دیتاسنتر چرا و چگونه

در صورتی که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قصد انتقال سایت های ایرانی به داخلی کشور را دارد باید از شرکت های داخلی حمایت کند که در آن صورت دارای IDCهای قدرتمندی در کشور خواهیم بود

در صورتی که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قصد انتقال سایت‌های ایرانی به داخلی کشور را دارد باید از شرکت‌های داخلی حمایت کند که در آن صورت دارای IDCهای قدرتمندی در کشور خواهیم بود. از سویی در صورت وجود IDC‌های قدرتمند در ایران و وجود سرور‌های وب، کشور‌های منطقه مجبور به برقراری ارتباط اینترنتی به ایران خواهند بود و بدین ترتیب علاوه بر منافع اقتصادی، ایران به هاب دیتا در منطقه نیز تبدیل خواهد شد.

● نگاهی بر صنعت IDC و چشم‌اندازهای آن

از زمانی که این صفحه (سپهر) در روزنامه متولد شده برای بار دوم است که به سراغ دیتاسنترها می‌رویم. شاید بهانه‌مان برای پرداختن به این موضوع «همایش چشم‌انداز صنعت IDC در ایران» است که برگزار شد، ولی هدف اصلی پرداختن به آن توجه به اهمیت دیتاسنترها و نقش غیرقابل انکار آنها در جامعه اطلاعاتی امروزی است.

● تعریف دیتاسنتر

دیتاسنتر اینترنتی یا IDC به مجموعه‌ای از سرویس دهنده‌ها، زیرساختارهای ارتباطی و تجهیزات دسترسی که به منظور ارائه، نگهداری و پشتیبانی از میزبانی سرویس‌های اینترنتی به کارگرفته شده‌اند گفته می‌شود. که سازمان‌ها، شرکت‌ها و اشخاص عادی می‌توانند با اجاره کردن فضا و تجهیزات در این مراکز صفحات وب، اطلاعات و سرویس‌های مبتنی بر وب خود را بر روی بستر اینترنت (یا اینترانت) راه‌اندازی کنند. البته به طور کل مرکز داده یا دیتاسنتر، محلی ویژه برای استقرار تعداد زیادی دستگاه‌های الکترونیکی (غالباً رایانه‌ها و دستگاه‌های ارتباطی) است.

مرکز داده یا دیتاسنتر همانطور که از نامش مشخص است، معمولاً توسط یک سازمان خاص برای اداره‌ کردن داده‌های مورد نیاز آن سازمان، ساخته و نگهداری می‌شود. مرکز داده مکانی با امنیت فیزیکی و الکترونیکی بالا، برخوردار از پهنای باند ارتباطی وسیع، متصل به شبکه‌های رایانه‌ای ملی یا جهانی، با خدمات تمام وقت و در دسترس است. این مراکز دارای انواع تجهیزات سخت‌افزاری، شامل رایانه، سوئیچ، مودم و غیره و نرم‌افزاری شامل پایگاه‌های داده، سرورها، سیستم عامل پیشرفته بوده و از پشتیبانی و نگهداری حرفه‌ای و تمام وقت برخوردار هستند.

مرکز داده اینترنتی به پشتیبانی و ارائه خدمات مرتبط با اطلاعات و داده از قبیل خدمات ذخیره، نگهداری و بازیابی داده، خدماتERP‬، میزبانی خدمات اینترنتی، میزبانی ارائه خدمات کاربردی، میزبانی برون‌سپاری خدمات، خدمات شبکه اختصاصی مجازی و غیره برای شرکت‌های خصوصی یا دولتی می‌پردازد.

● لزوم وجود دیتاسنترهای داخلی

میزبانی و هاستیبنگ یکی از اهرم‌هایی است که آمریکایی‌ها گهگاه ار آن جهت وارد آوردن فشارهای سیاسی استفاده می‌کنند. اهمیت هاستینگ و مراکز داده‌های اینترنتی(IDC) بقدری است که عدم توجه به آن می‌تواند در آینده صدمات جبران‌ناپذیری بر ما وارد نماید و این در حالی است که قریب به اتفاق سایت‌های ایرانی در خارج از کشور میزبانی می‌شوند، بنابراین همه اطلاعات این سایت‌ها به خارج می‌رود و از آنجا که کاربران اینترنت حتی برای دریافت اطلاعات از سایتی در داخل کشور، باید از طریق یکی از‪ISP یا ICP دارای مجوز داخلی، از یک مسیر به شبکه جهانی اینترنت وصل شوند و از مسیر دیگر اطلاعات بگیرند، کشور باید دو بار هزینه سیر اطلاعات را بپردازد.

