواجه می‌شوم که خودشان با اقرار به اینکه فرزندشان به سن بلوغ رسیده، مجوز پرخاشگری، حرف‌نشنوی، طغیان‌گری و زیرپا گذاشتن قوانین خانه را به او تقدیم می‌کنند...

خیلی دلم می‌خواهد از شما بپرسم مگر خودتان دوره نوجوانی را نگذرانده‌اید؟ مگر دختر یا پسرتان این دوره را نداشتند؟ پس چرا امروزه بیشتر شما بزرگ‌ترها فکر می‌کنید دوره بلوغ مساوی است با انفجار و انقلابی در شخصیت و رفتارهای کودک؟! این دوره هم مثل دندان درآوردن یک شیرخوار، مثل چهاردست و پا رفتن، ایستادن و قدم زدن کودک نشانه رشد اوست؛ همین و بس.

این ما هستیم که با نوع رفتار و نگاهمان اجازه می‌دهیم کودکمان از خود رفتارهای خاصی نشان دهد؛ با تکرار این جمله جلوی خودش یا دیگران که باید درکش کنیم (آخه نزدیک دوران بلوغش هست یا حق داری ناراحت باشی چون بلوغ‌ات...) او باورش می‌شود که باید مضطرب، نگران و حتی افسرده شود. من نه به‌عنوان یک روان‌پزشک، بلکه به‌عنوان مادر دختری ۱۳ ساله خدمتتان عرض می‌کنم که حتی می‌توانید با توجه به سن کودک و اینکه او بزرگ‌تر شده و مهارت‌های کلامی، کنترل هیجان‌ها و دیگر مهارت‌های رشدی را به دست آورده، انتظارهای خود را از قبل هم بیشتر کنید.

درست است که بچه‌ها با هم متفاوتند و امکان دارد روش‌های تربیتی‌ای که شما به کار می‌برید برای فرد دیگری مناسب نباشد اما از نظر علمی قاطع‌بودن و ملزم‌کردن بچه‌ها به اجرای قوانین خانه عمومیت دارد. اگر از کودکی، فرزندتان را به حال خود رها کرده‌اید و هرگز او را در چارچوب قوانین منصفانه برای زمان خوردن، خوابیدن، بازی، درس خواندن و... قرار نداده‌اید، نمی‌توانید انتظار داشته باشید حالا که به سن بلوغ رسیده، ناگهان به اجرای قوانین تن دهد. از همان کودکی که تصور می‌کنید بچه‌ای است نادان باید برایش خط قرمزهایی قائل باشید.

مادران زیادی را می‌بینم که از صبح تا شب پای سریال‌های ماهواره‌ای می‌نشینند و با اشتیاق در دنبال کردن داستان‌هایی که در اغلبشان روابط نامشروع، خیانت و مسایل دور از آنچه هنجارهای خانوادگی و اجتماعی ماست، درواقع الگوی نامناسبی برای کودک خود می‌شوند. ما ارتباطمان را با فرزندانمان کمتر کرده‌ایم یا پای تلویزیون هستیم یا با تلفن همراه سرگرمیم پس نباید ناراحت شویم که آنها هم چنین کنند. تحقیقات نشان داده، اشعه مضر تلفن‌همراه طوری است که نباید تا ۱۵ سالگی بچه‌ها را در معرض آن قرار داد. عمر تلفن‌همراه فقط ۱۵ سال است و هنوز ثابت نشده این همه افزایش بیماری‌های ایمونولوژیک و انواع سرطان‌ها برای چیست. پس بیایید به سلامت روانی و جسمانی بچه‌ها اهمیت دهیم و به جای خرید تلفن‌همراه جایگزین‌های مناسب دیگری به او بدهیم. دختر من تلفن‌همراه ندارد و حتی اگر برای شرکت در کلاس خاصی از او بخواهم گوشی مرا یا تلفن‌همراهی را مشروط ببرد، نمی‌پذیرد و می‌گوید: «در خانه که تلفن هست، سرکلاس هم ترجیح می‌دهم حواسم جمع باشد چون باید تلفن‌همراه‌ها را خاموش کنیم. بعد هم که شما دنبالم می‌آیید پس نیازی نمی‌بینم.» اگر هم برای نوجوان تلفن‌همراه مشروط می‌خرید روزی ۲ ساعت استفاده را مجاز بدانید یا تلفن‌همراه ساده‌ای بگیرید که نگران بررسی کردن بلوتوث‌ها و پیامک‌هایش نباشید. به هر حال شما باید بدانید با خرید تلفن‌همراه وارد چالشی می‌شوید که دردسرهایش فراوان است. این درست مانند صادرکردن مجوز آرایش است. والدین می‌گویند در خانه یا موقع مهمانی می‌توانی آرایش کنی اما بعد از آن کنترل دخترشان و نظارت بر او سخت می‌شود زیرا کودک نمی‌تواند درک کند اگر آرایش‌کردن، سیگار کشیدن، مشروب خوردن، دوست غیر هم‌جنس داشتن و... کار بدی است پس چرا در حضور بزرگ‌ترها می‌توان انجامش داد؟ او با این کارتان فکر می‌کند که قصد قدرت‌نمایی و کنترل او را دارید و لج و لجبازی شروع می‌شود.

یادتان باشد در بدترین اوضاع هم نوجوان باید روش کنترل خشم را بیاموزد. بعضی‌ها کودکشان را با داد و دعوا و حتی کتک زدن وادار می‌کنند ساکت شود اما نباید چنین کنید چون درست نیست خودتان الگوی نامناسبی در کنترل خشم شوید و با او بگومگو کنید. باید در مقابل لحن بد یا رفتار بد او، محیط را ترک کنید و مودبانه بگویید: «هر وقت توانستی خوب صحبت کنی بیا حرف بزنیم.»

سپس یک قانون خوب برای کنترل خشم همه اعضای خانواده در نظر بگیرید و از او هم بپرسید به نظر تو چه مجازاتی برای شکستن این گلدان یا پرت‌کردن کیف و... منصفانه است؟ آسیب زدن به خود و اشیای خانه ممنوع است و باید خشمتان را مدیریت کنید. به مجازات‌های مبتکرانه و جالب هم فکر کنید. یادم هست یکی از مراجعانم می‌گفت قلکی داریم که فرد خاطی و خشن باید متناسب با رفتار بدش مبلغی را که قرارداد کرده‌ایم در آن بیندازد و از دست دادن پول بدترین تنبیه برای من و پسرم است.

دکتر میترا حکیم شوشتری

فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران