نماز, امنیت روانی و اجتماعی خانواده

نماز دانشگاهی است که کوچک و بزرگ, با سواد و بی سواد, فیلسوف و متکلم, اولیای خدا, امامان و پیشوایان دینی و حتی پیامبر بزرگوار اسلام ص هم در آن شرکت می کردند

نماز دانشگاهی است که کوچک و بزرگ، با سواد و بی سواد، فیلسوف و متکلم، اولیای خدا، امامان و پیشوایان دینی و حتی پیامبر بزرگوار اسلام(ص) هم در آن شرکت می کردند. بدیهی است همه مسلمانان در این دانشگاه وارد می شوند، اما همه یکسان بهره نمی گیرند، بلکه درک، علم، کیفیت اقامه نماز، دقت و اهتمام در ترک گناهان و مراقبت در اوقات نماز و کیفیت ارتباط نمازگزار با پروردگار متعالی همه و همه در رشد و تعالی نمازگزار مؤثر و مفید است. برای مثال کودکی که نماز می خواند، سعی می کند کلمات نماز را صحیح ادا کرده و نماز را به پایان برساند. یک انسان بزرگسال علاوه بر قرائت حمد و سوره تلاش می کند که خود را در محضر خدا ببیند و در معنای بعضی از کلمات نماز تعمق کند.

ممکن است نماز را کسی بخواند که اهل مراقبه و محاسبه است و از انجام گناهان خودداری می کند، چنین فردی در نماز حال و هوای دیگری دارد. معانی کلمات نماز در او اثر ویژه ای می گذارد، در مواردی همه چیز را فراموش کرده با خدای خود به راز و نیاز می پردازد، باز از این بالاتر هستند که در نماز همه چیز را فراموش کرده و با پروردگار خود به راز و نیاز مشغول می شوند و دنیا و آنچه در آن است، همه را فراموش می کنند.

در دوره ای که در حوزه علمیه قم تحصیل می کردم طلبه باهوشی که اهل کاشان بود و از نظر هوش و استعداد از دیگران برتری داشت وقتی در مدرسه فیضیه به امام جماعت اقتدا می کرد، اذکار رکوع و سجود را بلند بلند می گفت و گاه برخی از طلاب به او ایراد می گرفتند که چرا ذکر نماز را بلند می گویی او مدعی بود که در حال نماز جز به خدا فکر و اندیشه ای ندارد. در فرصتی همین شخص مشغول خواندن نماز جماعت بود، ناگهان رگبار بهاری شروع شد، بیشتر طلبه ها نماز را فرادی خوانده و خود را به داخل سالن رساندند، ولی مرحوم شیخ علی کاشی در رگبار بهاری همچنان به نماز خود ادامه داد و نماز را قطع نکرد، در حالی که باران همه لباس های او را خیس کرده بود و همه تعجب می کردند که چرا نماز را فرادی نخواند. درباره امام جعفر صادق علیه السلام نقل شده است که ایشان در حال نماز خواندن بودند، وقتی به جمله «ایاک نعبد و ایاک نستعین» رسیدند، چندبار جمله را تکرار کرده. حال ایشان به هم خورد و بی هوش شدند. پس از آن که او را به هوش آوردند، پرسیدند: چرا وقتی جمله «ایاک نعبد» را چندین بار فرمودید بی هوش شدید آن حضرت در پاسخ فرمودند: وقتی «ایاک نعبد و ایاک نستعین» را می گفتم، دیدم گوینده و مخاطب وحدتی دارند و به عبارت دیگر فرد دیگری این جمله را می گوید. پس نماز مانند اقیانوس بیکرانی است که برخی در آن غرق می شوند و برخی دیگر با کمال قدرت و توانمندی های خود امواج دریا را رد کرده، همچنان به سیر و حرکت ادامه می دهند، نماز نظیر دانشگاه بزرگی است که همگان وارد آن می شوند و فقط نخبگان و نوابغ هستند که عالی ترین درجات آگاهی و علمی را به دست می آورند و بقیه افراد مشروط می شوند و یا در رده های پائین قرار می گیرند.

خداوند متعال درباره نماز می فرماید: «ان الصلوة تنهی عن الفحشا و المنکر؛ همانا، نماز افراد نمازگزار را از زشتی ها و بدی ها باز می دارد» یعنی نماز خوان اگر نماز واقعی را انجام دهد، به تدریج بدی ها و زشتی ها از او دور می شود، زیرا نمازگزار خود را در محضر پروردگار می بیند و می داند که خداوند بزرگ از اعمال و رفتار او اطلاع دارد. در ضمن خداوند متعال بخشنده ومهربان است و به تدریج چنین نماز خوانی، بدی ها و زشتی های خود را ترک می کند. خداوند متعال ترک زشتی ها و بدی ها را اثر وضعی نماز تلقی می کند، یعنی نماز واقعی موجب می شود که شخص نمازگزار بدی های خود را کاهش دهد و اگر سال ها از عمر نماز گزار گذشته باشد و او کماکان گرفتار اعمال خلاف و زشت باشد، معلوم می شود چنین شخصی نماز واقعی نخوانده، بلکه ادای آن را درآورده است، زیرا خداوند فرموده است، نماز این اثر را دارد که به تدریج اعمال خلاف را از شخص نمازگزار دور کند. برای مثال اگر بیمار داروی پزشک را مصرف کند، پس از گذشت مدت زمان کوتاهی آثار بیماری از او برطرف می شود مگر آن که بیمار دستور پزشک را کاملاً رعایت نکند. با مطالعه و بررسی دقیق به خوبی آشکار می شود که چنین نمازگزاری نماز نخوانده، بلکه ادای نماز واقعی را درآورده است.

اگر فرآیند ایمان افراد را شناسایی می کنید، فقط به نماز خواندن افراد نگاه نکنید بلکه اگر در رفتار و کردار فردی دروغ گویی و خیانت به مردم و ناهنجاری های دیگری مشاهده نکردید، چنین فردی مؤمن است.

● معاویه بن وهب و سؤال او از امام حسین(ع)

وی از امام پرسید: بهترین چیزی که به وسیله آن بندگان خدا می توانند خود را به خدای متعال نزدیک سازند، چیست

حضرت فرمودند: ما اعلم شیئاً افضل من هذةالصلوه، من چیزی بهتر و کامل تر از نماز نمی دانم که انسان را به خدا نزدیک کند. معلوم می شود که نماز برنامه کاملی است که اگر انسان ها آن را همانطور که پروردگار متعال دستور داده، انجام دهند در فرصت کوتاهی به خدا نزدیک می شوند. یعنی افراد نماز خوان سعی می کنند خود را در محضر خدا دیده و کلمات و الفاظی که در نماز وجود دارد با عمق وجود درک کنند و در خلال نماز همه چیز را فراموش کرده و جز خدای متعال را در نظر نداشته باشند، به طور قطع چنین نمازی به تدریج در نمازگزار اثر می گذارد و او را به خدا نزدیک تر می کند.

نکته ای که در اینجا باید به آن اشاره کرد، این است که شخص نمازگزار در آغاز تلاش می کند که ظاهر نماز را انجام دهد، ولی به مرور زمان با معانی و محتوای دقیق آن آشنا می شود. به طور خلاصه باید گفت که نماز به تدریج و با گذشت زمان انسان را به عالی ترین درجات معرفتی می رساند.

● نماز اول وقت

مرحوم حاج شیخ عباس قمی قدس سره در کتاب سفینه البحار می فرماید: رسول خدا(ص) فرمودند: از من نیست آن که نماز را تحقیر کند. یعنی نماز را اول وقت نخواند. همچنین از آن حضرت نقل شده است که هر کس به اوقات نماز اهمیت داده و نمازها را در وقت خود انجام دهد من چند چیز را برای او تضمین می کنم.

ـ اول، موقع جان دادن از آرامش برخوردار است.

ـ دوم این که همه سختی ها از او برطرف می شود و بالاخره از آتش دوزخ مصون می ماند.

حضرت علی(ع) در نهج البلاغه پس از امر به پرهیزگاری، تقوی و نظم به همه مسلمانان تأکید کرده و می فرماید: و نظم امرکم. بنابراین فرد نماز خوان باید تلاش کند که نماز ها را در اوقات خود بخواند زیرا در غیر این صورت نماز را تحقیر کرده است. علی(ع) در خلال جنگ صفین با معاویه زوال خورشید را مراقبت می کرد. ابن عباس پرسید: در هنگام جنگ ومبارزه با دشمن، نماز خواندن مفهوم و معنایی ندارد. علی علیه السلام در پاسخ فرمودند: ای ابن عباس! مگر نمی دانی هدف ما از جنگ اقامه نماز است، بدیهی است وقتی چیزی هدف قرار بگیرد، هرگز در انجام آن نباید سستی کرد.

● نماز وداع

از رسول خدا(ص) نقل شده است که فرمودند: «صل صلوه مودع فازا دخلت فی الصلوة فقل هذا آخر صلاتی من الدنیا» سعی کن نماز تودیع بخوانی، یعنی وقتی در نماز هستی چنین گمان کن که این آخرین نمازی است که می خوانی و پس از این نماز دیگر به نماز خواندن توفیق نخواهی یافت.

در کتاب سفینة البحار مرحوم حاج شیخ عباس قمی(قدس سره) آمده است: اگر کسی دو رکعت نماز بخواند و بداند که در نماز چه سخنانی را بر زبان آورده است خداوند متعال همه گناهان او را می آمرزد.

● الا بذکرالله تطمئن القلوب

با یاد خدا دل ها آرامش و اطمینان پیدا می کند. در خلال بحث های قبلی اشاره شد که یکی از نیازهای طبیعی انسان ها ارتباط با خدا و راز و نیاز با اوست. بدیهی است هر قدر این ارتباط قوی تر و استوار تر انجام شود، آرامش و سکون وسیع تر و عمیق تر تحقق می یابد. اگر انسانی هیچ نوع ارتباطی با خدا نداشته باشد سرانجام در برابر مشکلات روحی به بیماری روانی مبتلا می شود. تجربه نشان می دهد که برخی از افرادی که عمری را در ارضای تمایلات نفسانی به سر برده و سرانجام خسته و کوفته به سوی خدا روی آورده اند، تلاش می کنند تا، خود را به آرامش و سکون برسانند. زیرا جز با یاد خدا دل ها آرام و قرار نمی گیرد.

امروزه دنیای غرب گرفتار بیماری های روانی است. روان شناسان ورزیده و خبره که مدت ها در کشور آمریکا بوده اند، مدعی هستند که ۵۰درصد بیمارستان های آمریکا در اختیار بیماران روحی و روانی قرار دارد.

چندی قبل روزنامه های تهران نوشتند که در آمریکا مردی روانی وارد دانشگاه شد و سی و شش نفر از دانشجویان و برخی اساتید را به قتل رساند و سرانجام با شلیک گلوله ای خود را کشت. بدون تردید هرگز بیمار جسمی به چنین کاری اقدام نمی کند ولی بیمار روانی برای آن که خود را از رنج و ناراحتی های روحی نجات دهد به چنین جنایت هولناکی اقدام می کند.

بدون تردید در پرتو انتشار و نشر فرهنگ غربی در کشور های اسلامی، پایگاه های اصیل قومی و اسلامی خانواده ها دچار تغییر و تحول شده است. بر همین اساس استحکام و استواری که در گذشته میان اعضای خانواده وجود داشت به تدریج کاهش یافته است.

دانشمندان غربی در نوشته های علمی خود گوشزد کرده اند که هر قدر انسان ها با خدا ارتباط داشته باشند ابتلا و گرفتار شدن به بیماری های روانی کمتر صورت می گیرد.

ناگفته نماند، مسلمان هر قدر در پنج بار عبادت و ارتباط با خدا کار خود را صحیح تر و عمیق تر انجام دهد، روح ایمان و تقوایش افزایش یافته و در انجام کارهای غیر عبادی با یاد خدا و نام او از انجام برنامه های خلاف پرهیز می کند و به عبارت دیگر در پرتو پنج بار نماز و راز و نیاز، خدا را کاملاً شناسایی کرده و حاضر نیست در متن زندگی او برنامه غیر خدایی وارد شود.

● نماز معراج مؤمن است

همه انسان ها گمشده ای دارند و آن خالق و رازق و هستی بخش آنان است. خدا از پدر و مادر به انسان نزدیک تر، مهربان تر و بخشنده تر است. او همه افراد را با عالی ترین شیوه آفرید و همه موجودات با حول و قوه الهی فعال هستند. او از همه انسان ها به آنان نزدیک تر است، با این که دیدن ها و گفتن ها و رفتن ها همه در پرتو لطف و عنایت او صورت می گیرد، ولی انسان غافل او را نمی بیند و از دور خدایا می کند.

عالم روحانی می گفت، در خانه وضو گرفتم و احساس کردم که عینک خود را در اتاق گذشته ام، همه اتاق را گشتم و از عینک خبری نبود، ناگهان متوجه شدم که با عینکی که به چشم دارم، دنبال عینک می گردم.

سال ها دل طلب جام جم از ما می کرد- آن چه خود داشت ز بیگانه تمنا می کرد

خدا هستی بخش مطلق است. واقعیتی است که با چشم دل می توان او را دیدار کرد و هرگز در قالب بینش های علمی و کلامی و فلسفی نمی گنجد.

یکی از نیازهای طبیعی انسان ارتباط و سخن گفتن با خداست. یکی از زیبا ترین و جذاب ترین ها، دعا و ارتباط انسان با خداست. خداوند متعال عالی ترین جملات و کلمات را در نماز درباره خود ترسیم کرد تا همه مسلمانان در اوقات نماز با او سخن بگویند و راز و نیاز داشته باشند. کلمات و جملاتی که همه دانشمندان در برابر عظمت و تعالی آنها سر تعظیم فرود می آورند. الحمدلله رب العالمین، الرحمن الرحیم... تکرار این کلمات در موقع نماز موجب بینایی چشم و بر طرف شدن همه هم و غم و نورانی شدن چهره نماز گزار می شود.

انسان های مؤمن با ذکر کلمات سوره حمد در دریای بی کران عظمت و تعالی پروردگار غرق می شوند و از شوق و ذوق گاه به رکوع و گاه به سجده می روند تا با همه وجود در برابرش کرنش کنند.

● ویژگی نماز مقبول چیست

در پایان بحث نماز به این فکر افتادم که اگر کسی سؤال کند نماز مقبول دارای چه ویژگی هایی است، در پاسخ چه باید گفت خداوند درباره ویژگی نماز مقبول در سوره مؤمنون چنین می فرمایند: «قد افلح المؤمنون الذین فی صلاتهم خاشعون؛ مردان با ایمان رستگارند، کسانی که در نمازشان خاشع هستند.»

برخی از ترجمه کنندگان آیات قرآن، خاشع را به معنای فروتنی ترجمه کرده اند. بدون تردید چنین ترجمه ای صحیح نیست، زیرا خشوع یک واقعیت روحی و روانی است. خداوند متعال در مواردی فرموده است: «الم یان للذین آمنوا ان تخشع قلوبهم لذکرالله؛ آیا زمان آن نرسیده است که دل های مؤمنین در برابر آیات الهی خاشع شود » مرحوم الهی قمشه ای قدس سره در ترجمه قرآن کریم، خاشع را خاضع و خاشع معنی کرده و این مسأله ای است که برخی از کلمات قرآن در زبان فارسی دارای معادل نمی باشد، چون هرگز نمی توان معانی که در خشوع وجود دارد در یک کلمه فارسی پیدا کرد، ولی در پرتو مثال تا حدودی می توان کلمه خاشع را معنی کرد.

یک انسان درس نخوانده و بی سواد وقتی در برابر عالم و دانشمند بزرگی قرار بگیرد، اولین حالتی که در شخص ساده به وجود می آید، پوچی و حقارت خود اوست. بدیهی است این احساس وقتی تحقق می یابد که عظمت و تعالی طرف مقابل را لمس کرده باشد، چنان چه وقتی در برابر امواج خروشان دریا قرار می گیریم، نخستین چیزی که در ذهن ما احساس می شود، کوچکی و حقارت خود انسان است. مسلمان نمازگزار وقتی به نماز می ایستد با کلماتی که خدا آنها را ترسیم کرده، به راز و نیاز با او می پردازد.

● سخنی کوتاه با پدران و مادران

خداوند متعال پدران و مادران را مسئول تربیت و ارشاد فرزندان خود قرار داده است. در قرآن کریم می فرماید: «قوانفسکم و اهلیکم نارا، خود و اهل خویش را از آتش نگه دارید.»

روی این اصل مسئولیت تربیتی فرزندان به طور مستقیم برعهده پدران و مادران است.

نکته دوم، این که پیامبر بزرگوار اسلام به حضرت علی(ع) فرمود: «ای علی! اگر خداوند فردی را به وسیله تو هدایت کند، ارزش این کار از کره خاکی که خورشید تابان بر آن می تابد برتر وبهتر است.»

نکته سوم این که، خداوند متعال برای سازندگی همه افراد مسلمان، عالی ترین برنامه یعنی نماز های پنج گانه را مقرر داشت تا مسلمانان با اقامه صحیح آن خویش را بسازند و بدون تردید اگر برنامه ای کامل تر از نماز وجود داشت، خداوند به انجام آن دستور می داد. همه انبیا و پیامبران و اولیا در پرتو نماز خود را به عالی ترین کمال رساندند. امامان معصوم شیفته نماز بودند و عالی ترین راز و نیاز خود را به وسیله آن ابراز می داشتند.

نکته چهارم این که، قرآن ظاهر و باطنی دارد، افرادی که به خواندن قرآن می پردازند علاوه بر خواندن صحیح آن باید تلاش کنند معانی و مفاهیم آن را در همه رفتار و کردار خود تجسم بخشند، چنانچه حضرت علی(ع) قرآن ناطق بود و پیامبر بزرگوار قرآن مجسم بود، یعنی آیات قرآن در رفتار و کردار این عزیزان متجلی شده بود. از این نکته پی می بریم که نماز دارای ظاهر و باطنی است. پدران و مادران علاوه بر آشنا ساختن فرزندان خود به ظواهر قرآن، به تدریج آنها را با محتوای واقعی نماز آشنا کنند تا این امانت های الهی به ظاهر نماز اکتفا نکنند. بدیهی است پدران و مادران به مرور زمان و در درجه اول، خواندن نماز صحیح را به فرزندان انتقال دهند و سپس در شرایط زمانی مساعد آنها را با اهداف نهایی نماز آشنا کنند و به فرزندان خود بیاموزند که نمازی نزد پروردگار مقبول است که در آن خشوع و خضوع وجود داشته باشد و نماز خوان امین و صادق باید باشد و از انجام امور بیهوده اجتناب بورزد تا به تدریج فرزندان با امور معنوی نماز آشنایی پیدا کنند.

نکته پنجم این که پدران و مادران برای فرزندان خود الگو هستند. آنها تلاش کنند تا نماز را با اصول اخلاقی و ایمانی برگزار کنند تا فرزندان هم نماز را با محتوا انجام دهند و به تدریج با امور معنوی و کمال نماز آشنایی پیدا کنند.

مجید رشیدپور