با راه‌اندازی IDC ایرانی می‌توان در مصرف پهنای باند کشور تا حد زیادی صرفه‌جویی کرد، چرا که می‌توان ترافیک مربوط به سایت‌های ایرانی را به داخل کشور منتقل کرد و بدین ترتیب ترافیک gateway‌های اصلی شرکت فناوری ارتباطات به میزان گسترده‌ای کاهش پیدا خواهد کرد. از طرف دیگر با توجه به غیرقابل اطمینان بودن لینک‌های ارتباطی ایران به اینترنت می‌توان مطمئن شد که حداقل در زمان قطعی گسترده این لینک‌های ارتباطی، برخی سایت‌های ایرانی برای کاربران قابل دسترس خواهد بود.

امنیت سرور‌های ایرانی نکته قابل توجه بعدی است که با توجه به تحریم ایران و مشکلاتی که به تبع آن پیش آمده است، ضرورت وجود IDC ایرانی را بیش از پیش مشخص می‌سازد. راه‌اندازی سرویس‌های آنلاین منطبق با طرح دولت الکترونیک، مخصوصا برخی سازمان‌ها مانند بانک‌ها و سازمان‌هایی که به نوعی اطلاعات شخصی افراد در آنها قرار دارد، ضرورت این راه‌اندازی این IDC را کاملا مشخص می‌سازد. از نظر اقتصادی نیز با توجه به استفاده بیش از ۹۰ درصد شرکت‌های هاستینگ از خدمات خارجی که باعث خروج ارز از کشور می‌شود، استفاده از IDC‌های داخلی به نفع اقتصاد کشور است.

● دیتاسنترها در ایران

دیتاسنترها را در ایران می‌توان به دو گروه دولتی و خصوصی تقسیم کرد. اولین خبر در زمینه دیتاسنترهای دولتی به دی‌ماه ۱۳۸۱ برمی‌گردد، زمانی که معاون وقت اداره کل توسعه مهندسی ارتباطات دیتای مخابرات اعلام کرد: «به منظور پاسخگویی به نیاز Hosting و ایجاد محیط مناسب برای محتوای فارسی در کشور آیین‌نامه IDC در امور ارتباطات دیتای مخابرات تدوین و مراحل نهایی تصویب خود را می‌گذراند». مرداد ۸۳ حجت‌الاسلام سیدمحمدرضا حسینی دبیر شورای اطلاع‌رسانی دفتر تبلیغات اسلامی در حوزه علمیه قم خبر راه‌اندازی نخستین دیتاسنتر ایران را در حوزه علمیه قم داد.

اواسط آذر ۸۳ رضا رشیدی مدیرعامل شرکت ارتباطات داده‌ها گفت: طرح Hosting داخلی و در حقیقت همان شارع ۲ تا یک ماه آینده راه‌اندازی شده و به بهره‌برداری می‌رسد، این طرح آزمایشی است و در واقع یک پایلوت محسوب می‌شود. در همان گفت‌وگو رشیدی از اعلام شدن فراخوان ایجاد IDC داخلی خبر داد و افزود: طی دو هفته آینده این فراخوان اعلام می‌شود که قرار است این طرح به شرکت‌های خصوصی واگذار شود.

در نتیجه فراخوان ۳ شرکت پارس‌آنلاین، داده‌پردازی ایران و داده سامانه فن‌آوا موفق شدند نام خود را به عنوان اولین شرکت‌های خصوصی فعال در IDC به ثبت برسانند و در ۲۹ اردیبهشت‌ماه توافق‌نامه‌ها به امضای نهایی رسید. صدری معاونت فناوری اطلاعات وقت وزارت ICT در روز امضای توافق‌نامه‌ها تاکید کرد که این ۳ شرکت باید در مهلت تعیین شده (۴ تا ۶ ماه برای افتتاح پایلوت و یک سال برای راه‌‏اندازی دیتاسنتر اصلی) به تعهدات خود عمل کنند. البته تاکنون بجز موارد گفته شده چند سازمان دولتی همچون وزارت آموزش و پرورش، سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت تعاون، کتابخانه ملی، سازمان تامین اجتماعی، سازمان ثبت و... با راه‌اندازی مراکز دیتای خود اولین گام‌ها را در کشور برای ایجاد دیتاسنتر‌ها برداشته‌اند.

یکی از مهم‌ترین ابعاد یکی از پرسروصداترین طرح‌های وزارت ارتباطات، موسوم به «اینترنت ملی» نیز راه‌اندازی IDC‌های استانی است که طبق خبرها تاکنون IDC اصفهان راه‌اندازی شده و در مرحله بعد، IDC مربوط به مشهد نیز به زودی راه‌اندازی می‌شود.

● مشخصات مراکز داده

هم‌اکنون مراکز داده متفاوتی در نقاط دنیا وجود دارد که با توجه به نیاز و همچنین شرایط منطقه‌ای طراحی و ساخته شده‌اند. به‌طور کلی استاندارد خاصی برای یک Data Center وجود ندارد، اما مهم‌ترین مشخصات عمومی یک مرکز داده به قرار زیر است:

▪ در اختیار داشتن اتصالات مختلف به اینترنت از طریق ISP و ICPهای مختلف: به طور معمول یکData Center برای اتصال به اینترنت از چندین اتصال مختلف استفاده می‌کند تا در صورتی که هر یک از اتصالات به دلیلی از کار افتادند، در سرویس‌دهی مرکز وقفه‌ای پیش نیاید.

▪ وجود سیستم قدرت پشتیبان: یکی از مهم‌ترین مسائل در مرکز داده سرویس‌دهی بدون وقفه به مشتریان است. با توجه به امکان قطع برق به دلایل مختلف مثل حوادث غیرمترقبه یا جنگ، نیاز به سیستم برق پشتیبان ضروری است. معمولا Data Centerهای بزرگ از UPSهای مخصوصی استفاده می‌کنند که امکان سرویس‌دهی به بیش از ۱۰۰ کامپیوتر را دارند. علاوه بر سیستم UPS، ژنراتورهای قوی نیز در مرکز داده‌ای وجود دارد تا در صورت قطع بلندمدت برق، سرویس‌دهی بدون وقفه انجام شود.

▪ وجود سرورهای متعدد: هدف اصلی یک مرکز داده در اختیار گذاشتن سرورهای وب برای مشتریان است. سرورهای مورد استفاده با توجه به نیاز و امکانات Data Center تعیین می‌شود. تنها تفاوت مهم، نوع سرورهای مورد استفاده توسط مرکز داده است. در این مراکز داده‌ای از دو نوع سرور استفاده می‌شود: سرورهای Rack mount و یا سرورهای Desktop.

▪ مشخصات فیزیکی:ساختمان‌های مراکز داده‌ای اکثرا با سقف‌های بلند ساخته می‌شوند که علاوه بر تهویه هوا، امکان قراردادن سرورهای بیشتر را فراهم می‌کنند. همچنین در تمامی Data Centerها، مسیرهایی برای گذراندن کابل‌های شبکه و همچنین کابل‌های برق وجود دارد. علاوه بر اینها، وجود سیستم تهویه قوی برای پایین نگاه داشتن دمای سرورها ضروری است. البته مشخصاتی چون وجود سقف کاذب، کف کاذب و همچنین سیستم اطفا حریق در برخی موارد توصیه شده است.

● موانع پیش روی IDCهای ایرانی

▪ پهنای باند: در حال حاضر مجموع پهنای باند موجود در کشور حتی به چند گیگا بایت هم نمی‌رسد. این رقم باز هم برای دیتاسنترهایی که می‌خواهند به میزبانان هزاران وب‌سایت و وب‌سرویس ریز و درشت ایرانی و هاب منطقه تبدیل شوند بسیار ناچیز است!

