سینما تمدن یا ته میدون

در دل خیابان مولوی

نسل جدید، امروزه خیابان مولوی (اسماعیل بزاز) را به‌دلیل اینکه این ناحیه بورس مواد دخانیات، حبوبات، حلب‌های روغنی و پارچه شده است، می‌شناسند و شاید کمتر کسی بداند در دل این خیابان تاریخی، قدیمی‌ترین سینمای تهران به نام سینما تمدن وجود داشته است که این خیابان باید ارزش فرهنگ و تاریخی خود را مدیون این سینما باشد. سینمایی که سابقه‌ای ۸۰ ساله دارد، اما متاسفانه امروز دیگر اثری از این سینمای باقدمت باقی نمانده؛ سینمایی که در آن برای همیشه بسته و به انبار کالا تبدیل شده است.

● تاسیس سینما تمدن (ته میدون)

سینما تمدن را می‌توان جزو نخستین‌های سینماهای تهرانی به شمار آورد که در زمان سلطنت پهلوی اول در سال ۱۳۰۸ هـ.ش، اولین سینماگر تاریخ ایران به نام «خان بابا معتضدی» در چهارراه اسماعیل بزاز (تقاطع اسماعیل بزاز و سیروس) احداث کرد. این ساختمان که در ورودی آن در خیابان مولوی جنب گاراژی باز می‌شد در ابتدا قرار بر این بود که این عمارت، مسافرخانه شود، اما با دست‌هایی از پشت پرده شهربانی، سینما جای مسافرخانه فرضی را گرفت. سینمایی با سالن مختلط که زنان هم حق ورود به این سینما را داشتند.

نخستین فیلمی که در این سالن به تماشا درآمد، فیلمی فرنگی، ساخته ریشارد تالماج بود که بهای بلیت آن یک، دو و سه ریال تعیین شده بود؛ به‌طوری‌که در سال‌های نخست هفته‌ای بین ۵۰ تا ۶۰ تومان درآمد داشت. این سالن سینما تا دهه ۳۰ شمسی همچنان فروش خوبی داشت و با توجه به اینکه دو سالن سینمایی زمستانی و تابستانی داشت، تماشاگرهای زیادی را به خود جلب می‌کرد. اما پس از تقریبا دو دهه از تاسیس آن، با احداث سینماهای دیگر در خیابان‌های اعیان و اشرافی مانند لاله‌زار، نادری و... و همچنین در جنوب قرار گرفتن خیابان مولوی در تهران و با ورود افراد خلافکار و معتاد و اراذل و اوباش به این سینما، از تعداد تماشاچیان این سینما کاسته شد به‌طوری که برخی از کسبه قدیمی خیابان مولوی اعلام داشتند که هرگز پا به این سینما نگذاشته‌اند. یکی از فروشندگان آن منطقه که سابقه بسیار زیادی هم دارد، در پاسخ به سوالم که چه فیلم‌هایی را در این سینما دیده‌ای، گفت: هیچ فیلمی. برای اینکه کمتر کسی جرأت می‌کرد پا درون این سینما بگذارد.

علتش را که جویا شدم، فهمیدم به‌دلیل وجود جو نامناسب و حضور اراذل و اوباش بوده و مردم تقریبا ترجیح می‌دادند که به جای سینما تمدن یا به اصطلاح خودشان «ته میدون» به سینماهای بالای شهر بروند. البته مالک و صاحب سینما برای عوض کردن طرز فکر مردم، در دهه ۵۰، اسم سینما را به «زرین» تغییر نام داد و سعی کرد با ایجاد تغییراتی فضا را بهتر کند؛ با این حال تغییر اسم، در جلب مشتریان اثربخش نبود تا اینکه بعد از ۷۰ و اندی نمایش فیلم؛ صاحب سینما در سینما را بست و آنجا را فروخت اما به دلیل برگشت چک‌های فروشنده، دوباره سینما به صاحب اصلی‌اش بازگردانده شد که امروزه به گفته مولوی‌نشینان، آنجا تبدیل به انبار کالا شده است هرچند که ظاهر آن به بنایی متروکه می‌ماند.

● گزارشی طنزآمیز از سینما تمدن

روزنامه خواندنی‌ها در مورخ ۲۹/۱/۱۳۲۶ گزارشی از سینما تمدن به صورت طنز تهیه کرد که ذکرش خالی از لطف نیست:«سینما تمدن یکی از سینماهای ارزان‌قیمت شهر در نوع نمایش و شکل برخورد با مشتریانش، شهره خاص و عام است. به دیوار سینما به جای تابلو «استعمال دخانیات ممنوع» نوشته شده «بر پدر و مادرش لعنت که سیگار و چپق و تریاک بکشد!» در بوفه سینما به جای بستنی و آجیل، سیراب و شیردان موجود است و بوفه‌چی وسط سالن داد می‌زند: شیردون یک قرون، سیرابی ده‌شاهی. ته سالن یعنی محل بلیت‌های یک ریالی، عوض نیمکت و صندلی، زیلو پهن کرده‌اند. با وجود آنکه فیلم‌های فعلی ناطق است مثل زمان سابق یک مترجم وسط سالن راه می‌رود و با لهجه داش‌وار مثل مرشدها، فیلم را برای مشتری‌های بی‌سواد ترجمه می‌کند و مشتری‌های یک قرانی، قبل از شروع فیلم، سینی کباب را جلو گذاشته و مشغول خوردن می‌شوند.» جالب است بدانید کمی پیش از انقلاب در سالن سینما آسیا، یک تابلو نقاشی فانتزی از سینما تمدن نصب شده که در آن زنی چادر به کمر بسته مشغول گوشت کوبیدن در هنگام نمایش فیلم و زنی دیگر درحال سر و پا گرفتن بچه‌اش در سالن دیده می‌شود که هم‌اکنون این تابلو در انبار سینما آسیا موجود است.البته در آنچه که روزنامه خواندنی‌ها در آن تاریخ به تصویر کشانده بود فارغ از جنبه طنزآمیز بودن آن، کمی هم اغراق وجود دارد اما با این حال چیزی که قابل توجه است این است که سینماهای دیگری در خیابان مولوی هستند که همچنان مشغول نمایش فیلم‌های چندماهه گذشته هستند، روی در ورودی سینماها، تابلو زده شده است: «ورود افراد معتاد اکیدا ممنوع» این تابلو شاید زنگ خطری باشد که اعلام کند در این چند دهه، هنوز این محله حال و هوای سابقش را حفظ کرده و دولت و شهرداری در صدد تغییر این فرهنگ برنیامده‌اند، هرچند که می‌شود برخی نشانه‌های امیدوارکننده‌ای در مورد وضعیت سینماهای این منطقه را حس کرد.

فرزانه نیکروح‌متین