انطباق رسوم ملی با ارزشهای اسلامی

اسلام و پیامبر گرامی آن در تأیید و یا رد سنن و آداب و رسوم ملی و مذهبی اقوام و جوامع, دو شرط اساسی را همواره در نظر داشتند, اول این که سنتهای پذیرفته شده مبتنی بر خرافات و آئینهای شرک,بت پرستی, ارزشها و قداستهای غیر الهی نباشند و دیگر این که از سنتهایی نباشند که موجب وابستگی به بیگانه شوند و یا به نحوی استقلال مسلمانان را در ابعاد مختلف زیر سؤال ببرند

اسلام و پیامبر گرامی آن در تأیید و یا رد سنن و آداب و رسوم ملی و مذهبی‏ اقوام و جوامع، دو شرط اساسی را همواره در نظر داشتند، اول این که سنتهای پذیرفته شده مبتنی بر خرافات و آئینهای شرک،بت‏ پرستی، ارزشها و قداستهای غیر الهی نباشند و دیگر این که از سنتهایی نباشند که موجب وابستگی به بیگانه ‏شوند و یا به نحوی استقلال مسلمانان را در ابعاد مختلف زیر سؤال ببرند.

عید در لغت‏ شادی مجدد و سروری را می‏گویند که سالیانه تکرار می‏شود. گفته ‏اند: به روزی که مردم در آن تجمع یابند و در کنار هم گرد آیند عید گویند و نیز بازگشت ‏به فرح و شادمانی فراگیر را عید گویند و بعضی نیز می‏گویند که در آن روز هر کس موقعیت‏ خود بازیابد و به جایگاه اجتماعی خود برگردد. چون تهیدستان ‏و فقرا نمی‏توانند لباس نو پوشند و لباسهای کهنه آنها، آنان را از ثروتمندان ومرفهان جدا می‏کند.

میبدی در کشف ‏الاسرار می‏گوید " سمی العید عیدا لان الله تعالی یعود بالرحمهٔ الی العبد و العبد یعود بالطاعهٔ ‏الی الرب" عید که از کلمه بازگشت می‏باشد برای آن است که خداوند رحمت ‏خود را متوجه بنده ‏اش می‏نماید و انسان نیز با فرمانبری خود به پروردگارش رو می‏کند.

تا آنجا که در تاریخ امتها و اقوام مختلف مشاهده شده و می‏شود، جوامع انسانی به ‏تفاوت آداب و رسوم و اعتقادات خود هر یک، روز خاصی در سال را جهت ‏یادآوری و تجدید خاطره نسبت ‏به موضوعات ویژه ‏ای که در تاریخ و فرهنگ آن قوم اهمیت بسیاری ‏داشته است، مشخص نموده و هر سال مراسم ویژه ‏ای به آن مناسبت‏ برگزار می‏کرده وآداب و رسوم خاصی را انجام می‏داده‏اند.

در قرآن کریم وقتی یاران حضرت عیسی(ع) سفره ‏ای آسمانی را آرزو نموده و به‏ عنوان آیه و نشانه الهی می‏طلبند حضرت عیسی از خداوند می‏خواهد که منتی برآنها نهاده و روزی آسمانی به آنان عنایت کند تا آن روز را عید امت قرار دهند وهمواره سالروز آن را پاس دارند.

علامه طباطبایی(ره) در تفسیر این آیه آورده است "خصوصیت عید این است که زمینه وحدت کلمه و تجدید حیات اجتماعی و نشاط و سرزندگی می‏آفریند و هر بار که فرا می‏رسد عظمت دین را تجدید می‏کند." سخن مرحوم‏علامه در اینجا شبیه سخن دیگر ایشان در ذیل آیه ۵ از سوره ابراهیم است که درتفسیر آیه "... و ذکرهم بایام الله‏" می‏گوید: گر چه همه روزها به خدا منسوب است اما این آیه ‏اشاره به روزهای ویژه‏ای دارد که در آن روزها آیات و علائم سلطنت و قدرت الهی ‏ظهور یافته و حادثه خاصی در تاریخ آن امت اتفاق افتاده و یا نعمتهای ویژه الهی ‏تجلی یافته است.

عیدهایی که جوامع دارای سابقه تاریخی امروزه برگزار می‏نمایند، هر یک یادآور حادثه بزرگی است که در تاریخ و فرهنگ آن جوامع اتفاق افتاده و یا هر سال تجدید می‏شود و در تاریخ ادیان آسمانی تنها اسلام است که عیدهای بزرگ او برای حادثه‏ تاریخی گذشته نیست و بلکه هر سال و برای همگان تجدید می‏شود، همانگونه که ‏امام خمینی(ره) در پیام نوروزی خود می‏فرماید "مسلمانان پس از پایان دادن کار مهم‏ عبادی سالیانه خود به شکرانه موفقیت در عبادت خود جشن می‏گیرند".

امام (ره) می‏فرماید "... البته از عیدهایی که اسلام تأسیس فرموده است ‏به حسب نظرهای مختلف‏ برداشتهای مختلفی وجود دارد، آن برداشتی که اهل معرفت از عید دارند با آن‏ برداشتی که دیگران می‏کنند بسیار متفاوت است، آنها بعد از ریاضتهایی که در ماه‏ رمضان می‏کنند روز عید را روز لقاء الله می‏دانند و آن روز برای آنها "الغیرک ‏من الظهور ما لیس لک " است، آنها همه چیز را از او می‏دانند و آن روز را عید می‏کنند برای اینکه بعد از ریاضت، یوم ورود به حضرت است.