▪ زیرساخت: برای راه‌اندازی سرورهای استانی وASPها به یک بکبون مخابراتی و ارتباطی قوی و ایمن به همراه بکبون ذخیره (برای استفاده در مواقع خاص) نیاز هست. باید دید آیا شبکه زیرساخت مخابراتی کشور بخصوص در بخش فیبر نوری توان جوابگویی به این هاب‌های استانی و منطقه‌ای و برقراری ارتباط بی‌دردسر بین سرورها را دارد یا نه؟!

▪ هزینه‌ها: جز هزینه نصب و راه‌اندازی، دیتاسنترها هزینه‌های از قیبل هزینه پهنای باند، هزینه نگهداری سرور، هزینه نیروهای متخصص و پشتیبانی شبانه‌روزی، هزینه نجومی برق و سوخت (برای تامین انرژی الکتریکی در مواقع قطع شبکه سراسری برق) و ده‌ها هزینه پنهان و آشکار دیگر را در بر دارند.

▪ موازی‌کاری: سه شرکت خصوصی که مجوز راه‌اندازی دیتاسنتر در ایران را دریافت کردند، مشکل دیگری هم پیش روی خود دارند و آن رقابت با دولت است: طبق تصمیم وزارتICT نصب و راه‌اندازی دیتاسنتر در ایران طبق مناقصه‌ای به سه شرکت خصوصی واگذار شد، اما بخش‌های دیگری از حاکمیت (سازمان‌ها و موسسات و وزارت‌خانه‌هایی که در بالا اعلام شد) بدون توجه به تصمیم وزارت ICT اقدام به راه‌اندازی IDC کرده‌اند که این پارادوکس و موازی‌کاری به هر صورت برای بخش خصوصی خطرناک است.

▪ جذب مشتری: جذب مشتری و قانع کردنش به مهاجرت از سرورهای فوق پرسرعت و ایمن خارجی به دیتاسنترهای ایرانی بزرگ‌ترین مشکل مدیران سرورهای داخلی است.

▪ امنیت: موضوع امنیت درIDCها از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است اما متاسفانه در ایران بحث امنیت در حوزه فناوری اطلاعات جدی گرفته نمی‌شود که در صورت ادامه این روند آسیب پذیری امنیتی دیتاسنترهای ایرانی می‌تواند مشکلات و بحران‌های جدی و کمرشکنی را برایشان به ارمغان بیاورد تا جایی که این فناوری در نطفه خفه شود.

● نگاهی به آینده

پیش‌‌بینی‌های‌ انجام‌ شده‌ توسط محققان مرکز تحقیقاتی IDC نشان می‌دهد، تا پنج‌ سال‌ آینده‌ ایجاد محدودیت‌ برای‌ دسترسی‌ به‌ نیرو موجب‌ خواهد شد تا بیش‌ از ۹۰ درصد شرکت‌های‌ دنیا از دیتاسنتر استفاده‌ کنند. همچنین‌ احتمال‌ می‌رود تا آن‌ زمان‌ بیش‌ از نیمی‌ از مراکز داده‌ای موجود جای‌ خود را به‌ مدل‌های‌ جدید دهند و براین اساس ساختار کلی آنها تغییر کند. این‌ روند می‌تواند علاوه‌ بر خدمات‌رسانی‌ به‌ تمامی‌ مراکز دولتی، سازمان‌ها، شرکت‌های خصوصی، مراکز بهداشتی‌ و ... امنیت‌ را در مراکز تجاری‌ توسعه‌ دهد.

با توجه به این مطالب، در صورتی که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قصد انتقال سایت‌های ایرانی به داخلی کشور را دارد باید از شرکت‌های داخلی حمایت کند که در آن صورت دارای IDCهای قدرتمندی در کشور خواهیم بود. از سویی در صورت وجود IDC‌های قدرتمند در ایران و وجود سرور‌های وب، کشور‌های منطقه مجبور به برقراری ارتباط اینترنتی به ایران خواهند بود و بدین ترتیب علاوه بر منافع اقتصادی، ایران به هاب دیتا در منطقه نیز تبدیل خواهد شد.