تنظیم مقررات در حوزهٔ تلفن اینترنتی

یک فن آوری است که صوت را به صورت بسته های اطلاعات با هزینه ای بسیار کمتر از تلفن های سنتی که مبتنی بر فن آوری سوئیچینگ مداری هستند, انتقال می دهد

VOIP یک فن‌آوری است که صوت را به‌صورت بسته‌های اطلاعات با هزینه‌ای بسیار کمتر از تلفن‌های سنتی که مبتنی بر فن‌آوری سوئیچینگ‌مداری هستند، انتقال می‌دهد. از آنجا که هزینه ارتباطات با استفاده از این شیوهٔ جدید برای مشترکان بسیار کمتر است، به ساختار مالی و درآمد PTOهای دولتی به شدت ضربه می‌زند: از سوی دیگر، عواملی همچون نحوهٔ نظارت بر خدمات‌رسانی و کیفیت سرویس در VOIP و نیز مباحثی چون مباحث امنیتی، بحث تنظیم مقررات و اعطاء مجوز به شرکت‌های خصوصی فعال در این حوزه و محدودهٔ سرویس‌دهی آن‌ها، به یک چالش اساسی در دسته‌ای از کشورها، مخصوصاً کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران تبدیل شده است.

دنیای رو به رشد ارتباطات، روز به روز سرویس‌های بدیع‌تر و کاراتری را به بازار وسیع این صنعت عرضه می‌کند. پس از گذشت بیش از یک قرن از اختراع تلفن، به‌عنوان پلهٔ آغازین دنیای ارتباطات سیمی، اکنون ترکیب این فن‌آوری انتهاء قرن ۱۹ با فن‌آوری انتهاء قرن ۲۰، یعنی اینترنت، موجب ظهور تکنولوژی ”انتقال صدا براساس پروتکل اینترنت“ یا VOIP شده است.

VOIP اولین بار در دههٔ ۹۰ در آمریکا پا به عرصهٔ وجود گذاشت و به سرعت همه‌گیر شد و فعالان بازار سرویس‌های مخابراتی به انتقال صدا با استفاده از سوئیچینگ بسته‌ای و براساس پروتکل اینترنت روی آوردند و تلفن اینترنتی به‌عنوان رقیبی جدی برای تلفن سنتی که مبتنی بر سوئیچینگ مداری بود درآمد.

● چالش بین VOIP و تنظیم‌کنندگان مقررات

با توجه به قابلیت‌های این فن‌آوری و مزیت بزرگ کاهش هزینه‌ها و تعرفهٔ مکالمات، مخصوصاً مکالمات راه دور و بین‌المللی، کاهش شدید متقاضیان و مشتریان و به تبع آن، درآمد شرکت‌های تلفنی دولتی از یک‌سو و از سوی دیگر، سایر ویژگی‌های خاص این تکنولوژی چون مباحث مرتبط با کیفیت سرویس، امنیت و... باعث شد چالش‌هائی بین سرویس‌دهندگان VOIP و تنظیم‌کنندگان مقررات برانگیخته شود. این چالش‌ها مخصوصاً در کشورهائی که سرویس‌دهی مخابراتی در حوزه تلفن تحت مالکیت انحصاری دولت قرار داشت، به اختلافاتی جدی بین دولت و شرکت‌های سرویس‌دهنده تبدیل شد.

با وجود همه این مسائل، امروز در سازمان‌های مخابراتی بین‌المللی تمایل زیادی برای به رسمیت شناخت و گسترش سروس‌های صوتی مبتنی بر IP مشاهده می‌شود. به موازات این امر، مرتفع کردن موانع قانونی برای استفاده از VOIP می‌تواند از یک‌سو ارائه سرویس‌هائی را که از نظر اقتصادی مقرون به‌صرفه باشند، گسترش دهد و از سوی دیگر، در استقرار سرویس‌هائی که در آیندهٔ مخابرات و عصر همگرائی دیجیتال مهم و مؤثرند، کمک قابل توجهی کند.

● VOIP و مسئله دشوار تنظیم مقررات

با رشد و گسترش سرویس‌های مبتنی بر IP، از آنجا که قامت این سرویس‌های جدید به سادگی در مدل‌ها و قوانین مخابراتی و تنظیم شده برای شبکه‌های سنتی نمی‌گنجید، به‌تدریج چالشی جدی پیش روی شرکت‌های فعال در این عرصه و تنظیم‌کنندگان مقررات قرار گرفت.

در ابتدا، تنظیم‌کنندگان مقررات دو دسته شدند؛ دسته‌ای کوشیدند آن را ممنوع سازند و دسته‌ای دیگر چشم خود را بر این فن‌آوری بستند و آن را بدون مجوز رها کردند. اما اتخاذ این رهیافت دوگانه منجر به مسائل پیچیده‌ای در حوزهٔ تنظیم مقررات گشت.

در یک دسته‌بندی کلی می‌توان کشورها را بر مبنای چگونگی شرایط بازار و تنظیم مقررات، به ۵ دسته از نظر اتخاذ سیاست تقسیم کرد. این ۵ سیاست عبارتند از: ممنوعیت، محدودیت، رقابت محدود، رقابت کامل و بدون اتخاذ سیاست. در نمودار ۱ و ۲ تقسیم‌بندی کشورهای جهان براساس اتخاذ هر یک از این سیاست‌ها دیده می‌شود.

