چگونه نسخه جوش های جوانی را بپیچیم

پرسشی از دکتر حسین طباطبایی متخصص پوست و مو

در دوران نوجوانی، پوست در معرض تغییراتی قرار می‌گیرد که ممکن است سبب ایجاد اختلالات شایع پوستی در این دوران ‌شود. این اختلالات ممکن است برای بسیاری از نوجوانان آزاردهنده باشد، به‌خصوص اینکه ممکن است این مشکلات خود را در پوست صورت نشان دهد. در گفتگویی با دکتر حسین طباطبایی، متخصص بیماری‌های پوست و مو و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، به بررسی قسمت کوچکی از این مشکلات پوستی یعنی آکنه یا جوش غرور جوانی پرداخته‌ایم...

▪ آقای دکتر! در دوران نوجوانی چه تغییراتی در پوست رخ می‌دهد و پوست مستعد چه بیماری‌هایی می‌شود؟

ـ تغییر مهمی که پوست یک نوجوان با کودک دارد مربوط به ترشح هورمون‌های جنسی و شروع بلوغ است. در مردان، هورمون‌های آندروژن به‌طور خاص و در زنان، هورمون‌های استروژن و پروژسترون به طور خاص عامل اصلی تغییرات در پوست هستند. ضمن اینکه در خانم‌ها نیز هورمون آندروژن از تخمدان‌ها و غدد فوق‌کلیه ترشح می‌شود. تغییرات مهمی که در پوست اتفاق می‌افتد وجود همین هورمون‌ها است که تا چندی پیش نبوده است. مهم‌ترین کار این هورمون‌ها به‌خصوص آندروژن این است که روی غدد چربی پوست اثر گذاشته و آنها را از نظر اندازه بزرگ‌تر و پرکارتر می‌کند. در نتیجه نوجوان حس می‌کند پوستش در حال چرب شدن است. آندروژن روی توده عضلانی فرد اثر گذاشته، سبب افزایش فعالیت‌های جسمی نوجوان شده و در نتیجه تعریق بدن بیشتر می‌شود. از طرفی در بعضی‌ جاهای بدن مثل زیر بغل، کشاله ران و... که غدد چربی و عرق از یک منفذ واحد بیرون می‌آیند، هر چه تعریق افزایش پیدا کند به تناسب آن چربی هم افزایش پیدا خواهد کرد. حال این پوست می‌تواند خاستگاه بیماری‌های جدید شود.

▪ بیماری برای چه؟

ـ چون بسیاری از میکروب‌ها در محیط چرب می‌توانند زندگی کنند در نتیجه میکروب‌های روی پوست به دلیل وجود چربی در همان غدد چربی ایجاد علایم بالینی مانند جوش می‌کنند. از طرف دیگر، هورمون‌های آندورژن سبب می‌شوند که موهای کرکی موجود در بدن که به هورمون آندروژن حساس هستند ضخیم شوند. اثر دیگر هورمون آندروژن این است که همان‌طور که موهای کرکی سطح بدن را ضخیم می‌کند، موهای ضخیم سر را نازک می‌کند که البته بسته به‌خصوصیات ژنتیکی افراد متفاوت است. کار دیگر هورمون مردانه این است که سبب افزایش‌ فعالیت الیاف کلاژن و الیاف الاستیک پوست می‌شود که به ضخیم و کلفت شدن پوست منجر می‌شود. در نتیجه ضخامت پوست در آقایان بیشتر از خانم‌ها است، به‌همین دلیل در سنین بالا چین و چروک در خانم‌ها زودتر ایجاد می‌شود.

▪ می‌گویند شایع‌ترین مشکل پوستی در نوجوانان آکنه است؛ پس چرا بعضی‌ها این مشکل را ندارند؟

ـ اینکه چرا بعضی‌ها به آکنه مبتلا نمی‌شوند و یا چرا در بعضی آکنه‌ها ریز و در بعضی بزرگ است مربوط به‌خصوصیات ژنتیکی افراد است. باید بدانید که حدود ۹۰ درصد تمام نوجوانان دنیا به درجات کم و زیادی به جوش‌های نوجوانی مبتلا می‌شوند منتهی اینکه در بعضی خفیف و در بعضی شدید است برحسب خصوصیات ارثی و استرس‌هایی که در این سنین وجود دارد متفاوت است. باید بدانید که استرس سبب افزایش ترشح میزان آدرنالین و آندروژن در خون می‌شود. در نتیجه میزان آندروژن از حد طبیعی بالاتر رفته و سبب افزایش مشکلات پوستی به‌خصوص جوش می‌شود.