و در عید قربان نیز بعد از اینکه تمام عزیزانشان را از دست دادند، مهیا برای ‏ملاقات می‏شوند، بعد از این که نفس خودشان را کشتند و هر چه عزیز است در راه خدا از آن گذشتند آن وقت است که روز لقاء است.

و جمعه نیز در اثر اجتماعاتی که مسلمین با هم دارند، اهل معرفت مهیا می‏شوند برای لقاء الله. پس برداشت آنها از عید غیر برداشت ماست و ما امیدواریم که به ‏تبع اولیای خدا به جلوه‏ای از آن جلوه‏ها برسیم و ذره ‏ای از آن معارف در قلب ما واقع بشود.

در روایات معصومین صلوات الله علیهم عید مفهوم دیگری نیز دارد. در بعضی از روایات تحقق حاکمیت ‏حق و ولایت الهی در جامعه مهمترین عید شمرده شده است زیرا همانگونه که در مفهوم عید تجدید حیات و نشاط مجدد نهفته است ‏باید روزی را عید گرفت که جامعه به حیات و حرکت و امید و اطمینان می‏رسد. امام صادق(ع) می‏فرماید: "... فان الانبیاء صلوات الله علیهم کانت تامرالاوصیاء بالیوم الذی کان یقام ‏فیه الوصی ان یتخذ عیدا" سیره انبیاء همواره این چنین بوده که به جانشینان ‏خود امر می‏نمودند تا روز تعیین و نصب وصی و جانشین را عید بگیرند.

و به همین دلیل در فرهنگ اهل بیت علیهم السلام اولین عید تاریخ، انتظار تحقق ‏حاکمیت‏ حق بوده است و امروز نیز عملا بزرگترین عید شیعیان روز تحقق حاکمیت ‏مستضعفان و حکومت عدل و قسط و نابودی جور و ظلم است. حضرت امام باقر(ع)می‏فرماید: "... و قد کان آدم(ع) وصی هبهٔ الله ان یتعاهد هذه الوصیه عند راس‏ کل سنه فیکون یوم عیدهم «یوم عید لهم‏» فیتعاهدون نوحا و زمانه الذی یخرج فیه.»

(حضرت آدم(ع) پس از جنایت قابیل، به جانشین خود شیث هبهٔ‏الله فرمود: ظلم ‏همچنان گسترش می‏یابد تا آنگه که فرزندم نوح بیاید و به سبب نفرین او طوفانی ‏برخیزد و همه ظالمین را نابود کند، و مؤمنان نجات یابند.) آنگاه حضرت آدم به ‏هبهٔ‏الله وصیت کرد که این مژده را هر سال به یاد آورد و این روز را برای خود و فرزندانش روز عید قرار دهد. آنان نیز به این وصیت عمل کردند و همواره سالروز این مژده نوید بخش و ظهور حضرت نوح را گرامی می‏شمردند.

این است که حضرت امام رضا(ع) می‏فرماید: " ... و ان یوم الغدیر بین الاضحی والفطر و الجمعه کالقمر بین الکواکب ... و هو یوم التهنئه یهنی‏ء بعضکم بعضا ...

یقول: " الحمدلله الذی جعلنا من المتمسکین بولایه امیرالمؤمنین و الائمه(ع) وهو یوم التبسم فی وجوه الناس من اهل الایمان ... و هو یوم الزینه ..." ... و البته روز عید غدیر در میان عید فطر و اضحی و جمعه همانند ماه در میان ستارگان ‏است. روز تبریک و تهنیت‏ به یکدیگر، و زمان گفتن این سخن است که حمد و ستایش‏ خدایی را که به ما توفیق تمسک به ولایت امیرالمؤمنین و فرزندان معصومش را عنایت‏ فرمود.

آنگاه فرمود: روز عید غدیر، روز شکفتن لبخند بر چهره مؤمنان و روز آرایش و زینت است.

در زمینه جایگاه عید نوروز در فرهنگ اسلامی و بیان اهل بیت عصمت و طهارت باید گفت:

اسلام و پیامبر گرامی آن در تأیید و یا رد سنن و آداب و رسوم ملی و مذهبی‏ اقوام و جوامع دیگر، دو شرط اساسی و یک شرط توجیهی را همواره در نظر داشتند:

۱) سنتهای پذیرفته شده، مبتنی بر خرافات و آئین‏های شرک، بت‏ پرستی، ارزشها و قداستهای غیر الهی نباشند.

۲) از سنتهایی نباشند که موجب وابستگی سیاسی، اجتماعی و ... به بیگانه ‏شوند، و یا به نحوی استقلال مسلمین را در ابعاد مختلف زیر سؤال ببرد .

جهت ‏گیری سنتهای معقول و غیر مضر به استقلال نیز، چون مجموعه بینش ‏توحیدی اسلام، باید معنوی و در جهت متبلور ساختن عبودیت انسان در برابر حق تعالی ‏باشند.