آنچه که در این حوزه ضروری به‌نظر می‌رسد آن است که قبل از هرگونه اقدام به ایجاد مقررات و نظم‌بخشی به بازار تلفن اینترنتی باید موارد زیر را در نظر داشت:

۱) شبکه‌های مبتنی بر IP فرصت مهم و تازه‌ای برای کشورهای جهان فراهم آورده است که باعث به‌وجود آمدن بازارهای جدید مخابراتی چه از لحاظ سطح سرمایه‌گذاری و چه از لحاظ ارائه خدمات مخابراتی شده است. بنابراین حمایت از ساختار باز و تمرکززدائی، منجر به توسعه و گسترش این بازار خواهد شد که در نهایت به نفع توسعهٔ اقتصادی کشورهاست.

۲) از نظر تخصصی انتظار می‌رود شبکه‌های مبتنی بر IP و سرویس‌های مربوط، از جمله تلفن اینترنتی، در ارائه ارتباطات چند رسانه‌ای، ترکیب صدا و دیتا و سرویسهای جدید مخابراتی موفق باشند. همچنین IP می‌تواند به‌عنوان مبنا در هم‌گراسازی و ترکیب شبکه‌های مخابراتی قرار گیرد.

۳) از نظر اقتصادی شبکه‌های مبتنی بر IP در کاهش تعرفه و هزینه مشترکان و نیز کاهش هزینه اپراتورها مخصوصاً در فواصل دور و مکالمات بین‌المللی تأثیر به‌سزائی دارند. در ضمن نباید فراموش کرد که با سرمایه‌گذاری در حوزه IP، همزمان و عملاً روی چندین تکنولوژی جدید سرمایه‌گذاری شده است.

۴) مقررات دولتی باید در جهت پرورش و حمایت از ایجاد محیطی برای رقابت مؤثر در بازار باشد. همچنین این مقررات باید طوری تنظیم شود که نارسائی‌های بازار را پوشش دهد و منافع عمومی کاربران را تضمین کند.

● موانع و نگرانی‌ها راجع به تلفن اینترنتی

هم‌اکنون از گوشه و کنار دنیا خبر می‌رسد که مسئولین تنظیم مقررات در کشورهای مختلف جهان مشورت‌هائی راجع به VOIP در کشورهایشان انجام می‌دهند و عموماً در حال حرکت به سمت مواضعی منطقی‌اند. اما جدا از بحث مهم کاهش درآمد تکنولوژی سنتی در اثر گسترش سرویس‌های IP، موانع و معایب دیگری نیز متوجه تلفن اینترنتی است که به‌طور خلاصه عبارتند از:

۱) شماره‌های مجازی: انواع جدید سرویس‌های IP صرف‌نظر از اینکه کاربر در کجای دنیا باشد و بدون توجه به اینکه آیا از تلفن همراه اسبفاده می‌کند یا ثابت، به او اجازه می‌دهند از یک شمارهٔ تلفن استفاده کند. این عمل مزایائی دارد؛ اما باعث ایجاد نگرانی‌هائی هم در مسئولین امر می‌شود. به‌عنوان مثال، در مواقع اضطراری، مکان‌یابی یک تماس اضطراری مشخص، بسیار مشکل است.

۲) ردیابی قانونی: دسته‌ای از تنظیم‌کنندگان مقررات واهمه دارند که مبادا سرویس‌های تلفن اینترنتی باعث تسهیل سوءاستفاده‌های غیرقانونی برای دسته‌ای از اعمال جنایت‌کارانه باشد و افرادی هویت واقعی خود را با استفاده از این تکنولوژی پنهان کنند و دست به اعمال غیرقانونی بزنند. مثلاً تماس‌های مرتبط با تروریسم، آدم‌ربائی و...

اگر چنین سرویس‌هائی بدون مجوز باقی بمانند، مسلماً ردیابی، استراق سمع و کنترل مکالمات مشکوک، از نظر قانونی مشکل خواهد شد.

۳) مالیات‌بندی: هم‌اکنون اکثر کشورها بر مکالماتی که از خارج به کشورشان وارد می‌شود، مالیات وضع اعمال و دریافت مالیات‌ها مشکل خواهد بود. در ضمن، مالیت بستن فقط بر شرکت‌های دارای مجوز نیز کارساز نیست؛ زیرا این شرکت‌ها را به انتقال مکالمات خود روی شرکت‌‌های بدون مجوز به منظور فرار از مالیات تشویق می‌کند.

● VOIP، تغییر مدل تجاری و توسعه اقتصادی

نقش مهم و کلیدی فن‌آوری اطلاعات به‌عنوان یکی از شاخص‌های اساسی در توسعهٔ اقتصادی بر صاحب‌نظران و کارشناسان امر پوشیده نیست. از سوی دیگر، با گسترش کاربردهای مبتنی بر اینترنت، سرمایه‌گذاری بر سرویس‌ها و تکنولوژی‌های مبتنی بر آن، در کانون توجه شرکت‌ها و کارتل‌های بزرگ مخابراتی دنیا قرار گرفته است؛ به‌طوری‌که تغییر مدل تجاری در این حوزه به یک مسئله جدی تبدیل شده است و شرکت‌های مزبور با تجدید نظر در فعالیت‌های سنتی خود، به سمت سرمایه‌گذاری در حوزه‌های نوین مخابراتی حرکت می‌کنند.

محمد کشوری

مراجع:

۱) Gerard J.Waldron and Rachel Welch, “Vocie-over-IP:The Future of Communications”, April ۲۹,۲۰۰۲, GIPI Center.

۲) “Voice Over Internet Protocol (VOIP)”, ICC Center, www.iccwbo.org

فصلنامه علمی تحلیلی مهندسی برق

---