رسیدن از کثرت به وحدت در گره زرین گروس

فرش دستباف ایران از دیرباز یکی از مهم ترین و زیباترین صنایع دستی این سرزمین کهن و تاریخی بوده و همچنان نیز تجلی گاه روح هنر و عظمت ملت ایران پیش چشمان جهانیان است

فرش دستباف ایران از دیرباز یکی از مهم‌ترین و زیباترین صنایع دستی این سرزمین کهن و تاریخی بوده و همچنان نیز تجلی‌گاه روح هنر و عظمت ملت ایران پیش چشمان جهانیان است. این «هنر- صنعت» اصیل و مادری با خون انگشتان هزاران کودک و نوجوان، پیر و جوان و زن و مرد رنگ گرفته و بر تار و پود آن، نقش نمادین بسته است. شادابی و طراوت لطیف فرش‌های ایران‌زمین، چشمان علاقه‌مندان را در سراسر گیتی متوجه خود کرده که عالمی دیگر دارد.

بر این اساس، فرش ایرانی یک سجل و نشانگر عظمت روح ایرانی است چرا که عواطف و معصومیت هنرمندان فرش، خود یک فرهنگ است. از پیشینه قالیبافی در استان کردستان، اطلاع دقیقی در دست نیست. اما به اعتبار قالی اصیل و عشایری آن، می‌توان قدمت فرش این منطقه را در سده‌های طولانی گذشته جست‌وجو کرد. قالی امروزین کردستان، بیشترین شهرت و اعتبار خود را مدیون بافندگان و طراحان بیجار و سنندج (سنه) است و فرش‌هایی که در چندصد سال گذشته در این منطقه بافته شده، به ویژه بافته‌های اوایل قرن جاری، از شاهکارهای تاریخ فرش در ایران است. اما دلیل ماندگاری و شهرت فرش بیجار چیست؟ تاجران قدیمی فرش، هنوز فرش بیجار را به نام قدیمی آن یعنی گروس می‌شناسند.

استحکام بافت قالی بیجار که آن را در دنیا به فرش آهنین معروف کرده و همچنین استفاده از رنگ‌های گیاهی و خامه‌های بومی و تلفیق طرح‌های آن با نقشه‌های ذهنی و خلاقانه، از دلایل این شهرت است. به گونه‌ای که هنوز هم استفاده از نام بیجار و نقشه‌های آن باعث رونق فرش شهرهای دیگر در استان‌های همدان، زنجان، آذربایجان غربی و جاهای دیگر است که مایه افتخار و مباهات بیجاریان است. اگرچه فرش‌های زیادی هستند که حاصل ذوق و استعداد ایرانیان بوده و در موزه‌ها و نمایشگاه‌های جهان می‌درخشند، اما قالی معروف به بافت بیجار که توسط حسنعلی‌خان امیرنظام گروسی به ناپلئون بناپارت هدیه شده است، دنیایی دارد که اروپاییان هنردوست را به تحسین واداشته است. قدیمی‌ترین مجموعه قالی‌های موجود در بیجار، فرش‌های معروف به چهارگوهر است که امروزه در حسینیه شهر قرار دارند که حدود ۱۲۰ سال قبل به دستور حاکم وقت علیرضا خان امیر تومان برای حسینیه بافته شده‌اند.

از ویژگی‌های این قالی‌های باارزش و قدیمی، نقشه معروف به اسلیمی سرداری است که از چهار قسمت کله‌گی (بالاسر)، دو‌کناره (لاکش) و یک متن اصلی (میان‌فرش) تشکیل شده‌اند که هرکدام به تنهایی یک فرش کامل بوده و در کنار هم قرار گرفتن آنها، یک مجموعه مکمل و بی‌نظیر ایجاد می‌کند. از مهم‌ترین طرح‌های فرش بیجار می‌توان به انواع نقوش ماهی درهم(هراتی)، لچک ترنج شاه‌عباسی، انواع گل فرنگ مستوفی، گل وکیلی و گل سرخی اشاره کرد که در فرش‌های امروزی و قدیمی این منطقه به چشم می‌خورد. از دیگر طرح‌های زیبای این دیار، می‌توان سممبر خانم و اسلیمی دهان‌اژدری را نیز نام برد که همگی اصیل و دیدنی هستند. تاحدود ۸۰ سال قبل، طراحی فرش بیجار بیشتر با الهام از طبیعت صورت می‌گرفته و هرکس با توجه به طبیعت اطرافش و با استفاده از آنچه در دسترس داشته، به طراحی و بافت فرش می‌پرداخته است. تا اینکه در اوایل سلطنت پهلوی، شخصی به نام حاج ابوالقاسم شادمان معروف به حاجی قالیباف، که گویا شخصی تبریزی و تبعید‌شده به بیجار بوده، فرشبافی بیجار را از حالت ایلیاتی خارج کرده و به آن سازمان می‌دهد. وی تمامی مراحل تبدیل پشم به فرش شامل ریسندگی، طراحی، رنگرزی، چله‌کشی، بافندگی و کارشناسی فرش را انجام می‌داد. پس از وی زنده‌یاد استاد موسی مسعودی راهش را ادامه داد. همین جا باید به نقش ارزنده شادروان استاد اصغر‌الله مرادی نیز اشاره کرد. خوشبختانه هنوز ستون‌های اصلی و استخوان‌های طراحی بیجار پابرجا هستند و طراحان جوان نیز به این ستون‌ها و طراحان پیشکسوت جانی دوباره بخشیده‌اند.

استاد قدرت‌الله گیچلو و استاد علی‌اصغر لک، شاخص‌ترین طراحان فرش بیجار در زمان حاضر هستند که اعتباری چشمگیر برای فرش بیجار به حساب می‌آیند. این دو استاد صاحب سبک، کوشا و هنرمند، با دارا بودن ویژگی‌های گرانقدر هنری، از سرمایه‌های هنری این سرزمین هستند و باید قدر و مرتبه آنان را بیش از پیش گرامی داشت. جوان برومند و هنرمند گروسی، یعنی‌ هادی ساعی نیز با احیای نقشه‌های اصیل و قدیمی گروس، خدمات شایانی به هنر- صنعت گروس کرده که در مجال دیگری باید به آن پرداخته شود. و اما سخن پایانی اینکه: قالی یعنی گره زدن میلیون‌ها گره بر تار و پود موجود در چارچوبی که از کثرت به وحدت می‌رسد و حاصل کار چیزی نیست جز خلاقیت دست‌اندرکاران این هنر که هنر خداوند رحمان و رحیم در کار آنها متجلی است. مگر نه اینکه خداوند متعال، خود هنرمند اصلی و نقاش چیره‌دست طبیعت است؟

خیز تا بر کلک آن نقاش جان‌افشان کنیم

کین همه نقش عجب در گردش پرگار داشت

ابراهیم حتمی