▪ آکنه چه‌طور تشکیل می‌شود؟

ـ ببینید، اندازه فولیکول‌های مو که غدد چربی پوست نیز از آن خارج می‌شوند یک اندازه ثابت است اما هورمون آندروژن سبب افزایش سلول‌سازی در این قسمت شده و سبب بسته شدن‌ دهانه غدد چربی و فولیکول‌های مو می‌شود. در نتیجه اکسیژن به داخل غدد چربی وارد نمی‌شود. در این شرایط نوعی باکتری به نام کورینه باکتریوم آکنه‌آ فعال شده و شروع به تجزیه چربی‌ها می‌کند و آن را به اسیدهای چرب آزاد تبدیل می‌کند و آنها نیز سبب التهاب غدد چربی می‌شوند که در ابتدا خودش را به صورت جوش سرسیاه نشان می‌دهد اما پس از مدتی این غدد قرمز و ملتهب شده و برجسته می‌شوند. در این شرایط دستگاه ایمنی بدن وارد عمل می‌شود و در این نواحی با میکروب‌های فعال شده درگیر می‌شوند. در این حالت لاشه‌هایی که از کشته شده‌ها به وجود می‌آیند سبب ایجاد جوش‌های سرسفید یا چرکی می‌شود.

▪ آیا همین جوش‌ها سبب ایجاد جوشگاه در پوست می‌شوند؟

ـ گاهی اوقات غده‌های چربی به سرعت شروع به رشد می‌کنند و متورم می‌شوند که در روی پوست به‌صورت یک دانه برجسته و سفت مشخص است. این جوش‌ها عمیق‌ هستند که اگر درمان هم بشوند، روی پوست جا می‌گذارند اما دسته دیگری از جوش‌ها که روی پوست جا می‌گذارند، جوش‌های سطحی هستند که توسط افراد دستکاری می‌شوند و سبب افزایش باکتری در جوش می‌شوند، در نتیجه درمان این جوش‌ها سخت‌تر شده و ممکن است حتی از خود ردپایی باقی بگذارند.

▪ این غدد چربی بیشتر در کدام قسمت‌های بدن وجود دارند؟

ـ صورت، سینه، پشت، روی شانه‌ها و بازوها.

▪ جوش‌های دوران نوجوانی با جوش‌های دوران بزرگسالی متفاوت است؟

ـ بله. آکنه‌ای که در پوست به واسطه بلوغ ایجاد می‌شود مربوط به‌خصوصیات ژنی یا ارثی از فامیل مادر یا پدر است اما ظهور آکنه در سنین بالاتر یعنی بعد از ۲۰ سالگی به دلیل اختلالات هورمونی است که البته از نظر درمان و مراقبت‌های بهداشتی هیچ فرقی با هم ندارند.

▪ برای پیشگیری از عفونی شدن جوش‌ها و بهداشت آن به چه نکاتی باید توجه کرد؟

ـ بهترین روش برای پیشگیری از عفونی شدن جوش‌ها، رعایت اصول بهداشتی مانند استحمام روزانه، شستشوی پوست با آب گرم و صابون، محافظت پوست از باد، آفتاب، گرد و خاک و... است. هرچند رژیم غذایی در بهبود جوش‌ها نقش دارد، ولی محدودیت غذایی توصیه نمی‌شود و بهتر است به نوجوانان آموزش داده شود که خودشان دقت کنند و متوجه شوند که چه غذایی سبب ازدیاد جوش‌هایشان می‌شود تا از خوردن آنها پرهیز کنند. مصرف مایعات فراوان، انواع میوه و سبزی در پیشگیری از بروز جوش‌های غرور و یا تشدید آنها موثر است. خارج کردن چربی درون دانه‌ها با دست‌های تمیز و گاز استریل توام با فشاری نرم و آرام پیشنهاد خوبی است اما دستکاری جوش‌های چرکی توصیه نمی‌شود. وسایل استحمام، حوله صورت، تیغ یا ماشین ریش‌تراش باید شخصی باشد. از دست زدن و بازی کردن با جوش‌ها مطلقاً خودداری شود. ورزش، تفریح در هوای پاک و تمیز و استراحت به اندازه کافی در پیشگیری از بروز جوش‌های غرور موثر است. افراد باید سعی کنند از عصبانیت، نگرانی و فشارهای روانی که عاملی برای بروز جوش‌های غرور هستند، پرهیز کنند. چنانچه جوش‌های غرور به حالت التهابی بروز کنند، ممکن است درمان با آنتی‌بیوتیک و سایر خدمات پوستی لازم باشد.